بررسی وضعیت محیط‌بانان در سال گذشته/مرگ ۱۴۰ محیط بان در ۳۷ کشور جهان
در سال گذشته در ۳۷ کشور جهان، بیش از ۱۴۰ محیط‌بان جان خود را از دست دادند و در ایران در شش‌ماه نخست امسال این عدد به سه‌نفر رسیده است. نتایج نظرسنجی سازمان بین‌المللی صندوق جهانی طبیعت نشان می‌دهد که بیشتر محیط‌بانان از برابری جنسیتی برخوردار نیستند و تنها سه تا ۱۱ درصد از محیط‌بانان کل جهان زن هستند.
در سال گذشته در ۳۷ کشور جهان، بیش از ۱۴۰ محیط‌بان جان خود را از دست دادند و در ایران در شش‌ماه نخست امسال این عدد به سه‌نفر رسیده است. نتایج نظرسنجی سازمان بین‌المللی صندوق جهانی طبیعت نشان می‌دهد که بیشتر محیط‌بانان از برابری جنسیتی برخوردار نیستند و تنها سه تا ۱۱ درصد از محیط‌بانان کل جهان زن هستند. این در حالی است که در خاورمیانه، عربستان نخستین کشوری است که با بهکارگیری نیروهای زن برای محیط‌بانی تلاش کرده تا خودش را به اهداف تعیین‌شده در سطح بین‌المللی نزدیک کند.
در ایران اما همچنان بهکارگیری نیروهای زن برای محیط‌بانی با ممنوعیت روبه‌روست و قوانین مربوط به حمل سلاح هم اصلاح نشده است. کمبود نیروی محیط‌بانی در سطح ایران و جهان موضوع دیگری است که حفاظت از محیط‌زیست را با دشواری روبه‌رو کرده است. ایران به گفته رئیس سازمان محیط‌زیست یا کمبود نیروی 50 درصدی مواجه است و در سطح بین‌المللی هم نیاز به افزایش نیروی ۴۰۰ درصدی وجود دارد.
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده که بیش از ۵۰ درصد پست‌های محیط‌بانی کشور بدون تصدی باقی مانده‌اند. او گفته درحالی‌که استاندارد بین‌المللی برای حفاظت از مناطق طبیعی، وجود یک محیط‌بان به‌ازای هر ۵ تا ۱۰ هزار هکتار است، در ایران هر محیط‌بان مسئول حفاظت از بیش از ۳۰ هزار هکتار اراضی حفاظت‌شده است. حالا فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست از توافق جدیدی با فراجا خبرداده که براساس آن، امکان بهکارگیری سربازان وظیفه به‌عنوان محیط‌بان فراهم میشود.
از ابتدای امسال تا اواخر شهریورماه، سه محیط‌بان دیگر در ایران جان خود را از دست دادند و حالا تعداد محیط‌بان‌هایی که از ابتدای تشکیل سازمان محیط‌زیست تا امروز جان خود را در این مسیر از دست داده‌اند به ۱۵۵ نفر رسیده است. مدتی پیش، سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده بود که درحالحاضر سه هزار و ۴۵۰ محیط‌بان در قالب ۶۰۱ پاسگاه محیط‌بانی در سراسر کشور فعالیت دارند. این نیروها مامور حفاظت از حدود ۱۹ میلیون و ۴۴ هزار هکتار از مناطق چهارگانه حفاظتی کشور شامل پارک‌های ملی، مناطق حفاظت‌شده، پناهگاه‌های حیات‌وحش و آثار طبیعی ملی‌اند.
درحالی‌که براساس شاخص اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، یک محیط‌بان برای هر هزار هکتار نیاز است، اما این نسبت در ایران به یک محیط‌بان به‌ازای هر پنج هزار و ۵۰۰ هکتار است. بیش از نیمی از پاسگاه‌های محیط‌بانی در مناطق صعب‌العبور، کوهستانی و کم‌برخوردار قرار دارند. براساس گزارش رسمی معاونت محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت از محیط‌زیست، حدود ۴۰ درصد پاسگاه‌ها فاقد خودروی مناسب گشت‌زنی و بیش از ۵۰ درصد فاقد ارتباط مخابراتی پایدارند. نبود تجهیزات پایه مانند دوربین دید در شب، جلیقه ضدگلوله و لباس‌های مخصوص، یکی دیگر از مشکلات جدی محیط‌بان‌های ایران محسوب میشود.
