یک گام تا انتخابات تناسبی
ردصلاحیت نمایندگان در دوره نمایندگی لغو شد
ردصلاحیت نمایندگان در دوره نمایندگی لغو شد
پیش‌ثبت‌نام کاندیداها در انتخابات و انتخابات تناسبی موضوعاتی است که در اصلاح قانون انتخابات در کنار موارد دیگر از جمله لغو ردصلاحیت نمایندگان در دوره نمایندگی به تصویب رسیده است و با توجه به موافقت شورای نگهبان، قطعی شدن آن منوط به تایید مجمع تشخیص مصلحت نظام است. برگزاری انتخابات امسال در پایتخت متفاوت خواهد بود چراکه قرار است انتخابات تناسبی در تهران شود؛ انتخاباتی که از پیچیدگی‌های زیادی برخوردار است و برخی از نمایندگان معتقدند که عملیاتی شدن آن شاید ممکن نباشد.
طحان نظیف، سخنگوی شورای نگهبان علاوه بر اعلام موافقت این شورا با برگزاری انتخابات تناسبی در تهران، از رفع ابهامات مطرح‌شده، خبر داد. او درباره پیش‌ثبت‌نام در انتخابات پیش رو نیز صحبت کرده و گفت: «مجلس در طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس بحث پیش‌ثبت‌نام را مطرح کرده که برای اولین بار است که این موضوع در انتخابات وجود دارد و شورای نگهبان هم به آن ایرادی نگرفته است. بخشی از کار نیز به اصلاح سازوکارها برمی‌گردد، پیش‌بینی فرآیند «پیش‌ثبت‌نام» را می‌توان در این راستا دانست. این موضوع (پیش‌ثبت‌نام) که در مصوبه مجلس شورای اسلامی آمده با ابهام شورای نگهبان روبه‌رو نشده و در صورت تبدیل این مصوبه به قانون، در انتخابات آینده مجلس شورای اسلامی (اسفند ۱۴۰۲) این مرحله اجرایی خواهد شد.» نظیف در حالی از تناسبی شدن انتخابات تهران خبر می‌دهد که احمد وحیدی، وزیر کشور به برگزاری انتخابات تناسبی واکنش نشان داده و اعلام کرد: «این طرح هنوز تبدیل به قانون نشده است. اگر طرح نمایندگان به قانون تبدیل شود از آن تبعیت می‌کنیم.» چراکه هنوز این قانون به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام نرسیده و ابلاغ نشده است.
آرای انتخابات تناسبی چگونه محاسبه می‌شود؟
نمایندگان مجلس در روز یکشنبه ۷ خردادماه، نظام انتخاباتی تناسبی در مجلس را تصویب کردند و در صورت تایید از سوی شورای نگهبان، در انتخابات مجلس دوازدهم پایتخت‌نشینان نمایندگان خود را براساس الگوی نظام انتخابات تناسبی راهی بهارستان می‌کنند؛ تناسبی شدن انتخابات مجلس در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس که ۳۰ کرسی دارد. همان‌طور که در ادوار ششم تا یازدهم مجلس در این حوزه انتخابیه شاهد بودیم، هر دوره ۳۰ کرسی تهران به یک جریان اصلاح‌طلب یا اصولگرا اختصاص یافت و جریان مقابل شانس حضور در بهارستان و بیان نظرات وکلای خود را نداشتند. براساس این مصوبه مجلس، هر داوطلب در این حوزه انتخابیه، تأیید صلاحیت شود، فقط می‌تواند به صورت منفرد یا به‌عنوان عضوی از یک فهرست نامزد شرکت در انتخابات باشد. جزئیات نحوه عضویت کاندیداها در فهرست‌ها، یک ماه قبل از زمان شروع تبلیغات توسط هیئت اجرائی مرکزی تهیه و به‌روز می‌شود و ابلاغ آن برعهده وزیر کشور است. در صورت تصویب الگوی نظام تناسبی انتخابات مجلس برای تهران، ستاد انتخابات برای اعلام نتیجه انتخابات تهران، ابتدا مجموع آراء صحیح کاندیداهایی که به‌صورت منفرد در این کارزار حضور داشتند را جمع و بر مجموع کل آراء صحیح تهران تقسیم می‌کند و نتیجه این معادله، سهم کاندیداهای منفرد در بین ۳۰ کرسی تهران را مشخص می‌کند. به عبارتی در این الگو هم انتخابات حداکثری دیده شده و هم انتخابات تناسبی. با این الگو هم رقابت در لیست‌ها انجام می‌شود و هم نامزدهای یک لیست برای کسب رای بیشتر تلاش می‌کنند تا شانس حضور در پارلمان را پیدا کنند. طبق قانون انتخابات تناسبی؛ «لیست اول ۱۲کرسی، لیست دوم ۱۰ کرسی، لیست سوم ۶ کرسی و نامزدهای منفرد ۲ کرسی» را به خود اختصاص می‌دهند.
