بازگشت امید
زمزمه‌های احیای برجام از تهران و واشنگتن به گوش می‌رسد
زمزمه‌های احیای برجام از تهران و واشنگتن به گوش می‌رسد
روز گذشته شهریار حیدری، نماینده مجلس از احیای برجام خبر داد. این در حالی است که دو روز پیش براساس اخبار منتشرشده از سوی نشریه پلیتیکو، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در نشستی محرمانه با سنا موضوع مذاکرات ایران را مطرح کرد. این در حالی است که چندی پیش مسئولان ایرانی اعلام کردند که طرف آمریکایی پیام‌هایی را به ایران مخابره کرده‌اند اما این ادعا از سوی ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تکذیب شد. متاسفانه براساس رویه پیش‌گرفته‌شده اطلاعاتی که از مذاکرات ایران و آمریکا منتشر می‌شود، شفاف نیست. هیچ‌کدام از دو طرف هم حاضر به شفاف‌سازی در این مورد نیستند و خبرهایی که در رسانه‌ها منتشر می‌شود بیشتر به درز اطلاعاتی شبیه بوده تا اطلاع‌رسانی دستگاه دیپلماسی یا اخبار رسمی این مذاکرات. با این وجود، چندی پیش دوباره این ادعا از سوی یکی از نمایندگان ایران تا حد احیای برجام مطرح می‌شود. برجامی که زمان اجرا و تعهد بسیاری از بندهای آن به پایان رسیده و در ماه‌های پایانی مورد اعلام این توافقنامه هستیم و تا مهرماه اگر تجدیدنظری درباره آن اتفاق نیفتد، کل این توافق منتفی خواهد شد و دیگر اثری از برجامی که جواد ظریف و دولت روحانی به دنبال امضای آن بودند، نخواهد ماند. حال با چه گزینه‌های جدیدی روبه رو هستیم و راهکار دوم(plan B) طرفین مذاکرات چیست؟ آیا وقتی سخن از همه گزینه‌های روی میز به میان می‌آید منظور گزینه نظامی هم هست یا خیر؟
از سوی دیگر این نگاه هم وجود دارد که غرب به‌ویژه کشورهای اروپایی پس از جنگ اوکراین رغبتی به شروع جنگ دیگری ندارند، حتی در منطقه خاورمیانه، چراکه اگر از موضوع بسیار مهم و حیاتی انرژی بگذریم، حداقل ضرری که جنگ برای این کشورها دارد، موج پناهندگانی است که به این کشورها سرازیر می‌شوند. بنابراین به نظر می‌رسد این گزینه، آخرین و دورترین تصمیم طرف غربی باشد.
در این میان نباید از نقش چینی‌ها در خاورمیانه غافل شد؛ چینی‌هایی که برای دستیابی به انرژی (نفت و گاز) و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی که در این حوزه کرده‌اند به دنبال آرامش در منطقه هستند تا امنیت سرمایه‌گذاری و دسترسی‌شان به انرژی تضمین شود. در پی همین روند و گمانه‌زنی‌ها، رئیس دولت آمریکا با توجه به این شرایط موجود دنیا، دو روز پیش مجبور شد روبه‌روی سناتورها پاسخ دهد که چرا گزینه برخوردهای سخت‌تر در مقابل ایران را کنار گذاشته است.
در جلسه بایدن و سنا چه گذشت؟
سناتورهای سنا و دولت در جلسه‌ای محرمانه موضوع «درباره ایران و مذاکرات لغو تحریم‌ها» را بررسی کردند. جزئیاتی از موضوعات مطرح‌شده در این نشست درز پیدا نکرده، اما سناتورهای جمهوری‌خواه پس از این نشست اعلام کردند که هیچ اطلاعات و راهبرد جدیدی در کار نبوده است.
جاش هاولی، سناتور جمهوری‌خواه تاکید کرد: «چیزی در این نشست مطرح نشد که محرمانه باشد و شما هم می‌توانستید در این نشست باشید.» جان کندی دیگر سناتور آمریکایی گفت: «هیچ راهبرد جدیدی در این نشست مطرح نشد. ما وسط کافه با پوتین و شی و آیت‌الله دعوا می‌کنیم، دولت بایدن می‌خواهد از سقراط نقل‌قول بیاورد.»
اما باب منندز که دموکرات اما مخالف برجام است، پس از این نشست گفت: «تا حالا نشده که از جلسه‌ای بیرون بیاییم و جمهوری‌خواهان بگویند که جلسه مفید بوده است. به نظر من جلسه مفیدی بود و دولت متعهد است که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند.»