در کنار کمبود امکانات، خطر جانی همواره محیط‌بانان را تهدید می‌کند. از سال ۱۳۵۲ تاکنون ۱۵۵ محیط‌بان در حین انجام ماموریت کشته و بیش از ۳۰۰ نفر مجروح شدند. سالیانه بیش از دو هزار مورد برخورد با متخلفان مسلح در مناطق حفاظت‌شده ثبت میشود که بخش قابل وجهی از آنها با درگیری مستقیم همراه است. شهریورماه امسال شینا انصاری، رئیس سازمان محیط‌زیست اعلام کرد، این حوزه با ضعف شدید نیروی انسانی روبه‌روست و چالش کمبود نیرو در پست‌های محیط‌بانی حتی فراتر از آن و تا ۶۰ درصد است.
به گفته او درحالی‌که حفاظت از مناطق چهارگانه و مناطق شکار ممنوع برعهده سازمان محیط‌زیست است، اما برای این کار نیروی کافی وجود ندارد؛ به‌همین‌دلیل برای جبران این وضعیت، جذب ۷۰۰ نیروی جدید از طریق سازمان امور اداری و استخدامی پیگیری و مصوب شده است اما این تعداد کافی نیست و نیروی انسانی باید بهصورت سالانه افزایش یابد. این در حالی است که فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست از توافق جدیدی با سازمان فراجا خبر داده و گفته که امکان بهکارگیری سربازان وظیفه به‌عنوان نیروی محیط‌بانی فراهم میشود.
رضا رستگار، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگویی اعلام کرد، با هماهنگی که با نیروی انتظامی کل کشور انجام شده، برخی سربازان وظیفه، خدمت خود را در مناطق حفاظت‌شده و به‌عنوان محیط‌بان به انجام می‌رسانند. به‌گفته او اقدامات آنها باعث‌شده تا امسال کشف سلاح‌های غیرمجاز نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۵۸ درصد افزایش پیدا کند.
مسئله دیگر، مسیر احراز شهات محیط‌بان‌هاست که در ایران بسیار پیچیده است و گاهی سال‌ها زمان می‌برد. روزنامه «اعتماد» مدتی پیش گزارشی از این روند نوشت که نشان می‌دهد، احراز شهادت این نیروها به موارد زیادی ازجمله نظریه پزشکی قانونی، نظریه سلاح‌شناسی، رأی قطعی دادگاه مبنی بر اینکه چه کسی محیط‌بان را کشته و چند تأیید دیگر بستگی دارد. این روند، گاهی سال‌ها طول می‌کشد و در تمام مدتی که احراز به نتیجه برسد، خانواده محیط‌بانی که جانش را در حین انجام وظیفه برای حفاظت از منابع‌طبیعی داده، نه حقوق او را می‌گیرند، نه بیمه دارند. آنها باید علاوه بر تحمل سوگ و فقدان عزیزشان، با مشکلات اقتصادی هم دست‌و‌پنجه نرم کنند.
نمونه آن آماری است که سال گذشته جمشید محبت‌خانی، فرمانده وقت یگان حفاظت محیط‌زیست کشور اعلام کرد. به گفته او تا ۳۰ آبان ماه ۱۴۰۲ از ۱۲۲ محیط‌بان شهید، احراز شهادت فقط برای ۳۹ نفر از آنها انجام شده بود. محبت‌خانی در تاریخ ۱۰ مردادماه ۱۴۰۳ هم دوباره به رسانه‌ها گفت که شهادت ۳۹ محیط‌بان جانباخته از سوی بنیاد شهید احراز شده؛ اما شهادت ۶۵ نفر از آنان براساس دستورالعمل‌های این نهاد مورد احراز قرار نگرفت. سازمان محیط‌زیست در جریان احراز شهادت محیط‌بان‌ها از وکلای «تَبَرُعی» استفاده می‌کند که مبلغی بابت حق‌الزحمه دریافت نمی‌کنند.
