چگونه محمد شیاع سودانی توانست تنش ها و بحرانهای عراق را مدیریت کند و کشور را در مسیر توسعه قرار دهد؟
تولد آرامش از دل طوفان
دو سال پیش زمانی که سودانی به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد، کسی تصور نمی‌کرد که دوران نخست‌وزیری او دوام چندانی داشته‌باشد، چراکه انتخاب سودانی محصول یک سال دعواهای تمام‌نشدنی جناح‌های سیاسی عراق بود.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اسلامی ایران، در حالی چهارشنبه هفته گذشته در نخستین سفر خارجی خود به عراق سفر کرد که بغداد کمتر از یک ماه پیش مانند سال‌های گذشته میزبان میلیون‌ها زائر ایرانی بود. اما عراق در سال جاری چهره‌ای متفاوت از سال‌های گذشته دارد، تنش‌های گسترده سیاسی در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش یافته‌است، امنیت نسبی در این کشور برقرار است، مشکلات در مرزهای غربی و شرقی کمتر شده‌است و حتی حملات گاه و بیگاه ترکیه در شمال نیز نسبت به گذشته کمتر شده‌اند؛ تفاهم‌های ایران و آمریکا باعث شده‌است که حملات پراکنده گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت ایران به پایگاه‌ها و نیروهای آمریکا و واکنش‌های آمریکایی متوقف شود.
پروژه‌های عظیم اقتصادی در عراق از جمله پروژه‌های بلندپروازانه بندر بزرگ فاو و جاده توسعه با سرعت در حال پیشرفت هستند. حجم تجارت خارجی با کشورهای عربی روز به روز افزایش پیدا می‌کند و اختلاف‌ها میان بغداد و اربیل نسبت به گذشته کمتر در مرکز توجه‌ها قرار دارند. تازه‌ترین توفیق سودانی اعلام پایان ماموریت نیروهای خارجی در عراق و خروج نیروهای آمریکایی از این کشور تا پایان سال ۲۰۲۶ است که دو روز پیش اعلام شد.
دو سال پیش زمانی که سودانی به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد، کسی تصور نمی‌کرد که دوران نخست‌وزیری او دوام چندانی داشته‌باشد، چراکه انتخاب سودانی محصول یک سال دعواهای تمام‌نشدنی جناح‌های سیاسی عراق بود. بعد از برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ عراق که جریان صدر توانست با کسب بیشترین کرسی‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین فراکسیون پارلمان برگزیده‌شود، مقتدی صدر، رهبر بانفوذ شیعیان معتقد بود که جریان او مستحق معرفی نخست‌وزیری حزبی است.
اما این ایده صدر با موافقت دیگر گروه‌های شیعی که در ساختار حکومت طایفه‌ای عراق جایگاه نخست‌وزیری را در اختیار دارند، پذیرفته نشد. اطار تنسیقی یا چارچوب هماهنگی احزاب شیعی عراق که ساز و کار هماهنگی همه احزاب شیعه به جز جریان صدر بود، انتظار داشت که مانند نخست‌وزیران پیشین، این بار هم نخست‌وزیر عراق به صورت اجماعی انتخاب شود.
اختلاف میان جریان صدر و اطار تنسیقی هرگز حل نشد و نهایتاً مقتدی صدر به نمایندگان حامی خود دستور داد تا از نمایندگی پارلمان استعفا دهند. او سپس تلاش کرد تا از طریق دستگاه قضایی برای انحلال پارلمان و تکرار انتخابات اقدام کند و بعد از ناموفق ماندن این اقدام، هوادارانش پارلمان و منطقه سبز بغداد را تصرف کردند.
نهایتاً صدر که در رسیدن به هدفش برای معرفی نخست‌وزیر حزبی ناکام مانده‌بود، اعلام کرد برای همیشه از سیاست کناره‌گیری می‌کند. انتخابات ۱۴۰۰ رویه‌ای متفاوت از انتخابات‌های پیشین به جا گذاشت، نه رئیس مجلس از میان اهل سنت، نه رئیس‌جمهور از میان کُردها و نه نخست‌وزیر از میان شیعیان با اجماع میان همه گروه‌ها انتخاب نشدند.
