روش داعش در مسئولیت‌پذیری حملات تروریستی
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
عبارتی ساده و تکراری که همواره بعد از یک حمله انتحاری یا تروریستی توسط داعش، بر سرخط اخبار نقش می‌بندد: «دولت اسلامی مسئولیت حمله را برعهده گرفته است.» اما همین جمله ساده سوالاتی ایجاد می‌کند از این قبیل که آیا این ادعا معتبر است یا فقط یک ادعای توخالی است؟ و اگر درست باشد، این «مسئولیت» دقیقا به چه معنا است؟
کارشناسانی که با دقت رفتار داعش را دنبال می‌کنند، معتقدند که به‌طور کلی وقتی صحبت از حملات داعش می‌شود، مسئولیت پذیرفتن داعش معمولاً به این معنی است که نوعی ارتباط بین داعش و آن حمله وجود داشته است. ممکن است این حمله توسط داعش برنامه‌ریزی شده باشد یا اینکه داعش آن را تامین مالی کرده باشد یا اینکه حمله را هدایت کرده یا اینکه ممکن است حمله از تبلیغات داعش الهام گرفته باشد.
اما باز هم نیاز است نگاهی دقیق‌تر به این جمله بیندازیم.
سوال نخست این است که داعش چگونه مسئولیت‌پذیری را مطرح می‌کند؟ کجا منتشرش می‌کند و چقدر می‌شود مطمئن بود این داعش است که مسئولیت را پذیرفته و بیانیه صادر کرده است؟
داعش که زمانی خود را یک دولت می‌دانست، وب‌سایتی برای خود طراحی کرد به نام خبرگزاری اعماق. توماس جوسلین، سردبیر ارشد نشریه مبارزه با تروریسم (The Long War Journal) می‌گوید که این خبرگزاری در واقع بازوی تبلیغاتی داعش است.
گزارش‌های این خبرگزاری در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. البته این خبرگزاری مجبور است مدام آدرس خود را عوض کند چون این آدرس اغلب حذف می‌شود. بنابراین یکی از راه‌های برعهده گرفتن مسئولیت این است که خبرگزاری اعماق با استناد به «منابعی» در داخل داعش، یک گزارش مرتبط با داعش را منتشر کند. روش دیگر که البته کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، این است که دولت اسلامی خودش و بدون هیچ واسطه‌ای بیانیه صادر کند. این بیانیه‌ها معمولا با بیانیه‌های دیگر قبول مسئولیت داعش فرق دارند.
برای مثال مدت کوتاهی پس از بمب‌گذاری در منچستر انگلیس، سیل ارتباطی عظیمی بین حامیان داعش به راه افتاد که یادآور فضای حملات بزرگ داعش بود. این یک سیگنال قوی برای تحلیل‌گران امنیتی محسوب می‌شد که داعش مستقیماً پشت این بمب‌گذاری است. یک روز بعد از آن، داعش بیانیه خود را صادر کرد و این بار صراحتا اعلام کرد که مستقیماً در این بمب‌گذاری دست داشته است. خبرگزاری اعماق نیز اندکی پس از صدور این بیانیه، بولتنی منتشر کرد.
در هر صورت، رسانه‌هایی مانند The Long War Journal و SITE Intelligence Group همه آنچه داعش منتشر می‌کند را ترجمه کرده و بازنشر می‌کنند. از این جهت رسانه‌ها می‌توانند مطمئن باشند که این ادعاها از جانب داعش است، زیرا این گروه افراطی نسبت به کنترل و انتشار پیام خود بسیار حساس بوده و دقت می‌کند. علاوه بر این، داعش یک ایستگاه رادیویی دارد و از دیگر رسانه‌های اجتماعی نیز استفاده می‌کند، بنابراین اگر چیزی را ببیند که موضع رسمی‌اش نیست، می‌تواند به طرق مختلف پاسخ دهد.
اما سوال این است که آیا تا به حال داعش مسئولیت حملاتی را برعهده گرفته است که بعدها معلوم شود کاملاً با این گروه بی‌ارتباط است؟
متخصصانی که شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های این گروه تروریستی را به دقت دنبال می‌کنند، اذعان کرده‌اند که تاکنون نتوانسته‌اند در این خصوص دروغی از داعش پیدا کنند. علاوه بر این، داعش به‌عنوان یک سازمان تروریستی که نیاز دارد افراد جدید را به خدمت بگیرد و آنها را برای حملات انتحاری و بدون بازگشت به لحاظ فکری آماده کند، همواره سعی می‌کند که اطلاعات معتبری را به پیروان و حامیان خود ارائه دهد و با انتشار دروغ، اعتبار خود را در چشم حامیانش خدشه‌دار نکند. البته در این میان در نحوه روایت داعش از حملاتش و نتایج آن یا تعداد کشته‌های حمله‌ها معمولا غلو‌هایی وجود داشته است. برای مثال در خصوص حمله اخیر در ایران، نشریه نبا وابسته به داعش اعلام کرده مسئولان ایرانی در شمارش تعداد کشته‌ها گیج شده‌اند.
