پشت میز یا روی میز

اظهارات محمد جواد ظریف در نقد سیاست خارجی حاکم

محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه، در جلسه رونمایی از کتاب «سازمان‌های بین‌المللی: اصول و چالش‌ها» در خانه اندیشمندان علوم انسانی، نکاتی را در نقد سیاست خارجی جریان حاکم و مسئله فلسطین بیان کرد که خلاصه آن در پی می‌آید.
برایم قابل باور نبود که یک مقام رسمی اسرائیل رسماً انجام جنایت جنگی را تایید کند و از تنبیه جمعی شامل گرسنگی دادن و قطع برق و آب حرف بزند. چندی قبل فیلمی منتشر شد که عملیات اسرائیلی‌ها در غزه را نشان می‌داد و شهرک‌نشینان در حال تماشای کشتار مردم غزه بودند. به نظرم واقعاً نیاز است یک‌بار دیگر مفاهیم را بررسی کنیم و ببینیم چه بر سر بشریت و انسانیت آمده که از کشته شدن انسان‌ها احساس خوشحالی می‌کنند، زیرا از هیچ مرگی نباید خوشحال شد. هیچ بازی امنیتی بدون سابقه به نتیجه نمی‌رسد. رژیم صهیونیستی نیز از ابتدای تشکیل، با امنیتی‌سازی حیات پیدا کرد. ابتدا بحث هولوکاست را مطرح کرد، مقدار زیادی هم باج گرفت و بعد به کار خود ادامه داده است. به این موضوع توجه کنید که اگرچه هولوکاست یک واقعیت است اما این جنایت مجوز جنایت نسل‌کشی فلسطینی‌ها نیست. از منظر حقوق بین‌الملل نیز نمی‌توان به توجیه جنایت علیه شهروندان، علیه شهروندان یک طرف دیگر جنایت کرد. این بازی امنیتی نیز با هولوکاست شروع شد اما امروز با استفاده از تصویرسازی تروریسم ادامه دارد، به‌گونه‌ای که در واکنش به اقدام یک فلسطینی، یک شهر ویران می‌شود.
از بعد از جنگ کویت، اسرائیل از ایران به‌عنوان یک تهدید برسازی کرد زیرا اسرائیل برای حیاتش نیاز به برسازی دشمن داخلی و دشمن خارجی دارد. اسرائیل می‌خواهد ایران را تهدید معرفی کند. بسیار خوشحالم که رهبری در سخنرانی روز سه‌شنبه برنامه اسرائیل را منتفی کرد. این یک ضرورت برای امنیت ملی ایران بود.
توجه کنید که امروز جهان در یک تحول بی‌سابقه‌ای است به این معنی که قابل مقایسه با دنیایی که از توازن قوا به سوی جهان دوقطبی حرکت کرد، نیست. در واقع امروز دولت تنها کنشگر در هیچ حوزه روابط بین‌الملل نیست بلکه کنشگرانی وارد بحث شده‌اند که حتی در حوزه امنیتی هم با دولت‌ها رقابت دارند. امروز بازیگران غیردولتی از جمله شرکت‌های خصوصی امنیتی می‌توانند سلاح‌های کشتار جمعی بسازند. در همین رابطه می‌توان به این موضوع اشاره کرد که رئیس‌جمهور آمریکا با رؤسای شرکت‌های هوش مصنوعی جلسه می‌گذارد و این جلسه محرمانه اعلام می‌شود، این موضوع نشان می‌دهد که دیگر دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند چالش‌ها را حل کنند.
از طرف دیگر موضوع دیپلماسی چندجانبه نیز حائز اهمیت است زیرا این شیوه ابزار مشروعیت جمعی است. شما نمی‌توانید قدرت را تغییر بدهید. به بیان دیگر اگرچه ما از حاکمیت برابر سخن می‌گوییم اما در عمل، تساوی حاکمیت به معنای تساوی قدرت نیست. کوبا و ایالات متحده هم‌قدرت نیستند. هرچند هر دو یک رای در سازمان ملل دارند. باید توجه کرد که اتفاقی که در سازمان‌های بین‌المللی رخ می‌دهد مشروعیت دادن به کنش‌‌ها و محدود کردن کنش‌های فردی است. در دیپلماسی دوجانبه مثلا مذاکره با عراق شما اگر در مذاکرات شرکت نکنید عراق نمی‌تواند به تنهایی برای شط‌العرب تصمیم بگیرد. اما در دیپلماسی چندجانبه اگر در مذاکرات مربوط به دریای کاسپین شرکت نکنید، به‌ضرر شما تصمیم خواهند گرفت. شما FATF ، پالرمو و CFT را نمی‌پذیرید اما مجبور به اعمال مقررات سختگیرانه‌تری می‌شوید به این معنی که در تصمیم‌گیری‌ها نقشی ندارید درحالی‌که با پولشویی مبارزه و گزارش کامل آن را ارائه می‌کنید. بنابراین شما نمی‌توانید با عدم حضور خود مانع از اعمال مقررات بین‌المللی شوید و با حضور خود نیز نمی‌توانید همه چیز را تعیین کنید. در واقع کنش دیپلماسی چندجانبه برقراری توازن میان مشروعیت و محدودیت است. این واقعیت روابط بین‌الملل است. مشروعیت با گروه تولید می‌شود نه با یکجانبه‌گرایی. ممکن است بگوییم مشروعیت اصلا اهمیت ندارد. سوال این است که اگر مشروعیت مهم نیست چرا اینقدر برای آن فشار متحمل می‌شویم؟ مگر ما چند سال روی مشاع بودن کاسپین تاکید نکردیم؟ آیا کاسپین مشاع شد؟ حالا فکر کنید باز هم تاکید کنیم. چه خواهد شد؟ اگر کنوانسیون جامع خزر را امضا نکرده بودیم، همان بلایی که در بستر بر سر ما آوردند در ساحل هم بر سر ما می‌آوردند.
این یک واقعیت است که در معادلات بین‌المللی یا دور میز می‌نشینید یا روی میز قرار می‌گیرید. حالت سومی هم وجود ندارد و نمی‌شود جلوی این روند را گرفت. اگر می‌خواهیم تاثیرگذار باشیم و از آرمان‌هایمان که در جهت منافع ملی ما هستند دفاع کنیم، باید پشت میز باشیم، نه روی میز. پشت میز قرار گرفتن شجاعت می‌خواهد. برای گوشت قربانی شدن شجاعتی لازم ندارید. بنابراین باید از کشورتان دفاع کنید و اجازه ندهید روندها بدون شما شکل بگیرد. یادتان باشد کل توافق موقت ژنو‌ سه صفحه بود. آمریکایی‌ها برای قبولاندن روایت خود یک صفحه گزاره برگ از آن سه صفحه را بلافاصله در اختیار رسانه‌ها قرار دادند. مطبوعات ایران تحلیل‌های خود از توافق ژنو را بر محور گزاره برگ یک صفحه‌ای آمریکا قرار دادند. واشنگتن‌پست یک هفته بعد در گزارشی گزاره برگ آمریکا از توافق ژنو را مورد انتقاد قرار داده و نوشت حذفیات این گزاره برگ بیش از واقعیت است. اگرچه برجام ثابت کرد که روایت آمریکایی‌ها در آن گزاره برگ غلط است اما هنوز در خبرگزاری فارس و غیره به آن گزاره برگ استناد می‌شود. در تابلو اعلانات دانشکده حقوق می‌نویسند برای یاد گرفتن روش وادادگی و‌ فروش منافع ملی به اتاق ۲۱۵ کلاس جواد ظریف مراجعه کنید.