بن‌بستی به‌نام تضمین
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
آیا درخواست برجامی ایران از آمریکا قابلیت اجرا دارد؟
یکی از مشکلات اساسی در به نتیجه نرسیدن مذاکرات احیای برجام، اصرار ایران به اخذ تضمین از دولت آمریکا است. ایران انتظار دارد که دولت بایدن تضمین دهد که نه دولت خودش و نه دولت‌های آینده‌ی آمریکا از برجام خارج نخواهند شد و ایران خواهد توانست از مزایای اقتصادی برجام به طور کامل برخوردار شود. البته این درخواست ایران ریشه در تجربه‌ی گذشته دارد. در سال 2015، دولت باراک اوباما به همراه طرف‌های دیگر برجام نظیر انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه، چین و اتحادیه اروپا قراردادی تحت عنوان برجام با ایران امضا کردند. اما وقتی دولت دونالد ترامپ روی کار آمد، به صورت یک‌طرفه در ماه مه سال 2018 از این توافق خارج شد و بار دیگر نه‌تنها تحریم‌های گذشته، بلکه تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کرد و همه دستاوردهای اقتصادی ایران از برجام را که بین سال‌های 2016 تا 2018 حاصل شده بود، برباد داد. البته اینکه یک رئیس‌جمهوری در آمریکا، از توافقی که رئیس‌جمهوری قبلی منعقد کرده، خارج شود، موضوع جدید و بی‌سابقه‌ای نیست. اما خروج ترامپ از برجام از این جهت نادر بود که باعث شد اعتبار آمریکا در جامعه بین‌المللی و در عرصه انعقاد توافق‌های بین‌المللی مخدوش شود. این اقدام ترامپ در ایران نیز تحولاتی سیاسی ایجاد کرد. برجام که در دور نخست دولت حسن روحانی، یک دستاورد بزرگ سیاست‌خارجی برای رئیس‌جمهوری وقت ایران محسوب می‌شد اما خروج ترامپ از برجام، این دستاورد بزرگ را به یک نقطه‌ضعف سیاسی برای حسن روحانی تبدیل کرد و موجب شد حسن روحانی و محمجواد ظریف، وزیر امورخارجه‌اش، تحت شدیدترین حملات جناح اصولگرا قرار بگیرند. این حملات شدید موجب شد که سیدابراهیم رئیسی که از حمایت گسترده اصولگرایان برخوردار بود در انتخابات سال 1400 در ایران به قدرت برسد. بنابراین شایسته است بگوییم که خروج ترامپ از برجام در تحولات سیاست داخلی ایران اثرگذار بود. چه اینکه ظریف در نخستین سال دولت حسن روحانی در سخنانی در شورای روابط خارجی آمریکا گفته بود که اگر آمریکا و اروپا در پذیرش توافق هسته‌ای با ایران تاخیر کنند، بار دیگر این امکان وجود دارد که دولتی در ایران سر کار بیاید که دیگر چندان علاقه‌ای به توافق از خود نشان ندهد. اما اگر فرض کنیم که آمریکا بخواهد به ایران تضمین دهد، این تضمین به چه شکل خواهد بود. بالاترین سطح تعهد تضمین از سوی آمریکا این است که واشنگتن این توافق را در چارچوب یک معاهده بپذیرد. اگر قرار باشد آمریکا برجام را یک معاهده به حساب بیاورد، نیاز است که دوسوم اعضای مجلس سنای آمریکا به برجام رای مثبت بدهند. نکته این است که آمریکا بعد از پایان جنگ جهانی دوم کمتر وارد امضای معاهدات شده است چراکه بیشتر توافقات بین‌المللی که آمریکا امضا کرده، از طریق دستور اجرایی رئیس‌جمهوری آمریکا حاصل شده است که برجام یکی از نمونه‌های آن است. تصویب برجام در مجلس سنای آمریکا به عنوان یک معاهده، کار سختی برای دولت بایدن محسوب می‌شود چراکه در مجلس سنایی که بین دو حزب دموکرات و جمهوریخواه دو تکه شده