تحریم و صنعت ساختمان
مؤلفه‌های مؤثر بر افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز کدامند؟
مؤلفه‌های مؤثر بر افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز کدامند؟
هوشنگ فروغمنداعرابی
مدرس دانشگاه و پژوهشگر معماری و مسکن
به‌طور کلی ساخت‌وساز یک امر بومی است که از فرهنگ تاثیر بسیاری می‌گیرد و همچنین تاثیر متقابلی بر آن دارد. با پیشرفت شهرنشینی، تولید کالاهایی که بتواند علاوه بر پاسخگویی محلی به مناطق دیگری نیز برود آغاز می‌شود. برخی این کالاها نظیر چوب‌هایی که در تخت جمشید به کار رفته است کالاهای ساختمانی محسوب می‌شده است. پس به‌طور کلی تجارت کالاهای ساختمانی تاریخ دیرینه‌ای در صنعت ساختمانی دارد. پس می‌توان این کالاها یا محصولات مرتبط با حوزه عمران و ساختمان را با دو نگاه متفاوت مشاهده کرد. یک نگاه وجه مادی و تجاری آن است که به‌طور مشخص قابلیت اعمال محدودیت‌هایی نظیر تحریم و یا منع خرید و فروش دارد و دیگری وجه فرهنگی است. از منظر اقتصادی اگر به مسئله ساخت‌وساز و به‌عنوان یک محصول صنعتی به آن نگاه کنیم، تحریم‌ها می‌توانند به‌طور غیرمستقیم بر برخی نهاده‌های مرتبط با ساخت‌وساز تاثیر داشته باشد و به‌طور کلی هزینه‌های ساخت‌وساز در ایران را می‌توانیم متاثر از سه مؤلفه بدانیم؛ اول قیمت زمین است. درست است که زمین قابل تحریم نیست اما به علت محدودیت‌های کنونی در عرضه زمین به‌خصوص در کلان‌شهرها و همچنین موانع قانونی برای ساخت‌وساز در
زمین‌های حومه شهری و روستایی، در شرایط کنونی به علت عدم جذابیت سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف مانند تولید یا خدمات اساسی و با توجه به افزایش قیمت دلار و پیش‌بینی روند افزایشی آن، عمده مالکین خصوصی و دولتی قصدی برای فروش زمین ندارند و آن را به‌عنوان تنها سرمایه‌گذاری مطمئن خود جهت نگهداری در بلندمدت قلمداد می‌کنند. پس بدین ترتیب قیمت زمین به‌طور واضح تحت تاثیر تحریم‌ها قرار می‌گیرد.
مؤلفه دوم در افزایش قیمت‌های مرتبط با ساخت‌وساز، هزینه جوازها و حق‌الزحمه خدمات مهندسی و هزینه عوامل اجرایی است. این گروه از هزینه‌ها در سال‌های گذشته به‌خصوص با تصمیماتی که مبنی بر واگذاری قراردادهای مهندسین مشاور به‌صورت مناقصه‌ای و با تاکید بر کاستن کمیت عددی مناقصات، گرفته شد، با تلاطم‌های بسیاری روبه‌رو بود. از سوی دیگر هزینه جوازهای لازم برای ساخت‌وساز همواره در سال‌های مختلف افزایشی بوده است و شهرداری‌ها نیز به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی خود به آنها اتکا کرده‌اند. در مورد هزینه خدمات مهندسی و عوامل اجرایی، این گروه از هزینه‌ها وابستگی کمتری به دلار دارند و معمولا با توجه به افزایش تعرفه‌ها و حقوق‌ها از طرف نهادهای ذی‌ربط افزایش می‌یابند.
مؤلفه سوم، قیمت مصالح ساختمانی است که هرساله همراه با تورم روند افزایشی داشته است و به‌رغم آنکه مصالح ساختمانی عمدتاً تولیدات داخلی است اما وابستگی بالایی به قیمت دلار و به‌خصوص قیمت حامل‌های انرژي دارد. مصالح ساختمانی قابلیت صادرات نیز دارند اما در شرایط کنونی به علت کاهش صادرات عرضه‌کنندگان مصالح نیز با رکود بسیاری روبه‌رو بوده‌اند و بنگاه‌های تولیدی مصالح ساختمانی چشم‌انتظار رونق در بازار مسکن هستند. پس به‌طور کلی هر سه مؤلفه اساسی در ساخت‌وساز به‌نوعی تابع تحریم‌ها و نتایج تحریمی هستند.
اما نگاه دیگری که به عمران و ساختمان است، همان بُعد فرهنگی و تمدنی آن است. ایران به دلایل مختلف در دوره‌های تاریخی همواره و به‌طور مستمر در تاریخ جهانی نقش‌آفرینی داشته است؛ هم از دیگر فرهنگ‌ها تاثیر گرفته است و هم بر آنها تاثیر گذاشته است و یکی از این وجوه فرهنگی تاثیرگذار و تاثیرپذیر، همان معماری یا به زبان دیگر دانش زیستن در محیط پیرامونی است. نشانه‌هایی نیز نظیر ساخت شهرها و بناها و همچنین فناوری‌های ساختمانی نظیر پل‌ها و سدها و همچنین عناصری مانند گنبدها و قوس‌ها اگرچه صرفاً مختص سرزمین ایران نیستند، اما در هر کدام شیوه‌های بارزی در حوزه معماری داشته است و همچنین دستاورهای بی‌نظیری برای عرضه جهانی در آثار به‌جامانده از تاریخ ایران وجود داشته است. حال مسئله‌ای که در صنعت ساختمان و حوزه‌های مرتبط با آن نظیر معماری، عمران و شهرسازی از آن به‌طور عجیبی چشم‌پوشی می‌شود همین بی‌توجهی به نقش‌آفرینی در بُعد فرهنگی و بهانه‌جویی در بُعد اقتصادی است. پس به‌طور کلی تحریم اقتصادی یا جداماندگی فرهنگی، علاوه بر آنکه سبب افزایش قیمت و ایجاد موانع اساسی برای تولید محصولات ساختمانی است، مضرات فرهنگی بسیاری دارد که
از ظاهر شهرها و ساختمان‌ها نیز قابل مشاهده و دریافت است.
