شانس مجدد بایدن برای احیای برجام

جو بایدن نباید این فرصت را از دست بدهد و باید تلاش کند دوران ریاست‌جمهوری خود را با یک پیروزی بزرگ امنیتی به پایان برساند و در عین حال به معاون رئیس‌جمهور کامالا هریس در تعیین مسیر مورد حمایت مردم آمریکا برای یک خاورمیانه صلح‌آمیز و باثبات کمک کند.

برنامه جامع اقدام مشترک سال 2015 مسیرهای ایران را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای مسدود کرد و فروپاشی آهسته آن پس از خروج ترامپ از آن، منجر به خسارات همه‌جانبه، هم برای ایالات متحده و هم برای امنیت منطقه شده است. این نه‌تنها باعث گسترش فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران شد، بلکه اقبال نیروهای تندرو سیاسی در ایران را نیز تقویت کرد.

این نیروها مدام هشدار داده بودند که آمریکا به توافق پایبند نخواهد بود. دولت حسن روحانی که بر سر برجام مذاکره کرده بود با دولت ابراهیم رئیسی محافظه‌کار جایگزین شد و در سال 1401 ایران شاهد یکی از شدیدترین اعتراضات بود که البته با شدت با آن برخورد شد. درحالی‌که این واکنش زنجیره‌ای در دوران ترامپ به راه افتاد، بایدن در اوایل دولتش این فرصت را داشت تا برجام و محدودیت‌های آن را بر برنامه هسته‌ای ایران بازگرداند.

کارشناسان خارجی بی‌شماری به او توصیه کردند که فوراً خروج فاجعه‌بار ترامپ از توافق را لغو کند و تنش‌ها با ایران را از طریق دیپلماتیک کاهش دهد. بایدن به‌عنوان نامزد انتخابات صریحاً قول داد که این کار را انجام دهد. با این حال، دولت بایدن پس از روی کار آمدن، دیپلماسی را به تعویق انداخت و در بسیاری از موارد رویکردهای فاجعه‌بار سلف خود را ادامه داد و حتی آن را گسترش داد.

درگذشت ابراهیم رئیسی در سقوط بالگرد و انتخاب غیرمنتظره مسعود پزشکیان اصلاح‌گرا به‌عنوان رئیس‌جمهور بعدی ایران، اکنون دریچه دیگری را برای توافق جدید برای بازگرداندن برخی از حیاتی‌ترین اجزای برجام باز کرده است.

پزشکیان، یکی از حامیان توافق ایران در زمان ایجاد آن در سال 2015، صراحتاً درها را به روی دیپلماسی به سمت احیای تبادل هسته‌ای و محدودیت‌های توافق بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌ها برای مردم ایران باز کرده است. این به بایدن فرصتی پیش‌بینی‌نشده و در عین حال به طور تصادفی زمان‌بندی‌شده برای پیشبرد امنیت ایالات متحده و منطقه در باقی‌مانده دوره ریاست‌جمهوری خود با تلاش برای محدود کردن صلح‌آمیز فعالیت هسته‌ای ایران و در عین حال کاهش تنش بین کشورها، می‌دهد.

مزایای احیای دیپلماسی به‌ویژه زمانی آشکار می‌شود که با سابقه حفظ و گسترش سیاست فاجعه‌بار «فشار حداکثری» ترامپ در مورد تحریم‌های فزاینده سنجیده شود. این رویکرد نه‌تنها نتوانسته است مانع ایران شود، بلکه باعث شده ایران بیش از هر زمان دیگری به سلاح‌های هسته‌ای نزدیک شود. همه اینها در حالی است که اقدامات از جمله حمایت از حماس و حزب‌الله علیه اسرائیل و حوثی‌ها علیه کشتی‌های آمریکایی در دریای سرخ و روسیه را افزایش داده است.

  براساس این مطالعه، 63 درصد از آمریکایی‌ها، از جمله 55 درصد از جمهوری‌خواهان، گفته‌اند که ایالات متحده باید در توافقی مشارکت کند که در ازای حداقل یک دهه محدودیت‌های سخت بر برنامه هسته‌ای ایران، برخی تحریم‌ها علیه ایران لغو شود. همان مطالعه نشان داد که 72 درصد از آمریکایی‌ها - از جمله 76 درصد از دموکرات‌ها، 74 درصد از مستقل‌ها و 65 درصد از جمهوری‌خواهان - از مذاکرات مستقیم بین ایالات متحده و ایران حمایت می‌کنند. موانع آشکاری برای مذاکره برای یک توافق ارزشمند در زمان باقیمانده از دوره بایدن وجود دارد. برنامه هسته‌ای ایران از زمانی که ترامپ برجام را نقض کرد، چنان پیشرفت کرده است که بسیاری از مفاد اصلی توافق اکنون ناکافی یا غیرقابل اجرا هستند.

با این حال، عناصر کلیدی توافق اصلی باقی مانده است – به‌ویژه مواردی که مربوط به بازرسی و نظارت بی‌سابقه و دائمی برای جلوگیری از تسلیحات هستند - که یک پیروزی امنیتی بزرگ برای بازیابی خواهد بود. با این حال، شاید بزرگترین مانع، اطمینان ایران و بقیه جهان باشد که توافق حاصل شده - یا پیشرفت در مذاکرات انجام‌شده - در دوره ریاست‌جمهوری بایدن، در صورت بازگشت ترامپ به قدرت، مجدداً توسط ترامپ رد خواهد شد.