ارزیابی کارشناسان از آنچه دوشنبه‌شب میان شش نامزد گذشت
خروجی مناظره اول
از سخنان کارشناسان و گفت‌وگوی شهروندان در سطح جامعه به نظر می‌رسد اولین مناظره انتخاباتی که اتفاقاً حول محور مهم‌ترین مشکلات امروز کشور بود، چندان هم نشان‌دهنده مسیر آینده داوطلبان ریاست‌جمهوری نبود، درحالی‌که با توجه به در اختیار داشتن سوالات، مخاطبان توقع پاسخگویی بهتری را از نامزدهای انتخاباتی داشتند.
اولین مناظره انتخاباتی چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری روز دوشنبه 28 خرداد حول محور اقتصادی، رشد تولید و مشارکت مردم برگزار شد. درباره این مناظرات پیش‌تر محمد صالح مفتاح، دبیر ستاد انتخابات صداوسیما، گفته بود:«به فرصت نامزدها برای پاسخ دادن به سوالات اضافه شده است. سوالات هم از اول و از قبل در اختیار نامزدهاست؛ به عبارتی سوالاتی که تا انتهای مناظره قرار است از نامزد پرسیده شود، روی میزشان قرار دارد.»
در این بخش از مذاکرات مسعود پزشکیان، کاندیدای اصلاح‌طلب ریاست‌جمهوری از انسجام داخلی برای استفاده از کارشناسان به جای انتخاب‌های حزبی گفت. او تحریم‌ها را فاجعه‌ای خواند که برای دور زدن آن باید به وجود آمدن فساد و «بخور بخور» ناشی از آن را هم پذیرفت.
محمدباقر قالیباف اما از اقشار کم‌درآمد گفت و لزوم توجه رئیس‌جمهور آینده به سفره مردم. او که البته کارنامه چندان روشنی از حیث شفافیت در حوزه مالی ندارد همچنین تاکید کرد که «باید بتوانیم فرهنگ تولید، فرهنگ کار، فرهنگ سرمایه‌گذاری، فرهنگ کوشش و نظم‌بخشی را بپذیریم و جا بیاندازیم.»
در این مناظره البته دیدگاه‌های اقتصادی کاندیداها جالب بود، مثلاً علیرضا زاکانی که پیش‌تر از توزیع گوشت درب منازل مردم سخن گفته بود، این‌بار از خلق ثروت و توزیع عادلانه آن بین مردم گفت و تاکید کرد که «مردم نباید اعانه‌بگیر باشند مسیر غلطی در گذشته طی شده است.»
زاکانی از دلارزدایی گفت و سعید جلیلی از لزوم حاکمیت ریال. مصطفی پورمحمدی دیگر نامزد ریاست‌جمهوری از تحریم‌ها و نگاه ساده‌انگارانه درباره آن گفت و تاکید کرد که مردم مشکلات را با پوست و گوشت‌شان درک می‌کنند. او اذعان کرد که کشور دو سال بی‌برنامه بوده است.
سیدامیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی هم تاکید کرد که باید دست از آزار مردم در موضوعات اقتصادی برداریم و چالش‌های گمرکی و مالیاتی را از بین ببریم. در این بین اما برخی از کاندیداهای اصولگرا مانند قاضی‌زاده‌هاشمی که از تیم دولت هم پا به عرصه گذاشته است یا جلیلی و زاکانی، بخشی از اظهارات خود را به دفاع از عملکرد ابراهیم رئیسی و تعهد به ادامه راه او اختصاص دادند.
حمله مستقیم زاکانی به پزشکیان و اظهار تعجب از حضور او به‌عنوان کاندیدای ریاست‌جمهوری هم قابل تأمل بود. آنچنان‌که مجادله مستقیم پزشکیان با جلیلی و قاضی‌زاده‌هاشمی هم جالب توجه بود. در این بین پورمحمدی هم سعی داشت از خود چهره‌ای خواهان اصلاح اما مستقل از دیگر افراد نشان دهد. قالیباف اما در بخش‌هایی با پزشکیان و مصطفی پورمحمدی همراه شد و نقطه‌نظرات آنها را مورد تایید قرار می‌داد شاید به این علت که از خود چهره‌ای مسالمت‌جو، مدبر و منطقی به نمایش بگذارد.