است، دولت دموکرات بایدن رای کافی نخواهد داشت. جدای از این، دولت آمریکا مدت‌هاست که به این صورت وارد توافقات بین‌المللی نمی‌شود. در نتیجه، این چیزی نیست که ایران را راضی کند. به گزارش المانیتور، کینگ مالوری، تحلیلگر اندیشکده‌ی RAND که در مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در عمان، عضو تیم کارشناسی آمریکا بود می‌گوید:«احتمالا ایران احساس می‌کند که اشتباه کرده که در مذاکرات امضای برجام، از همان ابتدا به معاهده شدن این توافق اصرار نکرده است. حالا دولت آمریکا بار دیگر معاهده شدن این توافق را رد می‌کند، احتمالا سیدابراهیم رئیسی به این فکر می‌کند که حتما باید چیزی فراتر از حسن روحانی در برجام به‌دست آورد. ممکن است دولت رئیسی به دنبال یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل باشد یا اینکه نوعی از تضمین‌ها را از امضا‌کنندگان توافق درخواست کند». صنم وکیلی، تحلیلگر اندیشکده چتم هاوس نیز معتقد است که «ایران بعد از خروج ترامپ از برجام احساس خسران کرد و حالا بیشتر از اعلام‌های شفاهی، به تعهدات عملی برای محافظت از اقتصاد خود نیاز دارد. اگر موضوع معاهده شدن برجام، غیرممکن باشد، آن وقت فشار ایران بر روی امضا‌کنندگان برجام بیشتر خواهد شد که بسته‌ای خلاقانه ارائه کنند که مورد حمایت دولت بایدن نیز هست و این بسته حداقل تا زمانی که دولت بایدن در آمریکا بر سر کار است، ملاک عمل قرار بگیرد.» در ماه مه سال 2015، قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران توسط کنگره آمریکا تصویب شد و به امضای باراک اوباما نیز رسید. در همان زمان استفان رادمیکر، حقوق‌دان سابق در دولت بوش در نوشتاری تاکید کرد که این قانون می‌تواند توافق نهایی را پیچیده کند و اگر زمانی این توافق که با مخالفت جمهوریخواهان مواجه است، مخالفت برخی از دموکرات‌ها را نیز برانگیزد، اوضاع بسیار پرتنش خواهد شد. براساس این قانون دولت آمریکا موظف است هرگونه توافق هسته‌ای با ایران را برای بازبینی به کنگره آمریکا ارائه کند و کنگره آمریکا این اختیار را دارد که توافق را رد یا تائید کند. البته بعید است که اگر توافق در دولت بایدن امضا شود در کنگره‌ای که دموکرات‌ها در آن اکثریت هستند، رد شود. البته اگر امضای توافق تا انتخابات نوامبر به طول نینجامد و اگر دموکرات‌ها در آن انتخابات اکثریت کنگره را به جمهوریخواهان واگذار نکنند. راه‌حل اخذ یک قطعنامه دیگر از شورای امنیت برای برجام، اگرچه به لحاظ قانونی تعهدآور نیست، اما ممکن است بتواند برخی از نگرانی‌های ایران را مرتفع کند. حداقل این است که دولت رئیسی می‌تواند از تصویب آن قطعنامه در داخل، استفاده سیاسی کرده و آن را به عنوان برگ برنده‌ی خود مطرح کند. اما نکته این است که حتی در قطعنامه 2231 شورای امنیت، در خصوص مسئله مکانیزم ماشه و اینکه آیا این مکانیزم بعد از اکتبر 2025 که بند غروب برجام است، همچنان قابلیت اجرا دارد یا خیر، موضعی مبهم دارد. یک قطعنامه جدید یا به روزشده‌ی شورای امنیت سازمان ملل ممکن است متضمن تعهد مجدد آمریکا و شورای امنیت به برجام باشد. اما این تعهد همچنان تضمین قانونی محسوب نمی‌شود؛ چه اینکه در دوران دونالد ترامپ نیز نتوانست مانع خروج آمریکا از برجام شود.
