حضور بدون رئیس‌جمهور

شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به نمایندگی از ایران در بیست‌ونهمین اجلاس کنوانسیون تغییر اقلیم (COP29) در کشور آذربایجان حضور یافت. این اتفاق در حالی رخ داد که ابتدا قرار بود، ریاست هیئت ایرانی در این اجلاس را شخص مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور بر عهده داشته باشد؛ موضوعی که با وتوی برخی جریان‌های تندرو مواجه شد و سرانجام هیئت ایرانی در سطح رئیس سازمان محیط زیست وارد آذربایجان شد.

شینا انصاری در بدو ورود به باکو درباره اهداف حضور هیئت ایرانی در کاپ ۲۹ با اشاره به اینکه ایران عضو کنوانسیون تغییر اقلیم است، گفت: «تمرکز ما بر موضوع تحریم‌های یکجانبه و غیرعادلانه‌ای است که به‌طور غیرمستقیم محیط زیست کشور ما را تحت تاثیر قرار داده است. این تحریم‌های ظالمانه دسترسی به تکنولوژی‌های نوین، به‌روزرسانی صنایع، منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی را به‌طور چشمگیری محدود کرده است و تا زمانی که تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران به‌طور کامل رفع نگردد، انتظار پایبندی به اصول و اهداف این کنوانسیون، بدون توجیه و غیرمنطقی است.»

او در ادامه افزود:«جمهوری اسلامی ایران به‌رغم همه محدودیت‌ها و تحریم‌های ناعادلانه، تاکنون اقدامات ملی مناسبی در اجرای مفاد کنوانسیون تغییر اقلیم انجام داده است. از جمله اهم این اقدامات می‌توان به تدوین سند اقتصاد کم‌کربن، تدوین برنامه راهبرد ملی تغییر اقلیم، درج موضوع تغییر اقلیم در قالب بند الحاقی به ماده ۲۲ برنامه هفتم توسعه کشور و تشکیل کارگروه ملی تغییر اقلیم با حضور دستگاه‌های ذی‌صلاح طبق آیین‌نامه مصوب هیئت وزیران اشاره کرد.»

اوهمچنین تاکید کرد که راه‌اندازی نظام اندازه‌گیری، گزارش‌دهی و راستی‌آزمایی (MRV)، تبادل انتشار و کاهش انتشار با اقدامات بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه تجدیدپذیرها می‌تواند با دیپلماسی فعال محیط‌زیست، موجبات مدیریت و سازگاری با تبعات تغییر اقلیم را در پی داشته باشد.

مشکلات محیط زیستی ناشی از مدیریت نامطلوب

بهمن ایزدی، کارشناس محیط‌زیست، درگفت‌وگو با هم‌میهن حضور ایران در اجلاس کاپ را مهم‌ توصیف کرده و می‌گوید:«باتوجه به عضویت ایران در کنوانسیون تغییرات اقلیم، حضور نماینده ایران در این اجلاس برای طرح مسائل و مشکلات مربوط به محیط زیست و رسیدن به جایی که بتوانیم کمک‌های مالی این کنوانسیون را براساس استانداردهای کاپ دریافت کنیم، مهم است.»

او درباره تاثیر حضور ایران در اجلاس‌های قبلی کاپ و بهبود شرایط زیست‌محیطی کشور عنوان می‌کند:«چنانچه به صورت منطقی وضعیت موجود منابع پایه کشور را ارزیابی کنیم و به برنامه‌‌های توسعه‌ای کشور دقت کنیم، متوجه می‌شویم هر چه جلوتر رفته‌ایم نتیجه‌ای معکوس گرفته‌ایم. در برنامه پنجم توسعه کشور به درستی بخشی را به موضوع محیط‌زیست اختصاص داده بودند و طی آن قوانینی تدوین شده بود که به بهبود محیط زیست کمک می‌کرد اما در عمل و اجرا  نتوانستیم این قوانین را به درستی مدیریت کنیم و در موارد بسیاری از دستورالعمل‌های آن برنامه دور شدیم، یعنی عملکرد ما خیلی جاها با روح برنامه‌های توسعه در تضاد بود. بدین معنا که در واقع ما از استانداردهای بین‌المللی در خصوص مقابله با تغییرات اقلیمی و ایجاد اعتدال منابع فاصله زیادی گرفته‌ایم.»