جیم ریش، عضو کمیته سیاست خارجی سنا نیز گفته است: «شش ماه گذشت از وقتی که دولت بایدن اعلام کرد برجام مرده است و ما هنوز به سیاست منسجمی نسبت به ایران نزدیک نشده‌ایم. تنها کاربرد ابهام راهبردی در سیاست ایران، جسورتر کردن رژیم و هل دادن شرکای ما به سوی چین است، درحالی‌که ایران همچنان به صورت غیرقانونی کشتی‌ها را ضبط می‌کند و آمریکایی‌ها را در منطقه هدف قرار می‌دهد و از نایب‌های ترور خود و حمله روسیه به اوکراین حمایت می‌کند. آمریکایی‌ها حق دارند سیاستی داشته باشند که بیشتر از یک مذاکره شکست‌خورده هسته‌ای باشد.»
در این نشست وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا (که در حال رفتن از این پست است)، کاوین کال، معاون وزارت دفاع، مورگان مویر، رئیس سازمان ملی اطلاعات، برایان نلسون، معاون خزانه‌داری در امور تروریسم و اطلاعات مالی، ژنرال استفان کوهلر، رئیس بخش راهبرد، سیاست و برنامه‌ریزی ستاد مشترک از سوی دولت در این نشست محرمانه درباره مذاکرات ایران حضور داشتند. رابرت مالی غایب این نشست بود و آبراهام پیلی، معاون مالی به جای او شرمن را همراهی کرد.
احیای دوباره برجام
شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس روز گذشته و پس از این نشست محرمانه، اعلام کرد: «با توجه به مجموعه پیام‌هایی که از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی به ما رسیده است، احتمالا به‌زودی مذاکرات احیای برجام از سر گرفته می‌شود. آمریکا به دنبال آن است که بیشترین امتیاز را از برجام بگیرد و برجام به نتیجه برسد اما به ضرر ما باشد. آنها باید بدانند که موضع و استراتژی ایران در برجام ثابت است و به نتیجه رسیدن برجام و رفع کامل تحریم‌های ایران برای ما حائز اهمیت است.»
او معتقد است؛ «از آنجایی که ایران جایگاهی بسیار مؤثر در نظام بین‌الملل و تحولات جهانی دارد و با توجه به تحولات جدیدی که در منطقه و روابط میان ایران و عربستان، ایران و بحرین، عربستان و یمن، و عربستان و سوریه شکل گرفته، جایگاه غربی‌ها در منطقه متزلزل شده و برنامه‌های آنان هم برای پیگیری پروژه ایران‌هراسی با شکست جدی مواجه شده است.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: «دیگر هیچ بهانه‌ای برای حضور آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه نیست و از این جهت غربی‌ها به شدت نگران هستند و سراغ تهدید ایران رفتند. یکی از مقامات آمریکا گفته اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند، اجازه می‌دهند اسرائیل اقدام نظامی علیه کشور ما انجام دهد که باید به آنان گفت رژیم صهیونیستی کوچک‌تر از این حرف‌هاست که بتواند ایران را تهدید کند یا اقدامی نظامی علیه کشورمان انجام دهد. بنده با اطمینان و به‌عنوان کسی که از توان دفاعی جمهوری اسلامی اطلاع دارم، باید بگویم که رژیم صهیونیستی در معادلات دفاعی و نظامی ایران هیچ عددی نیست. شاید آنان یکسری اقدامات ایذایی و ترور انجام دهند که هر گروه و جریانی می‌تواند این اقدامات را انجام دهد، اما این اقدامات نمی‌تواند نشان دهد که رژیم صهیونیستی یک قدرت جهانی است. رژیم صهیونیستی از نظر جمهوری اسلامی ایران اصلاً به حساب نمی‌آید و عددی در محاسبات نظامی و دفاعی ما نیست. تهدیدات غربی‌ها علیه ایران هم فقط یک عملیات روانی است و علتش تقویت روابط ایران با کشورهای منطقه و ترمیم روابط ایران و عربستان است که برای آنان خوشایند نیست.»
ایران باید بدون واسطه با آمریکا مذاکره کند
حالا که گفته می‌شود آمریکا برای احیای برجام چراغ سبز نشان داده است، این سوال پیش می‌آید که آیا آمریکا به دنبال همان برجام گذشته است یا مذاکرات و توافقات دیگری در برجام جدید گنجانده می‌شود؟ روسیه و اروپا که درگیر جنگ اوکراین هستند چه نقشی در برجام جدید ایفا خواهند کرد؟
حسن بهشتی‌پور، کارشناس امور بین‌الملل در گفت‌وگو با هم‌میهن در پاسخ به این سوالات مفاد برجام را محدود به زمان ندانسته و تاکید کرد: «برجام ابعاد سیاسی، حقوقی، اقتصادی و امنیتی مهمی دارد که محدودیت تاریخی ندارد. اما بخش‌هایی مانند تحریم‌های تسلیحاتی ایران 5ساله بود که به اتمام رسیده است یا بحث مربوط به موشک که عامل کلاهک سلاح هسته‌ای 8ساله بود و حتی عنوان «غروب برجام» هم مطرح شد، این تعابیر برای تعهد نظارتی ایران بوده که آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته است.»