در مجموع از سخنان کارشناسان و گفت‌وگوی شهروندان در سطح جامعه به نظر می‌رسد اولین مناظره انتخاباتی که اتفاقاً حول محور مهم‌ترین مشکلات امروز کشور بود، چندان هم نشان‌دهنده مسیر آینده داوطلبان ریاست‌جمهوری نبود، درحالی‌که با توجه به در اختیار داشتن سوالات، مخاطبان توقع پاسخگویی بهتری را از نامزدهای انتخاباتی داشتند.
با این حال پزشکیان در صفحه خود در شبکه ایکس از مردم کمک خواسته و توصیه کرده است:«با مردم حرف بزنید، حرف زدن معجزه می‌کند. دوهفته وقت داریم و باید با همه مردم صحبت کنیم. برای آینده‌مان، برای بچه‌های‌مان، برای ایران عزیزمان باید بجنگیم. نباید خسته شویم، این شروع یک حرکت سراسری است برای همه نیروهایی که می‌خواهند فردای بهتری را رقم بزنند. اگر باور دارید که می‌توانیم و اگر مردم بخواهند تغییرات بزرگ می‌توانند اتفاق بیفتند، یک بسم‌الله بگویید و شروع کنید»؛
توئیتی که غلامحسین کرباسچی، مدیرمسئول روزنامه هم‌میهن روزگذشته با اشاره به آن در صفحه ایکس خود نوشت:«مناظره دیشب را دیدید؟ طراحی صحنه‌ای بود برای رواج دروغ و فریب نامزدهای پوششی و نرسیدن پیام صداقت و شرف پزشکیان به مردم. منتظر مناظره و تبلیغات صداوسیمای برادر جلیلی نمانید. به توصیه آقای پزشکیان عمل کنیم.»
استدلال عدم مشارکت هنوز قدرتمندتر است
رحمن قهرمانپور، تحلیلگر کمپین‌های انتخابات معتقد است: «تحلیل حزبی انتخابات ریاست‌جمهوری خطای رایج روش‌شناختی است و ریاست‌جمهوری بیشتری مسئله‌ای فردی است.»
او به هم‌میهن می‌گوید:«در این انتخابات ما بیشتر با فرد مواجه هستیم. پزشکیان در مواردی قالیباف را تایید کرد. پورمحمدی هم به‌گونه‌ای صحبت کرد که مشخص نشد بالاخره اصلاح‌طلب است یا اصولگرا. انتقادات قاضی‌زاده از جلیلی و انتقادات زاکانی از قاضی‌زاده هم در حالی انجام می‌شد که هر دو از جناح اصولگرا بودند. در واقع مکانیزم مناظره در انتخابات ریاست‌جمهوری به‌گونه‌ای است که عملاً خطوط حزبی قابل پیاده‌سازی نیست.»
قهرمانپور تاکید می‌کند که برای تحلیل عملکرد نامزدها باید رفتار شخص آنها را در نظر بگیریم:«به نظرم پزشکیان و قالیباف به این دلیل که نامزدهای پیشرو بودند، به شدت به لحاظ روانی تحت فشار هواداران خود بودند زیرا پزشکیان قصد داشت موج جدیدی ایجاد و هواداران خود را امیدوار کند. قالیباف هم با توجه به حضور در انتخابات‌های قبلی و شکست‌هایی که در این حوزه تجربه کرده بود، نگران تکرار صحنه‌ها و کاهش رای خود بود.»