این کارشناس محیط زیست درباره اظهارات رئیس‌ سازمان محیط زیست درباره رابطه تحریم‌ها و شرایط محیط زیستی کشور هم تصریح کرد:«قطعاً تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن بر تمام بخش‌ها و امور کشور از جمله محیط‌زیست تاثیری منفی گذاشته است اما توجه کنید که مسئله حفاظت از محیط زیست چنان مهم است که در اصل پنجاهم قانون اساسی هم مورد تاکید قرار گرفته اما در مرحله عمل باید بررسی کرد که آنچه در قانون اساسی مقرر شده در کجا عینیت یافته و آیا به صورت جدی در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور مورد توجه مدیران قرار گرفته است یاخیر؟»

او تصریح می‌کند که برنامه‌ریزان به دلیل آشنایی اندک با موقعیت متنوع اقلیم کشور و با بی‌اعتنایی به برنامه‌های توسعه پایدار و همچنین بی‌توجهی به مفاد قانون اساسی، باعث تضعیف برنامه‌های راهبردی شدند که کشور را به سمت ایجاد شاخص‌های سلامت جامعه به‌ویژه در حوزه محیط زیست هدایت می‌کرد. این عقب‌گرد به دلیل بی‌توجهی آنها به قوانین و برنامه‌هایی بود که به ارتقای کیفیت مدیریت حفاظت محیط زیست کشور منجر می‌شد. برون‌داد این رفتار ایجاد فاصله از استانداردهای بین‌المللی مطابق با اهداف توسعه پایدار بود.»

ایزدی تاکید می‌کند که محدودیت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های واردات یکی از آثار تحریم‌هاست که بر محیط‌زیست کشور هم تاثیرگذار بوده است:«مثلاً ما امروز نمی‌توانیم تکنولوژی لازم برای فیلترینگ صنایع آلاینده را به راحتی وارد کشور کنیم.  به همین علت دچار مشکلاتی در حوزه محیط زیست و سایر بخش‌های کشور می‌شویم. با این حال نمی‌توانیم تمام مشکلات را گردن تحریم‌ها بیاندازیم. تحریم‌ها اگرچه ما را محدود کرده‌ است اما باید بررسی کرد که درباره مدیریت منابع و محیط‌زیست چه اقدام بایسته‌ای انجام داده‌ایم. وقتی حتی در برنامه‌ هفتم توسعه بخشی را به محیط زیست اختصاص نداده‌ایم، به این معناست که اساساً این موضوع برای ما اهمیت نداشته است.»

او تصریح می‌کند که ویژگی‌ها و شاخص‌های برجسته و حیاتی سرزمین‌مان را به درستی نشناخته‌ایم‌ تا بتوانیم برای کنترل و مدیریت آن و به‌ویژه کاهش بحران‌های محیط‌زیستی به درستی عمل کنیم:«مدت‌هاست که بخش‌هایی از کشور ما دچار فرونشست زمین شده است و آبخوان‌هایمان با 80 درصد افت مواجه شده‌اند. بسیاری از رودها و تالاب‌هایمان خشک شده و کارشناسان سال‌هاست که درباره این بحران‌ها اطلاع‌رسانی کرده‌اند. اما برنامه‌ ما برای مقابله با این پدیده‌های خطرناک کجاست؟ بنابراین ما خودمان هم برای  مدیریت حفاظت از منابع پایه‌ کشور،  برنامه منطقی منطبق با وضع موجود نداشته‌ایم.»

این کارشناس محیط زیست تصریح می‌کند که اگرچه تحریم‌ها تمام شئونات زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده اما سکان مدیریت منابع ما و مقابله با «کاهش‌های» موجود در کشور، دست خود ما بوده است:«به عنوان مثال با وجود مشکلات ناشی از تغییر اقلیم از جمله فرونشست زمین، ما در حوزه کشاورزی، هیچگونه تغییر الگوی کشت ایجاد نکرده‌ایم. کشاورزی لجام‌گسیخته و سنتی اصلاً اجازه نمی‌دهد منابع آب و خاک رو به زوال ما نفس بکشند اما سیاست‌گذاران کلان کشور تاکنون راهکار و برنامه‌ای جدی برای کنترل شرایط بحرانی کنونی نداشته‌اند.»

