مردن از ترس مرگ / این درمانگاه جزو ساختمان‌های پُرخطر منطقه ۱۵ است که سال گذشته هم دچار آتش‌سوزی شده بود
گزارش میدانی «هم‌میهن» نشان می‌دهد کودک هشت‌ساله قربانی آتش‌سوزی در درمانگاه مشیریه تهران برای نسوختن خودش را از پنجره به بیرون پرتاب کرده است
در یک ظهر بهاری، در میدان مشیریه تهران هنوز بوی دود می‌آید. زن‌های محله دور هم ایستاده‌اند و با دست، پنجره‌ای را به هم نشان می‌دهند. رد انگشت اشاره افسانه خانم می‌رسد به قابی دودگرفته و سوخته که دیشب وقتی درمانگاه معروف میدان آتش گرفته، یک بچه هشت‌ساله خودش را از آن انداخته پایین.
بچه‌ی ترسیده‌ای که فکر می‌کرده اگر خودش را به بیرون پرت کند، شعله آتش به جانش نمی‌رسد و همین هم شده که پیش از رسیدن زبانه‌های سرخ آتش، سرِ کوچک هشت‌ساله‌اش روی ایرانیت‌های غیرقانونی، آمده پایین. ایرانیت‌های حیاط درمانگاه شبانه‌روزی مرکزی مشیریه که همین چند وقت پیش تذکر ایمنی گرفته بود، مسئولانش بی‌توجه از کنار آن گذشتند و حالا یک زن، یک مرد و یک کودک را کشته و 18 مصدوم روی دست محله گذاشته است.
زنان محله حالا دور هم حلقه زده‌اند و می‌گویند، پلیس‌ها از دیشب اینجا مانده‌اند. آنها صبح دیروز، مردی را دیده‌اند که دنبال همسرش می‌گشته و می‌گفته، از شب آتش‌سوزی که آمده این درمانگاه دیگر از او خبر ندارد: «زن آمده بوده برای سرم زدن که اینجا دچار آتش‌سوزی شد.» افسانه خانم می‌گوید، با چشم خودش دکترها را دیده که سالم از در درمانگاه خارج شدند، با بالابرهای آتش‌نشانی اما «مردم؟ بیچاره مردم.» زن جوان دیگری که در مرکز حلقه زنان محله مشیریه ایستاده می‌گوید، آمده بوده از همین سوپرمارکت روبه‌رو خرید کند که با صدای انفجار از جا پریده است: «خیلی صدای بلندی بود. یک‌مرتبه دیدم که آتش همه ساختمان درمانگاه را دربرگرفت.»
مرد جوانی که خانه‌اش در همان کوچه درمانگاه است هم می‌گوید، از همان اول ماجرا به چشم دیده؛ ماجرایی که به گفته او طی 10 دقیقه شروع و تمام شد: «حدود ساعت هفت‌ونیم عصر بود، از سر کار تازه به خانه آمده بودم که سروصدای شکستن شیشه‌ها را شنیدم. سریع به کوچه آمدم و دیدم شیشه‌های درمانگاه که نبش خیابان است درحال ترکیدن است. دو دقیقه هم طول نکشید که شعله‌ها به طبقه چهارم یعنی طبقه آخر درمانگاه رسیده بود.»
آتش حوالی ساعت هفت‌ونیم عصر بود که به جان درمانگاه محله مشیریه افتاد؛ درمانگاهی که پارسال اخطار ایمنی گرفته و نامش در فهرست درمانگاه‌های با خطر بسیار زیاد در منطقه 15 تهران جا داشت، کنار درمانگاه‌های زینب بختیاری، افسریه، طب‌الحسن، جوادالائمه، امین، رازی و فاطمه زهرا؛ درمانگاه‌هایی جزو ۱۳۶۷ ساختمان پرخطر منطقه 15 تهران ازجمله شهرک مسکونی گل‌ها، ساختمان اداری صنایع دفاع، بازار مواد شیمیایی کیمیا، مجتمع مسکونی امام رضا، پاساژ ایرانی، دبیرستان پسرانه امام حسن عسگری و سه ساختمان بحرانی شامل بنکداری خوانساری، مجتمع مسکونی امام رضا و بازار گل امام رضا.