تحلیل‌گران در آن دوران معتقد بودند که گروه‌های شیعی عضو اطار تنسیقی تحت حمایت ایران در انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور تعجیل کرده‌اند و این اقدام باعث تشدید تنش‌های سیاسی در عراق خواهد شد. اما به نظر می‌رسد محمد شیاع سودانی، برخلاف تمام پیش‌بینی‌ها توانست دوران پایداری را در عراق ایجاد کند. سودانی یک تفاوت عمده با تمام نخست‌وزیران پیش از خود از زمان سقوط صدام حسین داشت؛ او برخلاف اسلاف خود در دوران صدام حسین از عراق خارج نشده‌بود و فعالیت سیاسی خود را در واشنگتن، لندن یا تهران ادامه نداده‌بود. سودانی یک بوروکرات عراقی و آشنا با زیر و بم سیاست در عراق است.
البته روشن است که تمام توفیق‌های سودانی در دو سال گذشته، محصول عملکرد او نبود. پروژه‌های بندر بزرگ فاو و جاده توسعه، از دوره‌های پیشین آغاز شده‌بود، فرآیند گفت‌وگو با اربیل و آنکارا و ساز و کار همکاری عربی با مصر و اردن و تلاش برای بهبود روابط با عربستان سعودی و کشورهای جنوب خلیج فارس از دوره‌های قبلی در جریان بود. کناره‌گیری مقتدی صدر، به‌عنوان یک سیاستمدار هیجانی و غیرقابل پیش‌بینی، از سیاست هم در آرامش اوضاع در عراق بی‌تاثیر نبود.
علاوه بر اینها با شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ و تمایل دولت بایدن برای کاهش تنش با ایران باعث شد تا زد و خوردهای گاه و بیگاه میان ایران و آمریکا در خاک عراق به شکل چشمگیری کاهش پیدا کند.
مسعود پزشکیان در حالی به عراق سفر کرد که عراق همچنان یکی از اصلی‌ترین واردکنندگان کالاهای غیرنفتی ایران در منطقه محسوب می‌شود و انتظار می‌رود که حجم صادرات ایران به عراق، امسال به بالای ۱۰ میلیارد دلار برسد. هرچند به نظر می‌رسد با بهبود روابط عراق با ترکیه و کشورهای عربی، ممکن است رقابت در بازار عراق برای تجار ایرانی سخت‌تر از گذشته‌شود، اما ثروت سرشار عراق از صادرات روزانه ۴ میلیون بشکه نفت خام و نیاز روزافزون بازار عراق به کالاهای خارجی باعث می‌شود که ایرانی‌ها با تدوین استراتژی مناسب بتوانند همچنان حضور مناسبی در بازار عراق داشته‌باشند.
در عین حال پس از چند مورد عملیات تروریستی در خاک ایران توسط گروه‌های شبه‌نظامی کُرد مستقر در خاک عراق، دو سال پیش توافقی میان ایران و عراق برای خلع سلاح و دور کردن این گروه‌ها از مرز شکل گرفت. به نظر می‌رسد تاکنون دولت عراق توانسته‌است در اجرای این توافق رضایت ایران را جلب کند، چراکه هم تعداد حملات مرزی گروه‌های شبه‌نظامی کاهش یافته‌است و هم عملیات ایران در خاک عراق علیه پایگاه‌های این گروه‌ها تکرار نشده‌است. ایران و عراق از یک سو زمینه‌های همکاری بسیار مناسبی با یکدیگر دارند و از سوی دیگر عراق در حال تبدیل شدن به رقیبی برای ایران است.
عراق که به صورت سنتی در بازار انرژی و نفت خام رقیب ایران محسوب می‌شد، حالا با پروژه جاده توسعه و بندر بزرگ فاو هم در حال تبدیل شدن به رقیبی برای ایران در حوزه ترانزیت و حمل و نقل است. سفر پزشکیان به عراق در دورانی که بغداد بعد از دهه‌ها در حال نزدیک شدن به یک دوره پایداری و ثبات است می‌تواند برای گسترش همکاری‌ها و مدیریت اختلاف‌ها و رقابت‌ها میان دو کشور بسیار ثمربخش باشد. هرچند سیاست در عراق چندان قابل پیش‌بینی نیست و هر روز ممکن است آتش اختلاف‌های فرقه‌ای و سیاسی در عراق مجدداً شعله‌ور شود و بار دیگر ناآرامی سیاسی عراق را فراگیرد.