درحالحاضر در کل دنیا حدود ۳۰۰ هزار نفر محیط‌بان مشغول به فعالیت‌اند که این عدد باید به حدود یکونیم میلیون نفر برسد. در کل دنیا، ۴۰ درصد محیط‌بانان بیمه عمر دارند و تنها ۶۰ درصد از آنها خدمات پایه درمانی را دریافت می‌کنند. ازسوی‌دیگر، ۲۸ درصد موارد مرگ محیط‌بانان در سطح بین‌المللی به‌دلیل قتل رخ داده و ۳۶ درصد آنها در آتش‌سوزی‌ها جان خود را از دست دادند. این دو مورد نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد مواردی که منجر به مرگ محیط‌بانان میشود، می‌تواند اجتناب‌پذیر باشد یا از تعداد موارد آن کاسته شود.
مخالفت با حضور زنان محیط‌بان
سابقه بحث درباره استخدام محیط‌بان زن از زمان ریاست معصومه ابتکار در سازمان حفاظت محیط‌زیست آغاز شد. اما همان زمان هم با وجود موافقت‌ها، وزن مخالفان استخدام محیط‌بانان زن در طبیعت ایران سنگین‌تر و درنهایت قرار بر ممنوعیت بهکارگیری محیط‌بانان زن برای نگهداری از طبیعت ایران شد. غیر از چهار محیط‌بان زنی که در بازه زمانی کوتاهی در عرصه‌های طبیعی ایران مشغول به فعالیت بودند، تا امروز هیچ زن دیگری به‌عنوان محیط‌بان رسمی با مجوز حمل سلاح در ایران فعالیت نکرده و دلیل آن «معذوریت‌هایی» است که در زمینه آموزش محیط‌بان زن در کشور از سوی مسئولان آموزش محیط‌زیست و تربیت محیط‌بان سازمان حفاظت محیط‌زیست مطرح میشود.
در دهه گذشته سه محیط‌بان زن در استان زنجان حضور داشتند که به دستور رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، در آستانه بازنشستگی، رسته‌شان از محیط‌بان به کارمند اداری و کارشناس تبدیل شد. یکی از این محیط‌بان‌ها لیلی مهرجو بود؛ تنها محیط‌بان زنی که سابقه کار در استان‌های سمنان، گلستان و قزوین را داشت و به‌عنوان نیروی اجرایی در عرصه‌های طبیعی و برخورد با متخلفان حضور فعال داشت.
مدتی پیش رضا رستگار، فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با اکو ایران درباره اینکه آیا سازمان محیط‌زیست برای استخدام محیط‌بان زن برنامه خاصی دارد، گفت: «سازمان محیط‌زیست درحالحاضر برنامه خاصی ندارد، اما پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهد و اگر شرایط مهیا شود امیدواریم بتوانیم از ظرفیت زنان استفاده کنیم. اما درحالحاضر نه.» این در حالی است که اسفندماه سال گذشته، عربستان در روز جهان زن از استخدام ۴۰ محیط‌بان زن جدید در کشورش خبر داد.