آتش‌نشانان حالا می‌گویند، در حادثه درمانگاه مشیریه به‌موقع حاضر و ۲۰ نفر از بیماران به‌موقع خارج شده‌اند؛ اگر نه «فاجعه می‌شد.» افسانه خانم هم حالا می‌گوید آتش‌نشانی خیلی زود خودش را رسانده: «شاید دو دقیقه نشده بود که ماشین‌های آتش‌نشانی خودشان را رساندند، آتش را خاموش و بلافاصله مصدومان را از ساختمان خارج کردند و روی پیاده‌رو خواباندند. اورژانس هم رسید و مشغول احیای چند مصدوم بدحال شدند که یکی از آنها همین جا فوت شد و عملیات CPR جواب نداد. بقیه مصدومان را وارد آمبولانس و اتوبوس آمبولانس کردند و بردند. تا جایی که من دیدم یک زن، یک مرد و یک کودک 8 ساله فوت شدند.»
به گفته او، چندین نفر از همان شب آتش‌سوزی در حوالی درمانگاه با عکسی در دست دنبال اعضای خانواده‌شان می‌گردند که در زمان آتش‌سوزی در درمانگاه بودند: «مردی همین امروز صبح دنبال مادرش می‌گشت و عکسش را نشان من داد و گفت، او بی‌سواد است و فقط می‌تواند اسم خودش را بگوید. نمی‌دانست او را کجا برده‌اند. می‌گفت به چند بیمارستان همین اطراف مراجعه کرده اما او را پیدا نکرده. کسی ولی اینجا نیست که پاسخگوی آنها باشد و بگوید آنها را به کجا منتقل کرده‌اند. تا جایی که ما متوجه شدیم، دیروز سه نفر قطعی فوت شدند و چند نفر دیگر بیهوشند و شناسایی نشده‌اند.»
او می‌گوید، کپسول اکسیژن کم بوده و مردم حاضر در صحنه به دنبال خریدن کپسول اکسیژن بوده‌اند: «وقتی دیدیم آمبولانس‌ها کپسول اکسیژن کم دارند، خودمان به درمانگاه‌های همین اطراف رفتیم تا برای مصدومان کپسول بگیریم و فقط توانستیم یکی پیدا کنیم که آن هم روی صورت یک مریض بود و دست خالی برگشتیم. چون این اطراف چند داروخانه است که ماموران اورژانس می‌رفتند و از آنها سرم می‌گرفتند. طبق آنچه من دیدم 20 الی 25 نفر را از داخل درمانگاه خارج کردند.»
اطلاعات بیشتر اما در دست شروین تبریزی، سخنگوی سازمان اورژانس استان تهران است. او به «هم‌میهن» می‌گوید که سه نفر از مصدومان به بیمارستان بعثت منتقل شدند که یکی از آنها کودک ۸ ساله‌ای بود که فوت کرده است. نفر دوم، مردی است که هوشیار است و اقدامات درمانی برای او انجام شده و نفر سوم، فردی است که دچار سوختگی استنشاقی شده است. چهار نفر به بیمارستان فیروزآبادی منتقل شدند که دو نفر آنها ترخیص شدند و دو نفر دیگر بستری‌اند اما حال عمومی آنها مساعد است. سه نفر به بیمارستان یافت‌آباد منتقل و هر سه ترخیص شدند.
سه نفر به بیمارستان شهدای گمنام منتقل شدند که یکی از آنها که کودک بود به بیمارستان مفید منتقل شد، نفر دیگر هم برای مشاوره قلب، جراحی و نوروسرجری انتقال داده شده و نفر سوم ترخیص شده است. دو نفر از مصدومان به بیمارستان بهارلو منتقل شدند که هر دو در اورژانس تحت نظرند و حال عمومی آنها مساعد است. دو آتش‌نشان هم به بیمارستان پارس منتقل و هر دو ترخیص شدند.
او این را هم می‌گوید که ساعت ۱۹:۴۵ دقیقه به مرکز ارتباطات و اعزام و راهبری اورژانس تهران اعلام حریق شده و بلافاصله سه دستگاه اتوبوس آمبولانس، ۲۰ دستگاه آمبولانس و سه دستگاه موتورلانس در صحنه حاضر شدند: «در این حادثه ۱۸ مصدوم به بیمارستان‌ها منتقل شدند. دو نفر در صحنه فوت شدند و یک کودک ۸ ساله با وجود تمام کارهای درمانی صورت‌گرفته و انتقال به مرکز درمانی، جانش را از دست داد.»
