ناگهان توافق
۳ کشور ایران، عربستان و چین روز گذشته به توافق دست یافتند
3 کشور ایران، عربستان و چین روز گذشته به توافق دست یافتند
امضای توافق سه‌جانبه بین چین، ایران و عربستان، روابط ایران و سعودی‌ها که هفت سال تیره بود را دوباره احیا کرد. صبح روز گذشته در یک خبر ابتدایی مذاکرات مهم علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در یکی از کشورهای خارجی منتشر شد که بر اهمیت این سفر و مذاکرات آن تأکید شده بود. پس از انتشار این خبر بود که گمانه‌زنی‌ها به‌سرعت به‌سمت توافق با عربستان سوق پیدا کرد.
پس از چند ساعت نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای‌عالی امنیت ملی از توافق و از سرگیری روابط بین ایران و عربستان خبر داده و با اشاره به روایت شمخانی از پایان بن‌بست هفت‌ساله و توافق برای از سرگیری روابط دوجانبه ایران و عربستان، از قول او نوشت: «رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعاً توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج‌فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت.»
علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک سه‌جانبه میان جمهوری اسلامی ایران، پادشاهی عربستان‌سعودی و جمهوری خلق چین در پکن گفت: «سفر بهمن‌ماه آیت‌الله رئیسی به چین و گفت‌وگوی آقای شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین با رئیس‌جمهور کشورمان، بستر شکل‌گیری مذاکرات جدید و بسیار جدی میان هیئت‌های ایران و عربستان سعودی را فراهم کرد.» او گفت‌وگوهای انجام‌شده میان دو کشور را صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده دانسته و افزود: «رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعاً توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج‌فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت.» شمخانی در ادامه از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه‌ی رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی کرد. دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، پنج دور مذاکره اولیه انجام‌شده با عربستان سعودی که به میزبانی عراق و عمان انجام شد را در دستیابی به توافق نهایی، مؤثر ارزیابی کرد و از تلاش این دو کشور نیز در این خصوص سپاس‌گزاری نمود. در
جریان مذاکرات فشرده شمخانی و «مساعد بن‌محمد العیبان»، مسئولان نهادهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی که از ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه در شهر پکن پایتخت جمهوری خلق چین برگزار شد، دو کشور توافق کردند که پس از هفت سال، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند. بر اساس توافق دو کشور، وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی ضمن ملاقات با یکدیگر، حداکثر ظرف دو ماه، زمینه‌های اجرایی تبادل سفرا و بازگشایی سفارتخانهها و همچنین سایر الزامات برای از سرگیری روابط را فراهم خواهند کرد. روابط دوستانه کشورهای منطقه به‌طور قطع مانعی جدی بر سر راه حضور و دخالت کشورهای فرامنطقه‌ای و رژیم غاصب صهیونیستی در حوزه غرب آسیا خواهد شد.
واکنش‌های داخلی به توافق سه‌جانبه
با آنکه امیرعبداللهیان به‌عنوان وزیر امور خارجه کشورمان در این سفر همراه علی شمخانی نبود، اما درباره این توافق نوشت: «بازگشت روابط طبیعی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار دو کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد. سیاست همسایگی به‌عنوان محور کلیدی سیاست خارجی دولت سیزدهم، با قوت در مسیر درست پیش می‌رود و دستگاه دیپلماسی فعالانه در پس تمهید گام‌های بیشتر منطقه‌ای است.» همچنین محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در واکنش به توافق ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط دوجانبه در توئیتر نوشت: «سیاست همسایگی رئیسی بار دیگر جواب داد. در مذاکرات رئیس‌جمهور چین با ایشان در پکن، ابتکارهای سازنده منطقه‌ای مطرح شد که اینک به ثمر نشسته است.» عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات نیز به این توافق واکنش نشان داده و در توئیتر خود نوشت: «توافق ایران و عربستان گامی مؤثر برای امنیت منطقه‌ای است. بیش باد.» اما شاید یکی از مهمترین واکنش‌ها به این توافق از سوی حسن روحانی، رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم است. کانال تلگرامی حسن روحانی بخشی از سخنان او در ۲۰ خرداد ۱۴۰۰ را بازنشر داده و نوشت: «خدا نیامرزد آنهایی را که نگذاشتند روابط بین ایران و برخی همسایه‌ها به‌خوبی انجام بگیرد. کارهای کودکانه و احمقانه انجام دادند، به مراکز دیپلماتیک حمله کردند. اگر اینها نبود امروز شرایط بهتری داشتیم.»