بهارستان‌نشینان در حالی این مصوبه را امضا کرده و به تصویب رساندند که احزاب شناسنامه‌دار در کشور تعریف نشده است و احتمال دخالت در تعیین لیست‌ها افزایش می‌یابد. از سوی دیگر این مدل از انتخابات با چالش زمان‌بر بودن شمارش آرا روبه‌رو خواهد شد. ضمن آنکه هنوز بستر انتخابات الکترونیکی در کشور مهیا نیست، درحالی‌که اگر انتخابات به صورت الکترونیکی برگزار شود سرعت شمارش آرا نیز افزایش می‌یابد.
اصلاح قانون انتخابات عقلانی نیست
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در گفت‌وگو با هم‌میهن با بیان اینکه پیش‌ثبت‌نام در انتخابات تفاوتی در شرایط کاندیداها به وجود نمی‌آورد و فقط کار شورای نگهبان را راحت‌تر می‌کند، تاکید کرد: «وقتی در قانون داریم ممکن است کاندیداها حتی بعد از کسب رای هم ردصلاحیت شوند احتمال ردصلاحیت کاندیداها در هر مرحله‌ای - ثبت‌نام اولیه، شورای نگهبان، هیئت اجرایی، هیئت نظارت - و تا روز آخر وجود دارد بنابراین پیش‌ثبت‌نام دردی را از آنها دوا نمی‌کند.» او با اشاره به دیدگاه شورای نگهبان و نهادهای اطلاعاتی که در گذشته براساس گزارش‌های میدانی به وجود می‌آمد، گفت: «در این گزارش‌ها مشخص می‌شد که چه افرادی احتمال دارد کاندیدا شوند و اطلاعات آنها را جمع‌آوری می‌کردند. به نظر من شورای نگهبان برای آنکه کارش راحت شود از پیش‌ثبت‌نام‌ها استقبال می‌کند. چراکه می‌داند چه کسانی می‌خواهند کاندیدا شوند و روی آنها متمرکز می‌شود و اطلاعات او را جمع‌آوری می‌کنند. با توجه به حجم گسترده تعداد کاندیداها، وقت برای شورای نگهبان کم است و بسیاری از مواقع این وقت اندک باعث می‌شود شورای نگهبان دچار خطا شود و فردی که ممکن است مشکلی ندارد به دلیل عدم بررسی دقیق گزارش‌های نادرست ردصلاحیت شود یا فردی که صلاحیت ندارد، تایید می‌شود. من فکر می‌کنم شورای نگهبان می‌خواهد وقت بیشتری برای بررسی داشته باشد .» رحیمی جهان‌آبادی با بیان اینکه زمان بررسی «اصلاح قانون انتخابات» خیلی تلاش کردیم که قانون به سمت و سوی اصلاح عقلانی‌تر برود، تاکید کرد: «به‌عنوان مثال می‌توانستیم قانون را به سمتی ببریم که پروسه دوماهه‌ای وجود داشته باشد تا افراد ثبت‌نام کنند و صلاحیت‌شان تایید شود. اما تایید صلاحیت قطعی باشد و فعالیت‌های انتخاباتی خودشان را شروع کنند. دوستان این موضوع را قبول نکردند و گفتند که بعد از انتخاب و حتی بعد از نماینده شدن هم امکان ردصلاحیت افراد وجود داشته باشد. این دیدگاه‌ها منطقی نیست و نه‌تنها کمکی به مجلس و کشور نمی‌کند بلکه انتخاب مردم را محدودتر می‌کند که باعث کاهش مشارکت می‌شود. بزرگترین خطر این است که مردم نمایندگان را از خود ندانند و مجلس را رها کنند، چون ترجیح می‌دهند به خیابان بیایند و خودشان از حقوق خود دفاع کرده و با حاکمیت دچار چالش شوند. این به ضرر کشور است. ما تاکید می‌کنیم باید تنوع فکری وجود داشته باشد، با سختگیری، افراد ردصلاحیت نشوند و صلاحیت‌ها قطعی باشد تا میزان مشارکت و رابطه ملت و حاکمیت تقویت شود. اما به دلیل برداشت نادرست و دیدگاه‌های تنگ‌نظرانه این اتفاقات نمی‌افتد.» رحیمی جهان‌آبادی با بیان اینکه قرار است انتخابات تناسبی به صورت پایلوت در تهران برگزار شود، گفت: «اگر قانون ابهامی نداشته و بخش اجرایی دچار مشکل نشود، می‌شود از دوره سیزدهم مجلس، در شهرهای دیگر هم اجرا شود اما اگر اجرای آن دچار مشکل شود، اجرای آن در تهران هم اصلاح خواهد شد و انتخابات دوباره به سبک سنتی برگزار خواهد شد. به عقیده من این فرمول به شدت پیچیده است که در اجرا دچار مشکل می‌شود.»