اما مسئول بودن داعش در خصوص حمله به چه معناست؟ آیا دولت اسلامی بین حملاتی که عامل حمله با الهام از این گروه انجام داده یا حملاتی که برای اجرایشان برنامه‌ریزی کرده، تفاوتی قائل می‌شود؟
واقعیت این است که داعش چندان به این تمایز اعتقادی ندارد و صرف‌نظر از اینکه حمله توسط داعش طراحی شده باشد یا صرفاً به نام این گروه انجام شده باشد، به هر کسی که آن را به نام داعش انجام داده باشد، اعتبار می‌دهد. این کار باعث می‌شود که داعش در چشم حامیانش گروهی مسئولیت‌پذیر به نظر بیاید. هر چند داعش برای انجام عملیات شیوه‌های مختلفی را درهم‌می‌آمیزد. مثلا بوده است گروه‌هایی از عوامل آموزش‌دیده توسط داعش که بمب‌گذاری‌های برنامه‌ریزی‌شده توسط داعش را انجام داده‌اند یا عوامل داعش در رقه سوریه، افراد آموزش‌ندیده در اروپا را از طریق ارتباطات‌آنلاین راهنمایی کرده و برای عملیات آموزش داده‌اند. نمونه دیگر این حملات، انواع حملاتی است که به آن طیف حملات Lone Wolf به معنای «گرگ تنها» گفته می‌شود. این نوع حملات معمولا به‌طور مستقل توسط فردی انجام می‌شود که حمله را براساس تبلیغات داعش برنامه‌ریزی کرده و اجرا می‌کند. در واقع ممکن است فرد هیچ ارتباط مستقیمی با داعش نداشته و کسی باشد که صرفا از داعش الهام گرفته باشد، اما توسط داعش هدایت نشده باشد ولی حمله توسط داعش برنامه‌ریزی نشده باشد، اما به نام داعش انجام شده باشد.» برای مثال، مهاجمانی که مسئول تیراندازی‌های دسته‌جمعی در سن برناردینو، کالیفرنیا، اورلاندو و فلوریدا بودند، توسط داعش پذیرفته شدند، اگرچه آنها هیچ ارتباط مستقیمی با این گروه نداشته‌اند، اما داعش به همان اندازه مایل است مسئولیت همه این حملات را بپذیرد و به نظر می‌رسد هیچ فرقی برایش نمی‌کند.
اما چقدر طول می‌کشد که داعش مسئولیت یک حمله را بپذیرد؟ مسئولیت پذیرفتن داعش معمولا در همان روز یا طی یک روز انجام می‌شود. هرچندگاهی اوقات بیشتر نیز طول کشیده است. تجربه نشان داده است که اگر داعش بلافاصله پس از حمله بیانیه‌ای منتشر کند، اگر فیلمی از قبل ضبط‌شده توسط مهاجم وجود داشته باشد و اگر این گروه، نام و سایر جزئیات مهاجم را ارائه دهد، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که این حمله با برنامه‌ریزی دقیق داعش انجام شده است. برعکس، اگر پاسخگویی بیشتر از حد معمول طول بکشد و جزئیاتی در مورد مهاجم وجود نداشته باشد و اگر اطلاعات فقط از خبرگزاری اعماق و نه مستقیماً از داعش باشد، نشان می‌دهد که داعش از پیش از اجرای این حمله آگاه نبوده است.
آیا داعش مسئولیت هر حمله‌ای را می‌پذیرد؟
پاسخ به این سوال منفی است. به دلایلی که هنوز مشخص نیست، گاهی اوقات داعش مسئولیت حمله‌ای که با آن مرتبط است را نمی‌پذیرد و بیانیه‌ای در این خصوص منتشر نمی‌کند. اینکه داعش مسئولیت حمله‌ای را نپذیرفته، لزوما به این معنا نیست که مهاجم از داعش الهام نگرفته و یا داعش آن حمله را برنامه‌ریزی نکرده است.
نپذیرفتن مسئولیت یک حمله به چه معنا است؟
بدیهی است که محققان صرفا به صرف گفته‌های داعش در خصوص پذیرش مسئولیت حمله‌ای، نتیجه‌گیری نمی‌کنند. آنها به دنبال اظهارات مهاجم، ارتباط آنلاین با داعش، شواهدی مبنی بر اینکه مهاجم تحت تاثیر تبلیغات داعش بوده و بالاخره نوعی ارتباط میان مهاجم و داعش خواهند بود. ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا متوجه دخالت داعش شوند و ممکن است ماه‌ها طول بکشد تا تصویر کاملی از آنچه اتفاق افتاده، توسط مقامات فاش شود. این روند نه‌تنها برای تأیید پیوند مهاجم با داعش، بلکه برای تعیین نوع این پیوند نیز ضروری است. به همین دلیل است که گزارش‌های اولیه می‌گویند که داعش «مسئولیت را به عهده گرفت»، اما گزارش‌هایی که بعداً منتشر می‌شوند ممکن است به این نکته اشاره کنند که یا داعش خودش این حمله را انجام داده یا الهام‌بخش مهاجم بوده است.