واکنش‌های خارجی به توافق سه‌جانبه
سخنگوی کاخ سفید بلافاصله در واکنش به این توافق اعلام کرد: «آمریکا از گزارش‌ها درباره احیای روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان سعودی مطلع است. واشنگتن از هرگونه تلاش برای پایان جنگ در یمن و کاهش تنش در منطقه خاورمیانه استقبال می‌کند.»
همچنین وزارت خارجه عمان در بیانیه‌ای از بیانیه سه‌جانبه ایران، عربستان و چین و از سرگیری روابط تهران و ریاض استقبال کرد. در این بیانیه آمده است: «امیدواریم که این گام در تقویت امنیت و ثبات در منطقه و گسترش همکاری‌های مثبت و سازنده که به سود تمام ملت‌های منطقه و جهان است، سهیم باشد.» همچنین وزارت خارجه عراق در واکنش به از سرگیری روابط ایران و عربستان اعلام کرد: «ما از توافق میان عربستان و ایران برای گشودن صفحه جدید از روابط دیپلماتیک استقبال می‌کنیم.»
انور قرقاش، مشاور وزیر امور خارجه امارات نیز به توافق تهران و ریاض واکنش نشان داده و در توئیتر خود نوشت: «از توافق ایران و عربستان برای بازگشت روابط استقبال می‌کنیم و از نقش چین در این زمینه تمجید می‌کنیم. امارات به اهمیت روابط مثبت و گفت‌وگو میان کشورهای منطقه و تقویت مفهوم حسن همجواری و ایجاد زمینه مشترک برای ساخت آینده‌ای باثبات‌تر ایمان دارد.»
اما در آن‌طرف ماجرا، این توافق با واکنش تند اسرائیل مواجه شد. نفتالی بنت، نخست‌وزیر سابق رژیم صهیونیستی خشم و ناراحتی خود را از توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دوجانبه ابراز کرد و به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی حمله کرد و گفت: «این توافق شکست کوبنده و بیانگر سهل‌انگاری و ضعف اسرائیل است. از سرگیری روابط عربستان و ایران تحول خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران به‌شمار می‌رود. این توافق، شکست کوبنده و بزرگی برای دولت نتانیاهوست که سهل‌انگاری سیاسی و ضعف عمومی و نزاع و درگیری داخلی در دولت اسرائیل را نشان می‌دهد.» یولی ادلشتاین، رئیس کمیسیون امور خارجه و امنیت کنست رژیم صهیونیستی نیز درباره ازسرگیری روابط میان ایران و عربستان گفت: «دنیا متوقف نمی‌شود و ما اینجا سرگرم کشمکش بر سر قدرت هستیم. ایران و عربستان هم‌اکنون درباره از سرگیری روابط توافق کرده‌اند و این هم‌اکنون بدترین وضعیت برای اسرائیل و جهان آزاد است! هم‌اکنون زمان نشستن دور یک میز و حل اختلافات‌مان رسیده است تا علیه تهدید موجودیتی علیه ما متحد باشیم.»