چرا آتش‌سوزی شد؟
حیاط درمانگاه با یک سقف کاذب پوشانده شده و آتش‌سوزی از همین حیاط به جان طبقات دیگر ساختمان درمانگاه افتاده؛ حیاطی که به گفته مردم محله، قبلاً تبدیل به اتاق ویزیت شده بود: «همانطور که می‌بینید برای حیاط که پارکینگ درمانگاه باید باشد، یک سقف کاذب زده‌اند که خود همین کار تخلف است. آنطور که ما از تحقیقات آتش‌نشان‌ها فهمیدیم، شروع آتش از اتصالی برق از همین پارکینگ بوده.» محمدآقا که خودش یکی از کارمندان شهرداری است می‌گوید، اگر قانون HSE را فرمایشی رعایت نکنند شاهد چنین اتفاقاتی نبودیم؛ قانونی که شامل قوانین، مقررات و فرآیندهایی که جهت ایمنی کارکنان، کارگران و پیمانکاران در محیط کار، آتش‌نشانی، حفاظت از محیط‌زیست، همچنین حفاظت از محیط پیرامون در برابر خطرات است: «پارکینگی که باید راه فرار باشد، تبدیل به اتاق ویزیت شده. چطور اصلاً این ساختمان پایان کار گرفته است؟
حتی این ساختمان پله اضطراری هم نداشته. یکی از دوستانم که چندوقت پیش برای تعمیر شوفاژهای این درمانگاه به اینجا آمده بود به من می‌گفت که از نزدیک برق‌کاری این ساختمان را دیده و به یکی از مسئولان درمانگاه هم همین موضوع را اطلاع داده. حتی من شنیده‌ام که آتش‌نشانی یک‌ماه پیش به این درمانگاه تذکر داده و گفته، برق‌کاری شما استاندارد نیست، اما توجهی به این تذکرها نشده است.»
یکی از ماموران آتش‌نشانی هم که مدام به داخل ساختمان نیم سوخته درمانگاه مشیریه رفت‌وآمد می‌کند، به «هم‌میهن» می‌گوید، از معاونت بررسی علل حریق سازمان آتش‌نشانی به اینجا آمده و مشغول بررسی دقیق علت این آتش‌سوزی است. او می‌گوید، مصدومان این حادثه را به چند مرکز درمانی مجزا برده‌اند و جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی هم دیشب در صحنه حادثه حضور داشته و موضوع را دقیق بررسی کرده است.
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی حالا به «هم‌میهن» می‌گوید، آتش‌نشانی ساعت ۱۹:۳۸ در جریان آتش‌سوزی قرار گرفته و آتش‌نشانان به فاصله سه دقیقه و چند ثانیه بعد، به محل می‌رسند: «پنج ایستگاه به همراه دو نردبان و خودروها و تجهیزات آتش‌نشانی در محل حاضر می‌شوند. علت حریق در بررسی‌های اولیه، اتصالی سیمبرق در قسمت سقف کاذب بود. کارشناسان امروز هم برای بررسی مجدد به محل حادثه رفتند اما گمانه‌زنی‌ها در حال حاضر روی اتصالی سیمبرق است.»
او می‌گوید به محض ورود، آتش‌نشانان مشاهده کرده‌اند، لابی درمانگاه که اتاقی به وسعت ۵۰ تا ۶۰ متر بوده کلاً شعله‌ور است و آتش به سقف‌های کاذب هم گرفته و آنها هم شعله‌ور شدند: «آتش و دود از طریق راه‌پله‌ها به طبقات بالا هم رسیده بود و برخی از افراد محبوس بودند. آتش‌نشانان هم‌زمان با اینکه آتش را خاموش می‌کردند، تلاش کردند تا افراد را از ساختمان خارج کنند. یک خانم دچار سوختگی شدید شده و جان خودش را از دست داده بود. زن جوان دیگری هم احتمالاً به‌علت دودگرفتگی با وجود تلاش‌های اورژانس، احیا نشد و فوت کرد. بین ۱۷ تا ۱۸ نفر هم مصدوم بودند که تحویل اورژانس شدند. این دو نفر در محل، جان‌شان را از دست دادند.»
رئیس درمانگاه سکته کرد
مریم که مغازه‌اش دقیقاً روبه‌روی درمانگاه مشیریه است، یکی دیگر از شاهدان این حادثه بوده؛ او به «هم‌میهن» می‌گوید که حوالی ساعت هفت‌ونیم عصر دیروز، در مغازه بوده که صدای مهیب انفجار را می‌شنود: «صدایی که من شنیدم، صدای انفجار بود. دقایق زیادی نگذشت که آتش زبانه کشید و بسیار ترسناک بود. آتش‌نشانی زود رسید اما آنقدر شعله‌های آتش بلند و زیاد بود که متاسفانه عده‌ای مصدوم شدند و چند نفر جان‌شان را از دست دادند. شعله‌هایش حتی به نزدیک مغازه ما هم می‌رسید.»