راه طولانی اصلاح یک قانون
در سال ۱۳۹۹ قانون حمایت از یگان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی کشور در مجلس مصوب شد اما محیط‌بانان این قانون را کاربردی و کافی نمی‌دانند. حقوقدان‌ها می‌گویند ایراد مهمی که به قانون حمایت بیمه‌ای و قضائی کارکنان یگان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی گرفته میشود، این است که تکه‌ای از قانون بهکارگیری سلاح را جدا کرده و از آن به‌عنوان قانون حمایت از محیط‌بان‌ها و جنگل‌بان‌ها استفاده می‌کند. ضمن اینکه قانون حمایت از محیط‌بان‌ها و جنگل‌بان‌ها، چهار ماده دارد ولی فقط ماده یک آن است که بهصورت کاربردی در درگیری‌هایی که برای محیط‌بان‌ها اتفاق می‌افتد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی محیط‌بان‌های ایرانی، قانون حمل و بهکارگیری سلاح است که از سال ۱۳۹۵ در مجلس مطرح است و با وجود پیگیری‌های مکرر سازمان محیط‌زیست و ارائه پیشنهادات اصلاحی هنوز به صحن علنی مجلس نرسیده است. مدتی پیش شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت که اصلاح قانون حمل سلاح در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس تصویب شده و در انتظار طرح در صحن علنی است. قانونی‌که به‌واسطه آن سعید مومیوند، اسعد تقی‌زاده، غلامحسین خالدی، قربان‌محمد دبیری، وطن نوروزی، برومند نجفی و محمدامین خوارزمی از اوایل دهه ۹۰ تا امسال امروز به دلیل درگیری با شکارچیان و شلیک گلوله منجر به فوت، حکم اعدام گرفتند، اما درنهایت با کمک‌های مردمی، پرداخت دیه یا رضایت خانواده شکارچیان آزاد شدند. بااین‌حال علی افضلی، محیط‌بان اهل شهرستان راین استان کرمان پس از تحمل ۱۰ سال زندان درنهایت در آذرماه سال ۱۳۹۸ اعدام شد.
نابرابری جنسیتی در محیط‌بانی
صندوق جهانی طبیعت، بزرگترین سازمان بین‌المللی محیط‌زیست گزارشی را منتشر کرده که با بررسی نتایج نظرسنجی «زندگی در خط مقدم» درباره محیط‌بانان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد حدود یک‌‌سوم (۳۶ درصد) از محیط‌بانان مورد بررسی در ۲۸ کشور، از جوامع محلی‌اند و در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری از محل کار خود زندگی می‌کنند و بدون حضور آنها، حفاظت از طبیعت امکان‌پذیر نخواهد بود. بیشتر محیط‌بانان از برابری جنسیتی و نمایندگی جوامع بومی و محلی برخوردار نیستند و براساس نتایج نظرسنجی «زندگی در خط مقدم» تنها سه تا ۱۱ درصد از نیروی محیط‌بانی زن هستند.
فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان اعلام کرده که حداقل هزار و ۵۳۵ محیط‌بان بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱ در حین انجام وظیفه جان خود را از دست دادند. تنها در سال گذشته میلادی، ۱۴۰ محیط‌بان در بیش از ۳۷ کشور جان خود را از دست دادند. نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد، یک سوم محیط‌بانان گزارش دادند که آموزش‌های دریافتی برای انجام شغل‌شان ناکافی بوده و 4/34 درصد از آنها یا این جمله مخالفت یا به‌شدت مخالفت کردند که آموزش اولیه‌شان به‌طور کافی آنها را برای مسئولیت‌هایشان آماده کرده است. همچنین 5/34 درصد یا با این جمله مخالفت یا به‌شدت مخالفت کردند که سازمان‌شان در طول دوران کاری، آموزش‌های تکمیلی کافی برای آنها فراهم می‌کند.
در سال ۲۰۲۳، فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان و ائتلاف جهانی حمایت از محیط‌بانان یادداشتی سیاستی منتشر کردند و خواستار شناسایی محیط‌بانان به‌عنوان کارکنان حیاتی سلامت کره زمین در چارچوب جهانی تنوع زیستی شدند. بر اساس این یادداشت مشخص شد که برای دستیابی به هدف ۳۰×۳۰، نیروی نگهبانی باید حداقل به یک میلیون و ۲۰۰ نفر افزایش یابد که به‌معنی افزایش ۴۰۰ درصدی است.