احتمال انزوای تندروهای داخل حکومت ایران
پربی‌راه نیست اگر بگوییم آیت‌الله هاشمی همیشه سعی می‌کرد که ارتباط با عربستان را دوستانه نگه دارد و پس از او بود که روابط بین ایران و عربستان تیره‌وتار شد. حالا پس از هفت سال، ایران با متحد خود، چین به این نتیجه رسیده که باید این ارتباط از سر گرفته شود.
احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی، مذاکره سه‌جانبه چین، ایران و عربستان را مورد واکاوی قرار داده و در پاسخ به این سؤال که سفر رئیس‌جمهوری چین در آذرماه چقدر در انعقاد این توافق‌نامه مؤثر بوده است؟ به هم‌میهن گفت: «چینی‌ها چند‌سال پیش طرحی را برای حل اختلافات کشورهای منطقه و ایجاد امنیت جدید مطرح کردند و امیدوار بودند که طرف ایرانی و کشورهای دیگر این طرح را بپذیرند.» او افزود: «به‌نظرم طرف ایرانی برخلاف این طرح چین حرکت می‌کرد تا اینکه رئیس‌جمهور چین با سفر به کشورهای عربی منطقه، علامت‌هایی به ایران داد که اگر این همراهی صورت نگیرد می‌تواند سبب انزوای ایران و خشم چین شود. به همین دلیل بعد از آن سفر ظاهراً رایزنی‌های پشت‌پرده انجام شده که منجر به دیدار آقای رئیسی از پکن شد. در همان زمان یادداشتی در هم‌میهن نوشتم که چینی‌ها احتمالاً با ایران توافق کردند تا روابطش را با سعودی‌ها عادی کند.»
زیدآبادی با اشاره به اینکه چینی‌ها نفت خود را از منطقه خاورمیانه تأمین می‌کنند، تأکید کرد: «درعین‌حال چین کالاهای زیادی به کشورهای عربی جنوب خلیج‌فارس صادر می‌کند، پس نباید منازعه‌ای در منطقه باشد تا تجارت راحتی داشته باشند. بنابراین چین میانجی شد تا توافقی بین ایران و عربستان صورت گیرد تا منجر به حل بقیه اختلافات در منطقه شود. این آغاز راهی است که فقط با ابتکار چینی‌ها انجام می‌شد، چون «نه» گفتن به چین برای جمهوری اسلامی ایران بسیار دشوار بود. در داخل ایران هم محافلی به این نتیجه رسیدند که در این شرایط، کنار آمدن با طرح چینی‌ها به‌نفع ایران است.»
زیدآبادی در پاسخ به این سؤال که با توجه به ارتباط عربستان و واشنگتن، توافق سه‌جانبه چین، ایران و عربستان می‌تواند به احیای برجام منجر شود؟ ادامه داد: «اصل مناقشه جمهوری اسلامی ایران با آمریکا بر سر سیاست خاورمیانه‌ای است یا آنچه سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی نامیده می‌شود. به‌هرحال توافق با سعودی‌ها باید گامی در اصلاح این سیاست باشد وگرنه این توافق معنایی پیدا نمی‌کند. بنابراین اساساً زمینه‌های اختلاف با واشنگتن از میان می‌رود و حتی نیازی به میانجی‌گری سعودی‌ها نیست. وقتی اصل منازعه از میان برود، کشورهای زیادی هستند که بین ایران و آمریکا پادرمیانی کنند. اگر سعودی‌ها هم در این اقدام پیش‌قدم شوند اتفاق بدی نیست.»