مادر مریم که دختر دیگرش چند سالی در همین درمانگاه کار کرده، میان حرف‌ها می‌گوید که رئیس این درمانگاه هیچ‌کس را بیمه نکرده بود: «وقتی آتش‌سوزی شروع شد به دکتر علایی که از 20 سال پیش ریاست این درمانگاه خصوصی را برعهده دارد، خبر دادند و او هم خودش را رساند ولی به‌محض رسیدن و دیدن ساختمان در حال سوختن درمانگاه و خارج کردن جسدهای فوت‌شدگان، حالش بد شد و سکته کرد و به بیمارستان منتقل‌اش کردند.»
شروین تبریزی، سخنگوی سازمان اورژانس استان تهران هم حرف‌های مریم و مادرش را تایید می‌کند: «رئیس درمانگاه هم که پس از بروز حادثه دچار سکته قلبی شده بود، در حال حاضر در اورژانس بیمارستان بقیه‌الله بستری است اما حال عمومی او مساعد است.»
زن میانسال دیگری که به همراه همسرش به کسانی که در محل آتش‌سوزی حضور داشتند و مصدومان، کمک می‌کرده‌اند که حال‌شان بهتر شود، زن بارداری را دیده بودند که به سختی نفس می‌کشیده است. مریم هم می‌گوید، شب آتش‌سوزی زنی را دیده که فرزند شش ساله‌اش در درمانگاه زیر سرم بوده و او برای تهیه دارو به داروخانه رفته بوده: «وقتی صدای انفجار آمد یک‌مرتبه زنی را دیدیم که از آن طرف خیابان از داروخانه بیرون آمد و با گریه و شیون می‌گفت که فرزند شش ساله‌اش داخل ساختمان است. وسط آتش‌سوزی یک بچه 8 ساله هم از طبقه چهار از تراس خودش را به پایین پرت کرد و درجا فوت شد.» به گفته او، سال پیش هم در همین درمانگاه آتش‌سوزی شده که اطفای حریق شده و خسارت جانی نداشته است.
محبوبه، خواهر مریم که خودش چندسالی در درمانگاه مشیریه مشغول به‌کار بوده هم به «هم‌میهن» می‌گوید، خودش سال پیش شاهد آتش‌سوزی از همین طبقه همکف بوده است: «همان زمان آتش‌نشانی آمد و موضوع برطرف شد اما همه سقف‌های همه ساختمان کاذب است، حتی حیاط را هم سقف کاذب زده و آنجا را مطب پزشکان کرده‌اند. چنین کارهای خطرناکی همین حوادث را هم به دنبال دارد. تعداد خیلی کمی از کارمندان آنجا هم بیمه بودند و اگر هر اتفاقی بیفتد، علاوه بر بیماران، کارمندان هم دچار دردسر می‌شوند.»
مرد جوان دیگری که مدام وارد ساختمان نیمه‌سوخته می‌شود و می‌آید بیرون به «هم‌میهن» می‌گوید، آتش‌نشانی مقصر اصلی این آتش‌سوزی است: «آتش‌نشانی باید ایمن‌سازی کند و گویی وارد عمل هم شده اما کار، نیمه‌کاره رها شده است. جرقه‌ای هم که باعث این آتش‌سوزی شده، از همان کابلی بوده که آتش‌نشانی نیمه‌کاره رها کرده. همان کابل اتصالی می‌کند و چون سقفی که روی حیاط کشیده شده کاذب و یونولیتی است، باعث آتش‌سوزی بیشتر شده است.»
اما جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی می‌گوید، این سازمان پیش‌تر دستورالعملی به مدیر این درمانگاه داده بوده و کارهایی را آغاز کرده بودند اما کامل و قطعی نشده بوده است.
سختگیری کم شد، آتش آمد
این نخستین‌بار نیست که یک درمانگاه یا بیمارستان ناایمن در تهران دچار آتش‌سوزی می‌شود؛ یکی از پرسروصداترین آنها، تیرماه 1399 بود که کلینیک سینا اطهر در خیابان شریعتی تهران دچار آتش‌سوزی شدید همراه با انفجار شد و ۱۹ نفر از پرسنل مرکز درمانی و بیماران که 15 نفرشان زن و چهار نفرشان مرد بودند، جان باختند.