اولین محیط‌بانان زن خاورمیانه در عربستان
سازمان توسعه ذخیره‌گاه سلطنتی محمد بن‌سلمان اسفندماه سال گذشته، در روز جهانی زنان با اعلام گسترش واحد محیط‌بانی تماماً زنانه خود که یکی از بزرگ‌ترین‌ها در خاورمیانه به‌شمار می‌رود، این روز را جشن گرفت. در این سازمان، با استخدام ۴۰ محیط‌بان زن جدید، اکنون زنان ۳۴ درصد از تیم محیط‌بانی ذخیره‌گاه را تشکیل می‌دهند که رقمی فراتر از میانگین جهانی ۱۱ درصد است و یک معیار منطقه‌ای جدید ایجاد کرده است. این ۸۴ محیط‌بان نقش حیاتی در حفاظت از مناظر، فرهنگ و حیات‌وحش ذخیره‌گاه ایفا می‌کنند.
آندرو زالومیس، مدیرعامل ذخیره‌گاه در گفت‌وگو با روزنامه سعودی گازت گفت: «زنان در ذخیره‌گاه سلطنتی محمد بن‌سلمان با هر گشت، مرزهای تازه‌ای را می‌شکنند. حضور آنها نه‌تنها تلاش‌های حفاظتی ما را تقویت می‌کند، بلکه ایده‌های جدیدی به میدان می‌آورد و به‌شکلی‌که تاکنون ندیده‌ایم، جوامع محلی را به حفاظت از طبیعت پیوند می‌دهد.» اسما خضیر، مدیر ارشد توسعه ظرفیت و مدیریت استفاده از منابع‌طبیعی هم که نقش کلیدی در آموزش محیط‌بانان داشته، گفته است: «چه کسی بهتر از آنکه چالش‌ها را می‌شناسد می‌تواند به مردم محلی کمک کند تا تغییرات معناداری در جامعه خود ایجاد کنند؟»
او از دیدن محیط‌بانان تازه‌کار در عبور از زمین‌های ناهموار، ردیابی حیات‌وحش و شرکت در نخستین گشت‌ها ابراز افتخار کرد و گفت: «به‌نظر می‌رسد کلیشه‌هایی که ما به‌عنوان زنان با آن مواجه بوده‌ایم، بالاخره با عمل و نه سخنرانی‌ها از میان برداشته شدند. این همان چیزی است که کار ما را تحول‌آفرین می‌کند. زنان دیدگاه منحصربه‌فردی به حفاظت می‌آورند و درباره نسل‌های آینده فکر می‌کنند.»
در عربستان هر سال هزاران‌نفر برای موقعیت‌های محدود برنامه آموزش محیط‌بانی ذخیره‌گاه داوطلب می‌شوند. داوطلبان پذیرفته‌شده یک فرآیند انتخاب فشرده چهار روزه را می‌گذرانند که آمادگی جسمانی، توانایی کار تیمی و شخصیت آنها را می‌سنجد. سپس محیط‌بانان موفق دوره آموزش سختگیرانه ۹ هفته‌ای را تحت نظر سرپرست توسعه ظرفیت ذخیره‌گاه می‌گذرانند. این آموزش جامع شامل موضوعات اساسی ازجمله مدیریت حفاظت، مهارت‌های فنی میدانی، پایش و ردیابی حیات‌وحش، رانندگی خارج از جاده، حفاظت از میراث فرهنگی، دفاع شخصی، گزارش‌دهی حوادث، کمک‌های اولیه و مدیریت بحران است.
اضافه‌شدن این محیط‌بانان زن، می‌تواند نشان‌دهنده تعهد عربستان به چشم‌انداز ۲۰۳۰ و بازتابی از اقدامات استراتژیک برای پایداری محیط‌زیست و مشارکت گسترده‌تر زنان در نیروی کار باشد. ذخیره‌گاه سلطنتی محمد بن‌سلمان با اولویت‌دادن به جوامع محلی در رویکرد خود، اطمینان حاصل می‌کند که ۸۸ درصد از کارکنان آن را ساکنان همان جوامع تشکیل می‌دهند. مدیران ذخیره‌گاه سلطنتی بر این باورند که این تعهد، هم به توانمندسازی اقتصادی، هم به مدیریت مؤثر و پایدار منابع طبیعی و فرهنگی ذخیره‌گاه کمک می‌کند.