علی شمخانی مذاکرات این توافق را بر عهده گرفته است و برخی کارشناسان معتقدند جای امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در این مذاکرات سه‌جانبه خالی است. زیدآبادی اما بر این عقیده نیست. او بیان کرد: «جای امیرعبداللهیان خالی نیست چون در ایران وقتی وزارت امور خارجه دست به اقدامی می‌زند گویی به ابتکار این وزارت‌خانه است. در زمان دولت آقای روحانی، آقای احمدی‌نژاد و آقای خاتمی و وزیر امور خارجه، به‌ویژه آقای ظریف گویی به‌صورت جزیره‌ای مستقل عمل می‌کردند و هدف قرار دادن آنها از سوی مخالفان توافقات آسان بود اما دبیر شورای‌عالی امنیت ملی پای میز این مذاکره نشسته و این به‌معنای آن است که تصمیم نظام است، نه تصمیم یک وزارت‌خانه که بگوییم که سرخود عمل کرده است. حضور آقای شمخانی از این جهت مهم است که صداهایی مانند کیهان و... که با این نوع عادی‌سازی مخالف هستند، بلند نمی‌شود و به‌دلیل آنکه تصمیم نظام است آنها مجبور به همراهی یا سکوت می‌شوند.» این تحلیلگر سیاسی در پاسخ به این سؤال که اگر آیت‌الله هاشمی زنده بود، این توافق، هفت سال طول می‌کشید؟ گفت: «زمان زیادی بود که هاشمی نفوذش را در نظام قدرت جمهوری اسلامی از دست داده بود.
بنابراین آدمی با موقعیت او اگر هم می‌خواست، نمی‌توانست کاری از پیش ببرد. این تصمیم باید از طرف محافظه‌کاران صورت می‌گرفت تا محکم باشد. توافق سه‌جانبه به‌دلیل این مهم و احتمالاً دوام می‌آورد که از طرف نیروی مخالفِ عادی‌سازیِ روابط با عربستان صورت گرفته است. در عالم سیاست همیشه آنهایی که مخالف سیاستی هستند تغییر نظر می‌دهند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین وقتی در دولت سیزدهم با این رئیس دولت و ترکیب شورای‌عالی امنیت ملی چنین توافقی انجام می‌شود، اهمیت بیشتری دارد تا اینکه هاشمی چنین اقدامی را انجام می‌داد.»
این توافق سه‌جانبه می‌تواند اسرائیل را به عقب براند و شرایط اقتصادی و سیاسی ایران تغییری می‌کند؟ زیدآبادی در پاسخ به این سؤال گفت: «این موضوع بستگی به صداقت ایران و سعودی‌ها دارد و اینکه خود یا طرف مقابل را فریب ندهند. ایران نباید دنبال تبلیغ تقویت نگاه به شرق و ضدآمریکایی باشد، چون سرخودش کلاه می‌گذارد و این توافق بی‌نتیجه می‌ماند. باید صادقانه بپذیرد که در یک راه جدید گام می‌گذارد. اگر با این تفکر توافق را امضا کرده باشد، می‌تواند سعودی‌ها را از اسرائیل دور کند. به‌ویژه اینکه کشورهای عربی و سعودی‌ها از سیاست‌های دولت نتانیاهو نگران هستند و دوست دارند با ابزارهای دیگر، طوری رفتار کنند که اسرائیل بازیگر اصلی نباشد. اگر ایران صادقانه رفتار کند، احتمال انزوای دولت فعلی اسرائیل وجود دارد.»
او با اشاره به اینکه امیدوارم سعودی‌ها هم نخواهند خود و دیگران را فریب دهند، افزود: «به این معنا که از عادی‌سازی ایران به‌عنوان برگه برنده‌ای برای گرفتن امتیاز از اسرائیل یا آمریکا استفاده نکنند. اگر نگاه دو کشور تغییر کرده باشد، اتفاقات خوبی رخ خواهد داد. ایران نگرانی سعودی‌ها را در یمن، عراق، سوریه و لبنان رفع می‌کند و سعودی‌ها هم نگرانی‌های ایران را در روابط پشت‌پرده با اسرائیلی‌ها رفع می‌کنند. این نوع روابط منجر به ایجاد نظم تازه در خاورمیانه می‌شود. قطعاً این روابط اگر ادامه پیدا کند برجام هم امکان امضا پیدا می‌کند و سبب به حاشیه رفتن نیروهای تندرو داخل حکومت ایران می‌شود که دوره آنها سر رسیده است.»
