آیا کنسرسیوم غنی‌سازی راه‌حل است؟
بعد از دور چهارم مذاکرات، برخی از رسانه‌ها در داخل و خارج به آنچه که «کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی» نامیده می‌شود، به‌عنوان یک راه‌حل محتمل و گره‌گشا پرداخته‌اند.
بعد از دور چهارم مذاکرات، برخی از رسانه‌ها در داخل و خارج به آنچه که «کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی» نامیده می‌شود، به‌عنوان یک راه‌حل محتمل و گره‌گشا پرداخته‌اند. این یک ایده جدید نیست، بلکه طی بیش از 20سال گذشته همواره از سوی ایران و نیز از سوی برخی کشورهای دیگر از جمله به‌طور غیرمستقیم از سوی آمریکا مطرح بوده‌است.
در حوالی سال 1385 روسیه پیشنهاد کرد که اورانیوم مورد نیاز ایران در خاک روسیه غنی شود و آمریکا از این پیشنهاد به‌عنوان راهی برای انتقال اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز برای مصارف صلح‌آمیز در ایران و انصراف ایران از غنی‌سازی در داخل حمایت کرد.
ایران که بر غنی‌سازی در خاک خود اصرار داشت، این پیشنهاد را نپذیرفت. معاون سازمان انرژی اتمی ایران در مهر 1385 پیشنهاد کرد که فرانسه یک کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی در داخل ایران دایر کند.
فرانسه ضمن رد این پیشنهاد خواستار تعلیق غنی‌سازی در ایران مطابق قطعنامه شورای امنیت شد. بعد از رد پیشنهاد ایران توسط فرانسه، سفیر ایران در فرانسه پیشنهاد کرد که شرکت‌های بین‌المللی درایران کنسرسیوم غنی‌سازی ایجاد کنند.
شکلی از این ایده در چارچوب سواپ سوخت هسته‌ای نیز در سال 1388 مطرح شد؛ به این ترتیب که ایران اورانیوم غنی‌شده با غنای پائین را به روسیه و فرانسه برای تبدیل شدن به سوخت مناسب برای رآکتور تحقیقاتی تهران بفرستد. آمریکا نیز در آن مقطع از این پیشنهاد حمایت می‌کرد.
ایران که ابتدا موافق این راه‌حل بود، نهایتاً آن را نپذیرفت و پیشنهادهای خاص خود را ارائه داد که پذیرفته نشد. مشابه همین ایده در حوالی اردیبهشت 1389 با ترکیه و برزیل مورد بحث قرار گرفت و مطابق بیانیه‌ای در تهران قرار شد که ایران 1200کیلو اورانیوم با غنای کم را به ترکیه منتقل کند و ظرف یک سال 120کیلو اورانیوم با غنای 20درصد را از گروه وین (آمریکا، روسیه، فرانسه و آژانس) دریافت کند.
اما گروه وین که در پی خارج کردن اورانیوم غنی‌شده از ایران بود، با این ادعا که موجودی اورانیوم غنی‌شده در ایران بیشتر از 1200کیلو است و نیز ادعای غنی‌سازی 20درصدی در ایران، بیانیه تهران را تایید نکرد و تصویب قطعنامه 1929 در خرداد 1389 در شورای امنیت منجر به شکست این تلاش شد.
در جریان مذاکرات برجام نیز در مقاطع مختلف ترتیباتی برای اینکه ایران قادر به دریافت اورانیوم غنی‌شده از کنسرسیوم‌های بین‌المللی به جای غنی‌سازی در داخل باشد، مدنظر آمریکا بود، اما به جایی نرسید. آمریکا از این ایده‌ها و مشارکت ایران در یک کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی اورانیوم حمایت می‌کرد. اما با توجه به تاکید ایران بر حق غنی‌سازی در داخل کشور توفیقی حاصل نشد.
در نتیجه، گره‌گاه اصلی ایده کنسرسیوم همیشه اختلاف در مورد قرار داشتن تاسیسات غنی‌سازی در داخل یا خارج ایران بوده است. آمریکا در گذشته و به احتمال زیاد از این پس با کنسرسیومی موافقت خواهد کرد که تاسیسات غنی‌سازی آن در خارج از ایران باشد. در مقابل ایران همیشه بر قرار داشتن تاسیسات در داخل کشور تاکید داشته است. به این دلیل این ایده کنسرسیوم تاکنون به جایی نرسیده است.
استدلال ایران این است که کنسرسیوم در داخل ایران جنبه اعتمادسازی دارد، چراکه اجازه می‌دهد تا کارشناسان کشورهای شریک عملاً در جریان کار باشند و مشاهده کنند که ایران مواد را به سمت ساخت بمب منحرف نمی‌کند.
ادعای طرف مقابل این است که اولاً، ایران اگر دنبال بمب باشد، می‌تواند مراکز غنی‌سازی مخفی داشته باشد. ثانیاً، اگر ایران در مقطعی تصمیم بگیرد که بمب بسازد، می‌تواند کارشناسان کشورهای دیگر را اخراج کند؛ همانطور که می‌تواند بازرسان آژانس را اخراج کند.
ایده دیگری نیز که این روزها در این رابطه مطرح است، این است که آمریکا و عربستان و امارات با ایران در چارچوب یک کنسرسیوم غنی‌سازی در خاک ایران همکاری کنند.
اختلاف اصلی در ارتباط با این ایده نیز اولاً، همچنان می‌تواند محل قرار داشتن تاسیسات باشد. ثانیاً، بعید است که امکانی برای مشارکت آمریکا در کنسرسیومی با ایران فعلاً به هر شکل وجود داشته باشد، چراکه دو مانع یکی تحریم‌های اولیه آمریکا و دیگری بخش 123 قانون انرژی اتمی صلح‌آمیز 1954 آمریکا در میان است.
قانون مذکور همکاری هسته‌ای با هر کشوری را موکول به تصویب کنگره کرده‌است. ثالثاً، بعید است که عربستان و امارات بخواهند شریک ایران شوند و اورانیوم مورد نیازشان را از تاسیساتی در ایران دریافت کنند.