پس از آن و در پنج سال گذشته، آتش‌سوزی‌های دیگری هم در بیمارستان‌های گاندی، امام حسین، آبان و... اتفاق افتاده است. از سال 1399 تا به‌حال حساسیت‌ها روی موضوع بیشتر شد و کار به جایی رسید که با هشدارهای اعضای شورای شهر، مسئولان آتش‌نشانی و سازمان مدیریت بحران، وزارت بهداشت دادن هشدار به مراکز درمانی را که تاییدیه ایمنی نداشته باشند، شروع کرد و کار تا جایی پیش رفت که گفته شد اگر این تاییدیه نباشد، پروانه فعالیت این مراکز لغو خواهد شد. حالا اما به‌نظر می‌رسد با کمرنگ‌شدن پیگیری این وزارتخانه، سختگیری‌ها برای گرفتن تاییدیه کمتر شده است؛ مشابه اتفاقی که درباره درمانگاه مشیریه افتاده و مسئولان آن، ایمن‌سازی آن را رها کرده‌اند.
مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران به «هم‌میهن» می‌گوید، این مجموعه درمانی جزو ساختمان‌های پُرخطر منطقه ۱۵ بود که اخطارهای لازم را دریافت کرده بود: «مسئولان این درمانگاه زمانی هم به آتش‌نشانی مراجعه کردند و اقدامات اولیه حوزه ایمنی را انجام دادند. این اقدامات در حد تامین کپسول آتش‌نشانی و اقدامات اولیه بود اما باز رها کردند و به موضوعات ایمنی نپرداختند و تاییدیه ایمنی را دریافت نکردند.
علت مراجعه آنها به آتش‌نشانی هم پیگیری وزارت بهداشت بود که اعلام کرده، مراکز درمانی برای تمدید مجوز باید تاییدیه ایمنی آتش‌نشانی را دریافت کنند اما مراجعه مدیران درمانگاه مشیریه منجر به دریافت تاییدیه نشد. در بیشتر موارد علت مراجعه مراکز درمانی به آتش‌نشانی سختگیری درستی است که وزارت بهداشت انجام می‌دهد. اما مدتی است که این سختگیری‌ها توسط وزارت بهداشت کاهش پیدا کرده و این موضوعی است که باید از سوی وزارت بهداشت پیگیری شود.»
او می‌گوید، نکته مهم این است که اقدامات سختگیرانه قضایی برای بیمارستان‌ها و مراکز درمانی امکان عملیاتی ندارد: «ما اخطار می‌دهیم و اطلاع‌رسانی می‌کنیم و اگر پاسخ ندهند انشعاب آنها را قطع می‌کنیم و درنهایت هم با دستور قضایی پلمب می‌کنیم. در ساختمان‌های اداری و تجاری این روند پاسخگو است اما درباره مراکز درمانی و بیمارستان‌ها باتوجه به تبعات اجتماعی قطع آب و برق یا تعطیلی آنها این اقدامات جوابگو نیست و وزارت بهداشت باید در این حوزه پاسخگو باشد که چرا مجوز مراکز درمانی را تمدید می‌کند درحالی‌که آنها تاییدیه ایمنی دریافت نکردند.
تنها راه‌حل این است که تایید و تمدید مجوزهای مراکز درمانی منوط به تاییدیه ایمنی سازمان آتش‌نشانی باشد. چون آسیب‌پذیری افراد در مراکز درمانی بالاتر از افرادی است که در منازل مسکونی‌اند چراکه توان فرار کردن ندارند، به همین دلیل هم این موضوع باید به‌طور ویژه از سوی وزارت بهداشت پیگیری شود و آنها پاسخگو باشند که چرا مجوزهای مراکز درمانی بدون در اختیار داشتن تاییدیه ایمنی از آتش‌نشانی تمدید می‌شود.»
درمانگاه مشیریه، یکی از حدود هزار مرکز درمانی ناایمن در تهران است؛ مسئولان سازمان آتش‌نشانی می‌گویند در حال حاضر در شهر تهران، ۱۸۹ بیمارستان فعال هست که از این تعداد تنها ۵۲ مرکز از آتش‌نشانی تاییدیه ایمنی گرفته‌اند. حالا کار به جایی رسیده که اعضای شورای شهر می‌گویند، مراکز درمانی تهران خود به مسئله‌ای بحران‌ساز تبدیل شده‌اند؛ مثل مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران که دیروز و پس از آتش‌سوزی در درمانگاه مشیریه گفته است که متأسفانه برخی مراکز درمانی به‌جای نقش درمانی، به منشأ حادثه تبدیل شده‌اند.