بیانیه علیه تمامیت ارضی ایران عشوه سیاسی بود
فرشید باقری، تحلیلگر خاورمیانه، با بیان اینکه سیاسیون در بعضی از مواقع از عشوه‌های سیاسی استفاده می‌کنند که وصف حال آنهاست، افزود: «جمهوری چین سهم بزرگی از شرکت آرامکو را از عربستان خریداری کرد. شاید یکی از دلایل آقای شی در موضوع رویکرد ضدایرانی‌اش، دستیابی به توافقات تجاری با عربستان بود. من گفته‌های او را در آن زمان سیاسی تلقی نکردم، چون خرید سهام آرامکو به نوعی به نفع ایران بود. چون چین با این خرید به منطقه وارد شده و برای آرامش خاورمیانه تلاش کرد.» این تحلیلگر خاورمیانه با اشاره به اینکه یکی از موضوعات مناقشه بین ایران و عربستان، کشور و جنگ یمن بود، تاکید کرد: «ایران، عربستان را متهم به طولانی شدن جنگ یمن و عربستان هم ایران را به این موضوع متهم می‌کند. در واقع چین با خرید این سهام در نقش میانجی‌گر وارد منطقه شد تا از سهامش مخافظت کند. این میانجی‌گری چین حتی می‌تواند به صلح در جنگ یمن هم منجر شود.»
باقری با بیان اینکه تاثیر آن حرف ضدایرانی و قراردادی که به نفع ایران بود، صلحی در منطقه ایجاد کرد، افزود: «روند صلح در مناطق شروع شده است و عناصری که با ایجاد صلح منافات دارند کمرنگ یا خارج می‌شود. یکی از این عوامل رژیم اسرائیل است. بنابراین توافق ایران با عربستان اگر اسرائیل را از منطقه خارج نکند، رشد اسرائیل را مختل و متوقف می‌کند. یکی از اهداف ایران هم در منطقه انزوای رژیم اسرائیل است.» او با اشاره به اینکه من روابط ایران و چین را اشتباه نمی‌دانم، تاکید کرد: «آنچه اتفاق می‌افتد روندی به نفع چین است و توافق ایران و عربستان با پادرمیانی چین انجام شده است. مهم نیست چه کسی میانجی‌گری کرده، مهم این است که چه کسانی از این موقعیت به وجود آمده نفع می‌برند و شکی نیست که ایران منفعت می‌برد. در شرایطی که با همه کشورهای جهان در تنش و جنگ نسل پنجم هستیم، هرگونه رابطه صلح‌آمیز برای ما سودمند خواهد بود.» باقری در پاسخ به این سوال که آیا این توافق در احیای برجام هم تاثیر دارد؟ گفت: «من هیچ ارتباطی بین این دو نمی‌بینم، چون از مخالفان برجام هستم و آن را تهدید امنیت ملی می‌دانم. برجام به یک روش و متن دیگری خواهد بود.» او
درباره امضای برجام توسط شمخانی تاکید کرد: «ما یک سیاست خارجی داریم و یک دیپلماسی. هرگاه سیاست خارجی احساس کند که دستگاه دیپلماسی توانایی نداشته باشد، وارد عمل می‌شود. اما به منزله این نیست که دستگاه دیپلماسی از آن موضوع باخبر نبوده است. سیاست خارجی که براساس قانون اساسی و به‌عنوان سیاست کلان نظام است که ما به جز «آمریکا غیرقابل اعتماد است» از آن چیزی نشنیدیم. اما دستگاه دیپلماسی می‌تواند از کلماتی استفاده کند که باعث خشنودی و بهبود روابط شود.»
در پایان این مذاکرات، بیانیه مشترکی صادر شد که مهمترین بخش آن تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر، و از سرگیری روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانهها و نمایندگی‌ها دو کشور است.