او افزود: «در مجموع تعهدات هر دو طرف تاریخ‌بردار نیست، بلکه سند اشاعه سلاح هسته‌ای است و تعهدات کمک به رفع تحریم‌های ایران و روابط گسترده اقتصادی با ایران است. وعده‌های بسیاری که در برجام به‌ویژه 25 صفحه به ایران داده‌اند.»
این کارشناس امور بین‌الملل درباره اینکه نمایندگان مجلس می‌گویند آمریکا پیغام بازگشت به برجام را مخابره کرده است، گفت: «منظور آمریکایی‌ها از برجام، آن برجامی است که مدنظر خودشان است، نه الزاما برجام مکتوبی که ذیل قطعنامه 2231 قرار گرفته است. آنها دنبال فرابرجام یا برجام‌پلاس هستند. حتی توافق موقت را مطرح کرده‌اند. اما ایران دنبال توافق دائمی است، برای اینکه سرمایه‌گذاران خارجی به دنبال ثبات هستند و نمی‌توانند با ایران به صورت موقت به نتیجه برسند. ایران به‌دنبال آن است که حداقل تحریم‌های نفتی و بانک مرکزی لغو شود و آینده روشنی برای اقتصاد کشور ترسیم کند. اصلی‌ترین تحریم‌ها مربوط به فروش نفت است و تحریم بانک مرکزی که پول آن را به کشور برگرداند. اگر این توافقات انجام شود بسیار خوب است.»
بهشتی‌پور با بیان اینکه باید از یک جایی شروع کرد، تاکید کرد: «باید در مذاکرات جدید، به طور مستقیم با آمریکا روبه‌رو شویم چون اروپایی‌ها نشان داده‌اند که کاری از دست‌شان بر نمی‌آید و فقط وقت تلف می‌کنند. این سیاست که ما پیام خود را به اروپا بگوییم، اروپا به آمریکا، آمریکا به اروپا و اروپا به ایران بدهد، به جایی نمی‌رسد. باید محکم و روشن با طرف آمریکایی صحبت کنیم. وقتی حل و فصل شد، در قالب 1+5 آن را نهایی کنیم.»
او درباره حذف روسیه به دلیل جنگ اوکراین از گردونه مذاکرات، گفت: «این موضوع از تبلیغاتی است که انجام شده. از اول روسیه، آلمان، چین، انگلیس و فرانسه نقش تسهیل‌گری را در مذاکرات ایفا می‌کردند و کمک به اینکه توافقی حاصل شود. آنها تصمیم‌گیر نبودند. تصمیم‌گیر اوباما بود که پذیرفت غنی‌سازی - ولو به شکل محدود - در ایران ادامه پیدا کند و گره را باز کرد و توافق برجام حاصل شد. حالا هم بایدن است که باید تصمیم بگیرد با یک فرمان، فرمان ترامپ را لغو کند تا شروع خوبی باشد. روس‌ها کنار گذاشته نشده‌اند. قبل از تجاوز روسیه به اوکراین هم این کشور در معادلات برجام تعیین‌کننده نبود. گیر ما با چین، انگلیس، فرانسه و روسیه نیست، مشکل اساسی با آمریکاست. طرف آمریکایی باید حاضر شود که تحریم نفت و بانک مرکزی را تعلیق کند و نشان دهد که به‌صورت جدی به دنبال توافق است.»
این کارشناس بین‌الملل در ارزیابی ارتباط پیام آمریکا برای احیای برجام با نشست محرمانه دولت بایدن با سنا، تاکید کرد: «آنطور که رسما اعلام شده سناتورها در این نشست از بایدن خواسته‌اند مماشات را کنار بگذارد و برخورد تندتری با ایران به‌ویژه درباره اقدامات در خلیج‌فارس داشته باشد. بایدن هم توضیح داده که چرا سیاست مدارا با ایران را پیش گرفته و سعی می‌کند به توافق برسد، اما دست اسرائیل را برای ضربه زدن به ایران باز گذاشته است تا خودش با ایران در نیفتد. در این میان حتی افرادی مانند باب مندز که به شدت طرفدار اسرائیل و مخالف ایران و برجام هستند نیز پذیرفته‌اند نباید با ایران از سیاست چماق استفاده کرد.»