قتل، علت مرگ ۲۸ درصد از محیط‌بانان
فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان در بیانیه‌ای که روی سایت خود قرار داده درباره محیط‌بانان می‌گوید، آنها ریشه‌های عمیقی در جوامعی دارند که در آنها خدمت می‌کنند. آنها نه‌تنها نگهبانان طبیعت‌اند، بلکه در مواقع بحران هم نقش اولین پاسخ‌دهندگان را ایفا می‌کنند. در این بیانیه آمده است که امسال محیط‌بانان در پاسخ به بلایای مرتبط با تغییرات اقلیمی در اروپا، آمریکای جنوبی و آسیا به‌شکل بی‌سابقه‌ای وارد عمل شدند و با بهره‌گیری از دانش سنتی و فناوری مدرن، هم به‌عنوان اولین پاسخ‌دهندگان، هم آموزگاران اقلیم و هم محافظان دنیای طبیعی خدمت کردند. اقدامات آنها در شکل‌دهی به نحوه سازگاری و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی نقش مهمی داشته است.
بااین‌حال آنها اعلام کردند، امسال تعداد محیط‌بانانی که در حین انجام وظیفه کشته شده‌اند افزایش یافته و بیشترین افزایش در مرگ‌ومیرها ناشی از آتش‌سوزی بوده است: «با وجود این خطرات، محیط‌بانان همچنان در خط‌مقدم ایستاده‌اند تا جوامع را در برابر تأثیرات فزاینده تغییرات اقلیمی محافظت کنند. امروز و هر روز، ما شجاعت، مقاومت و تعهد بی‌وقفه آنها به حفاظت از سیاره‌مان را به‌رسمیت می‌شناسیم.»
آمارهای سال گذشته میلادی نشان می‌دهد که ۲۸ درصد از مرگ‌ها ناشی از قتل بوده و ۳۴ درصد در مناطق درگیر جنگ رخ داده که خطرات حضور محیط‌بانان در مناطق ناپایدار را برجسته می‌کند.
سال گذشته، ۳۲ محیط‌بان بر اثر برخورد با حیات‌وحش جان خود را از دست دادند که نشان‌دهنده ریسک بالای محافظت از گونه‌های خطرناک و قرارگرفتن گاه‌به‌گاه محیط‌بانان در تقاطع حفاظت و حمایت از معیشت‌های محلی است. همچنین ۳۶ درصد از مرگ‌های محیط‌بانان ناشی از آتش‌سوزی بوده؛ روندی‌که کارشناسان هشدار می‌دهند به‌شدت با ناپایداری‌های زیست‌محیطی ناشی از تغییرات اقلیمی مرتبط است.
فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان اعلام کرده که تعداد قابل توجهی از محیط‌بانان هم بر اثر مسائل بهداشتی مانند حملات قلبی، گرمازدگی و خستگی، جان خود را از دست دادند که نیاز فوری به شرایط کاری بهتر و حمایت جامع از سلامت و ایمنی شغلی را نشان می‌دهد. در گزارش دیگری که از سوی سازمان مردم‌نهاد «خط سبز باریک» منتشرشده، آمده است که سال گذشته، قتل با ۴۹ مورد، اصلی‌ترین علت مرگ محیط‌بانان بوده و بسیاری از آنان در حالی جان خود را از دست داده‌اند که در مناطق بحرانی کار می‌کردند یا با شکارچیان غیرقانونی و شبه‌نظامیان مسلح مقابله داشتند. همچنین ۲۱ محیط‌بان در حوادث رانندگی، ۳۶ محیط‌بان در سوانح شغلی و ۳۷ محیط‌بان به‌دلیل بیماری در حین انجام وظیفه جان باختند.
کریس گالیرز، رئیس فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان در مراسم روزجهانی محیط‌بانان، درباره محیط‌بانان کشته‌شده گفت: «غم‌انگیز است که امروز یاد محیط‌بانانی را گرامی می‌داریم که جان خود را از دست داده‌اند، به‌ویژه با این آگاهی که همه این تلفات اجتناب‌ناپذیر نبودند. اما فردا باید با محافظت از محیط‌بانان زنده، یاد آنها را گرامی بداریم. این مرگ‌ها در بسیاری از نقاط نشان‌دهنده شکست سیستمی در اولویت‌دادن به ایمنی، رفاه و شناسایی عادلانه محیط‌بانانی است که در خط‌مقدم مقابله با تخریب محیط‌زیست و فروپاشی تنوع‌زیستی قرار دارند.»