حفظ آبروی افراد با پیش‌ثبت‌نام در انتخابات
محمدحسن آصفری، عضو هیئت رئیسه کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره پیش‌ثبت‌نام کاندیداها تاکید کرد: «قرار است طبق قانون کسانی که قصد کاندیداتوری در انتخابات مجلس را دارند، نه‌فقط در تناسبی بلکه در همه کشور دو ماه قبل از زمان قانونی تقویم انتخابات، مدارک خود را بارگذاری کنند که به عنوان پیش‌ثبت‌نام از آن یاد شده است.» آصفری در پاسخ به این سوال که اگر حزبی در روزهای آخر به این نتیجه برسد که فردی را به لیست خود وارد کند ولی او پیش‌ثبت‌نام را انجام نداده باشد، با مشکل روبه‌رو می‌شود؟ گفت: «احزاب در این موارد با مشکلی روبه‌رو نیستند. ثبت‌نام اصلی از زمانی است که تقویم انتخابات اعلام می‌شود. اگر فردی پیش‌ثبت‌نام نکرده می‌تواند در زمان مقرر برای ورود به انتخابات ثبت‌نام کند.» او با اشاره به اینکه تعداد ثبت‌نام‌کنندگان زیاد است، تاکید کرد: «برای دوره یازدهم مجلس چیزی بالغ بر ۱۷-۱۶هزار نفر ثبت‌نام کردند. در وقت کوتاه بررسی صلاحیت‌ها امکان‌پذیر نبود. به جهت آنکه حق کسی ضایع نشود یا کسانی با مدارک مشکل‌دار ثبت‌نام نکنند، این پیش‌ثبت‌نام مطرح شده است. از سوی دیگر به نفع ثبت‌نام‌کنندگان برای انتخابات هم هست، چون فرد می‌تواند در زمان بیشتری از حق خود برای احراز صلاحیتش استفاده کند. این قانونی است که به این شکل تصویب شده است.» این عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها با اشاره به ایراداتی که شورای نگهبان به طرح انتخابات تناسبی و پیش‌ثبت‌نام گرفته بود، افزود: «شورای نگهبان ۶۰ ایراد و ابهامات متفاوتی به قانون مجلس وارد کرده بود. کمیسیون امور داخلی کشور در چند جلسه این ایرادات را رفع کرد و هیئت عالی مجمع تشخیص مصلحت نظام هم ایراداتی وارد کرده بودند که آنها رفع شده است. فقط یک موضوع دیگر ماند که آن را هم روز سه‌شنبه در جلسه هیئت نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام حل خواهد شد و دیگر مشکلی در این قانون - انتخابات تناسبی - نخواهیم داشت و ابلاغ خواهد شد. به همین دلیل است که وزیر کشور اعلام کرده که هنوز انتخابات تناسبی به صورت قانون درنیامده است.» آصفری با اشاره به اینکه انتخابات تناسبی به صورت قانون می‌شود، گفت: «این قانون می‌تواند بازار انتخابات را داغ کند و احزاب می‌توانند بزرگان خود را معرفی کنند تا شور انتخابات را افزایش دهد.»