او به عدم اجرای مصوبه «اصلاح الگوی کشت برنج» که در سال 1397 در کمیسیون تلفیق به تصویب مجلس رسید هم اشاره می‌کند:«وزارت کشاورزی برای اجرای این مصوبه همکاری نکرد؛ درحالی‌که با اجرای این مصوبه می‌توانستیم منابع آب و خاک را تحت مدیریت و حفاظت قرار داده و فرونشست‌ها را کاهش دهیم. وجود نگاه‌های یکسویه مانع از این کار شد. بنابراین مدیریت منابع پایه کشور دست خود ماست و ارتباط زیادی با تحریم‌ها ندارد. تحریم‌ها حتی باعث رشد برخی از صنایع ما شد اما در حوزه محیط زیست  خودمان هم توجه چندانی نکردیم.» 

حضور در سطح رئیس‌جمهور مناسب نبود

سیدجلال ساداتیان، کارشناس روابط بین‌الملل درباره عدم حضور رئیس‌جمهور در اجلاس کاپ می‌‌گوید:«اجلاس کاپ برای حفاظت از محیط زیست از طریق عدم تولیدCO2 و گازهای گلخانه‌ای تشکیل شد.» او به کمبود انرژی در کشورمان اشاره می‌کند:«در چند روز اخیر دولت اعلام کرده برای جلوگیری از آلودگی محیط زیستی مازوت در نیروگاه‌ها نسوزانید. در مقابل این مسئله با مشکل قطع برق مواجه هستیم که این مسئله ایراداتی را وارد می‌کند. به هر حال ما در تابستان با قطع برق و در زمستان باقطع گاز مواجه هستیم که باعث خلل در کار تولید کارخانه‌ها و صنایع تولیدی می‌شود.  حالا سوال این است که با وجود این شرایط هیئت ایرانی در بالاترین سطح اجرایی یعنی رئیس‌جمهور باید در این اجلاس چه می‌گفت و چه تعهدی می‌داد؟ به بیان دیگر ما حرف زیادی در این نشست نداشتیم که در سطح رئیس‌جمهور شرکت کنیم و همچنین نمی‌توانستیم تعهدات زیادی را هم بپذیریم.»

او نکته دومی را هم به‌عنوان علت عدم حضور رئیس‌جمهور در این کاپ مورد توجه قرار می‌دهد که بیشتر جنبه سیاسی دارد، یعنی حضور فعال اسرائیل در این اجلاس:«این مسئله باعث شد که تعدادی از کشورها حاضر به حضور در این نشست نشوند؛ همچنین برخی از کشورها مثل فرانسه و آمریکا هم در این اجلاس شرکت نکردند. کما اینکه ترامپ در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود، کلاً از کنفرانس آب و هوایی «پاریس» خارج شد و در اجلاس شرکت نکرد تا بتواند بدون پذیرش هیچ محدودیتی به تولید خود ادامه داده و کماکان اقتصاد اول دنیا باشد. تعدادی از کشورها هم که قرار بود در سطح رئیس‌جمهور در اجلاس حاضر شوند، از این موضوع منصرف شدند؛ مانند ایران که در سطح رئیس سازمان محیط زیستش که معاون رئیس‌جمهور هم هست، در این اجلاس شرکت کرد.» 

او دیگر علت عدم حضور پزشکیان در این اجلاس را ماجرای کانال زنگزور می‌داند که آذربایجان قصد ساخت آن را برای اتصال به منطقه نخجوان دارد:«اگر چنین باشد بهانه خوبی نیست. ما باید با کشور آذربایجان تعامل لازم را داشته باشیم و آنها را از ساخت این کانال منصرف کنیم. یا در صورت وجود سازشی در این زمینه ما هم بتوانیم به منافع خود دست یابیم.»

این کارشناس بین‌الملل تاکید می‌کند:«با توجه به دلایلی که به عنوان یک تحلیلگر به آن اشاره کردم و با توجه به شرایط موجود، معتقدم که حضور رئیس‌جمهور در اجلاس کاپ چندان هم مناسب نبوده است.»