در سال‌های اخیر، با شدت گرفتن تغییرات اقلیمی و درگیری‌ها بر سر منابع طبیعی، محیط‌بانان نه‌تنها در برابر تهدیدات بیرونی، بلکه در مواجهه با فشارهای جسمی و روانی کار خودشان هم آسیب‌پذیرتر شدند. فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان می‌گوید، این مسائل به قلب پایداری و حقوق بشر در حوزه حفاظت از طبیعت اصابت می‌کند.
آنها از دولت‌ها، سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و جامعه مدنی خواسته‌اند تا اقدامات فوری و هماهنگ را براساس اعلامیه هیرز که از دهمین کنگره جهانی فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، انجام دهند. این اقدامات شامل سرمایه‌گذاری در برنامه‌های سلامت، ایمنی و رفاه محیط‌بانان، تضمین شرایط کاری مناسب و حفاظت‌های شغلی، ارائه خدمات روانشناسی و حمایت از تروما و ارتقای حرفه محیط‌بانی با شناسایی و حمایت شایسته است. فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان می‌گوید، محیط‌بانان تنها مدافعان حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده نیستند: «آنها کارگران سلامت سیاره‌اند که اغلب به‌تنهایی، با منابع محدود و در معرض تهدید فعالیت می‌کنند و با وجود همه این محدودیت‌ها، با حرفه‌ای‌گری و تعهد، خدمت خود را ادامه می‌دهند.»
خط‌مقدم حفاظت از حیات‌وحش در آفریقا
محیط‌بانان در آفریقا نقش حیاتی در حفاظت از حیات‌وحش ایفا می‌کنند. گشت‌های آنها مناطق جنگلی، ساواناها، تالاب‌های ساحلی و سواحل را دربر‌می‌گیرد که همگی برای حفاظت محیط‌زیست، تاب‌آوری اقلیمی و اقتصاد کربن اهمیت دارند. آنها از فیل‌ها، کرگدن‌ها و شیرها محافظت می‌کنند، همچنین از بسیاری حیوانات کمتر شناخته‌شده اما مهم هم حمایت می‌کنند.
اکوسیستم‌های قاره آفریقا تحت فشار شدیدی قرار دارند. تخریب زیستگاه، تجارت غیرقانونی حیات‌وحش، تعارض انسان و حیات‌وحش و تغییرات اقلیمی همچنان سیستم‌های طبیعی را تخریب می‌کنند. براساس پایش تنوع‌زیستی تحت حمایت دولت، آفریقا از سال ۱۹۷۰ بیش از ۷۰ درصد از جمعیت‌های حیات‌وحش ردیابی‌شده خود را ازدست‌داده است. بدون یک نیروی محیط‌بانی پشتیبانی‌شده و توانمند، هم تنوع‌زیستی و هم منابعی که جوامع به آنها وابسته‌اند، در معرض خطر باقی می‌مانند.
درحالحاضر در سراسر آفریقا، تنها حدود ۶۵ هزار محیط‌بان فعال‌اند. این رقم کمتر از یک‌‌پنجم از تعداد تخمینی ۳۴۵ هزار نفری است که برای دستیابی به اهداف بین‌المللی تنوع‌زیستی در چارچوب جهانی تنوع‌زیستی کونمینگ-مونترال، ازجمله هدف حفاظت از ۳۰ درصد از زمین و دریا تا سال ۲۰۳۰، مورد نیاز است. براساس آمارهای بین‌المللی، کمتر از ۳۰۰ هزار محیط‌بان در کل جهان در حال خدمت هستند درحالی‌که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا پایان این دهه به یکونیم میلیون نفر نیاز است.
بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱، آفریقا نزدیک به ۶۰۰ مورد مرگ محیط‌بان در حین انجام‌وظیفه را ثبت کرده که بیش از هر منطقه دیگری است. ازسوی‌دیگر، آمارها نشان می‌دهد کمتر از ۴۰ درصد محیط‌بانان در سراسر جهان، بیمه عمر دارند و تنها ۶۰ درصد از آنها حتی مراقبت‌های پزشکی پایه را دریافت می‌کنند. بسیاری با شرایط ناامن، کمترین میزان شناسایی و آموزش ناکافی مواجه‌اند. این کمبود رفاه، جذب نیروی جدید را کاهش می‌دهد و ثبات بلندمدت تلاش‌های حفاظتی را تهدید می‌کند.
برای پاسخ به این چالش‌ها، برنامه «ابتکار رفاه و استانداردهای محیط‌بانان» در سال ۲۰۲۴ راه‌اندازی شد. این برنامه از طریق همکاری با انجمن‌های محیط‌بانان آفریقا و شرکای بین‌المللی به‌دنبال ایجاد اصلاحات عملی و موثر است. یکی از اقدامات مهم این برنامه، فراهم‌کردن دسترسی به بیمه برای محیط‌بانان است. برنامه «حفاظت از محیط‌بان» درحالحاضر بیش از شش‌هزار محیط‌بان را تحت پوشش مراقبت‌های پزشکی اضطراری، حوادث و ناتوانی قرار می‌دهد و برنامه‌هایی برای افزایش این پوشش به ۱۰ هزار نفر در پنج‌سال آینده دارد.
همچنین این برنامه سازمان‌ها را ترغیب می‌کند تا تعهداتی را عملی کنند که حقوق عادلانه، شرایط کاری ایمن، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و توسعه حرفه‌ای را تضمین می‌کند. ارزیابی‌های میدانی هم برای شناسایی کاستی‌ها در استانداردهای عملیاتی و رفاهی انجام می‌شوند تا نقاط‌ضعف شناسایی و اصلاح شوند. یک شورای متشکل از رهبران محیط‌بانان هم در این برنامه فعالیت می‌کنند تا رشد حرفه‌ای را تقویت کرده و احترام جامعه به این حوزه را افزایش دهند. علاوه بر این، رویدادهایی مانند «چالش محیط‌بان حیات‌وحش» به افزایش دیده‌شدن حرفه محیط‌بانی و جذب منابع مالی کمک کردند؛ این رویداد تاکنون بیش از ۲۰ میلیون دلار جمع‌آوری کرده و از بیش از ۱۱ هزار محیط‌بان در ۲۴ کشور آفریقایی حمایت کرده است.
در آخرین اقدام، رویداد «چالش جهانی محیط‌بانان حیات‌وحش» ۲۹ شهریورماه ۱۴۰۴، بیش از هزار محیط‌بان از ۲۰ کشور آفریقایی را گرد هم آورد. آنها در قالب یک مسابقه هماهنگ ۲۱ کیلومتری، از مناطق حفاظت‌شده خود دویدند. هم‌زمان، حامیانی از سراسر جهان هم برای ابراز همبستگی با آنها، در هر جایی که بودند، چه با دویدن و چه با پیاده‌روی، به این حرکت پیوستند تا نشان دهند که در کنار محیط‌بانان حیات‌وحش هستند.
برنامه ابتکار رفاه و استانداردهای محیط‌بانان توصیه می‌کند که دولت‌ها، اهداکنندگان، سازمان‌های غیردولتی و نهادهای حفاظتی، اصلاحات خود را در سراسر قاره آفریقا گسترش دهند. این اقدامات شامل ایجاد سیستم‌های پاسخ اضطراری در سطح قاره، صدور کارت شناسایی رسمی محیط‌بانان برای دسترسی به مراقبت‌های پزشکی فرامرزی و نهادینه‌کردن استانداردهای رفاهی در تمام برنامه‌های حفاظتی است. تضمین حقوق کافی، شناسایی و بسته‌های رفاهی، از اهمیت مرکزی برخوردار است تا محیط‌بانی به یک حرفه جذاب برای جوانان آفریقایی تبدیل شود.