بهشتی‌پور درباره حذف مکانیزم ماشه توسط اسرائیل و اجبار آمریکا برای ایجاد روابط دیپلماسی با ایران، افزود: «در روابط بین‌الملل قدرت‌های هژمون مانند آمریکا، تاکتیک‌های مختلف و استفاده از سیاست چماق و هویج را مرتب اجرا می‌کنند. در حال حاضر آمریکا ترجیح می‌دهد که با سیاست دیپلماسی پیش برود و اینکه برخی مجوزها را به اسرائیل داده، به دلیل توافق ایران و عربستان است که نقشه‌‌های آمریکا را نقش برآب کرد. درست است که آمریکا از توافق استقبال کرد، اما در واقع آمریکا انتظار نداشت عربستان قبل از به نتیجه رسیدن برجام با ایران به توافق برسد. عربستان و ایران براساس منافع ملی خود با هم توافق کردند و این به آمریکا فشار مضاعفی وارد کرد چراکه این توافق با میانجیگری چین به نتیجه رسید.»
مذاکرات در زمان روحانی خاتمه یافت
فریدون مجلسی، کارشناس امور بین الملل نیز با اشاره به محرمانه بودن موضوعاتی که در نشست دولت بایدن و سنا مطرح شده است، به هم‌میهن گفت: «نمی‌دانیم موضع نظام سیاسی در قبال احیای برجام چیست. چراکه از یک طرف این اظهارنظرهای خوش‌بینانه درباره برجام مطرح و اما از سوی دیگر تهدیدهایی انجام شده و کشتی‌های آمریکایی توقیف می‌شود.»
او افزود: «فکر می‌کنم کماکان قصد سیستم، معطل کردن مذاکرات است تا به هدف خود دست پیدا کند و بعد هم با تمام شدن دوره برجام در ماه اکتبر، موضوع را منتفی‌شده بداند. اما اگر تا قبل از مهر 1402 دو طرف به صورت واقعی در مقابل هم بنشینند، مکانیزم ماشه منتفی خواهد شد. ولی اگر محرمانه سازگاری و تفاهم شده باشد و ایران با موضع ترک مخاصمه در منطقه، نیروهای خود را فراخواند و از کمک‌ها دست بردارد و روال منطقی درون‌مرزی را پیش بگیرد و دنبال توسعه اقتصادی کشور باشد، سازگاری را نشان می‌دهد و شرایط عمومی برجام که به‌طور کلی منتفی‌شده را به نوعی بازسازی می‌کند. در نتیجه باید قرارداد تازه‌ای با جمهوری اسلامی بسته شود تا تضمین‌کننده صلح در منطقه و بازگشت استقلال بانکی ایران و توسعه اقتصادی ایران شود. مگر اینکه ایران آنطور که در شعارها بیان می‌کند به دنبال نابودی اسرائیل و همراهی روسیه باشد.»
این کارشناس بین‌المللی تاکید کرد: «به اینکه برجام به روال گذشته انجام شود هیچ امیدی ندارم. مذاکرات در زمان روحانی خاتمه یافت. متن نهایی که دولت هم با آن موافق بود ولی عده‌ای با آن توافق نکردند، متن نهایی برجام است و فکر نمی‌کنم مفاد آن مورد قبول آمریکا باشد، چون جمهوری اسلامی غنی‌سازی را توسعه داده است.»
مجلسی در پاسخ به این سوال که با توجه به تاثیر جنگ اوکراین در غرب، آخرین گزینه اروپا جنگ است؟ گفت: «بستگی دارد که با چه کسی طرف باشند. اگر با روسیه طرف باشند و بخواهند جنگ اوکراین را خاتمه بدهند که ایران و روسیه در یک طرف و اوکراین و غرب در طرف دیگر هستند، این فرضیه درست است. اما اگر قرار باشد تهدیدها علیه این و آن ادامه پیدا کند، نگرانی از جنگ شرقی یا جنگ حمایت از اسرائیل وجود دارد. فکر می‌کنم ما هم باید نگران مردم، سرمایه‌گذاری و کشور باشیم.»
او درباره حذف روسیه از توافق ایران و آمریکا، تاکید کرد: «روسیه هیچ‌وقت همراه استراتژیک ایران نبوده است، چون همیشه نسبت به ایران و منابع آن سوءنیت داشته و ایران در حوزه نفت و گاز رقیب روسیه است. سلیقه‌های نظامی این بوده که با روسیه متحد شود. ما نیاز به این نداریم که با روسیه یا آمریکا وارد جنگ شویم. نیاز به این داریم که با تمام دنیا از جمله چین، هند، آمریکا، روسیه و... روابط تجاری و اقتصادی داشته باشیم. باید نگاه کنیم که امارات متحده، کویت، قطر و... چگونه بودند و حالا در چه شرایط اقتصادی قرار گرفته‌اند.»