تحلیلگر کمپین‌های انتخاباتی همچنین معتقد است که پزشکیان در این مناظره خوب ظاهر شد اما انتظارات تشکیلات اصلاح‌طلبی را برآورده نکرد:«اصلاح‌طلبان معتقدند برای گرم کردن فضای انتخاباتی و اقناع افراد مردد برای مشارکت در انتخابات، پزشکیان باید بتواند فضای دوقطبی ایجاد کرده و انتقادات تند را ابراز کند. پزشکیان اما چنین نکرد و بیشتر به دنبال آن بود که خود را فردی درستکار و صادق نشان دهد، تا از این رهگذر از آرای شخصی خود محافظت کند.»
او معتقد است قالیباف برنده نسبی و نه برنده قاطع این مناظره بوده زیرا وارد منطقه ریسک نشده:«برنده قاطع فردیست که مخالف و موافق می‌گویند او بهتر از همه است. اما برنده نسبی فردی است که در قیاس با سایرین بهتر عمل کرده اما اینگونه نیست که برتری خیلی ملموسی داشته باشد. معتقدم قالیباف در حفظ سبد رای شخصی خود موفق بوده است. او همچنین نشان داد که در رقابت‌های داخلی اصولگرایی می‌تواند گزینه‌ای بهتر از جلیلی باشد و بعد از مناظره اول، تعداد بیشتری از اصولگرایان از قالیباف حمایت خواهند کرد و ممکن است مارپیچ سکوت اصولگرایان در برابر قالیباف بشکند.»
قهرمانپور سطح حضور جلیلی در مناظره اول را متوسط توصیف می‌کند. فردی که سعی کرد آرای مردد را هم جلب کند اما نتوانست و به سبد رای اصولگرایانه خود بازگشت:«انتقاد قاضی‌زاده‌هاشمی از او درباره اینکه ادامه راه دولت رئیسی است، به نظرم تاثیری منفی بر رای جلیلی خواهد داشت.»
میزان آشنایی هر یک از کاندیداها با مسئله اقتصادی را در چه سطحی ارزیابی می‌کنید؟ سوالی که این تحلیلگر سیاسی در پاسخ به آن می‌گوید:«در کمپین به این مسئله می‌پردازیم که رای‌دهندگان چه انتظاری از یک رئیس‌جمهور دارند. انتظار مردم از رئیس‌جمهور با انتظارشان از یک کارشناس یا وزیر متفاوت است. طبیعتاً مردم انتظار ندارند که رئیس‌جمهور اقتصاددان باشد. مردم بررسی می‌کنند که چه کسی بهتر می‌تواند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی انجام دهد و سیاست‌گذاری کند. با توجه به مباحث صورت‌گرفته معتقدم قالیباف تسلط بیشتری بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی دارد. چنانکه برخی از اظهارنظرهای او مورد تایید سایر کاندیداها هم قرار گرفت.»
او به صورت کلی معتقد است اولین مناظره کیفیت پایینی داشت؛ مسئله‌ای که البته قابل پیش‌بینی هم بود:«همیشه در اولین مناظره معمولاً رقبا سعی می‌کنند ارزیابی اولیه‌ای از یکدیگر داشته باشند به دلیل اینکه هنوز با استراتژی طرف‌های دیگر مناظره آشنایی ندارند سعی می‌کنند با استراتژی طرف مقابل آشنا شده و نقشه راه او را بخوانند. به همین دلیل هم در همه جهان در اولین مناظره محتاطانه عمل می‌کنند.»
به باور این تحلیلگر سیاسی در اولین مناظره اثرگذاری منفی فرم و ظاهر مناظره بر محتوای آن مشهود بوده است. به این معنا که طولانی بودن مدت مناظره، زمان نامناسب پخش آن که به ساعت 12:30 شب کشیده شد، از جمله این آثار منفی است:«از سوی دیگر نزدیک به 8 ساعت کاندیداها در صداوسیما حضور داشتند که با توجه به سن آنها شاهد آثار خستگی در چهره برخی از کاندیداها بودیم و این مسئله باعث شد که کاندیداها و حتی مجری در مواردی دچار اشتباهات لفظی شوند. آثار منفی فرم، در مواردی مانع از شکل‌گیری بحث‌های جدی شد.»
این تحلیلگر سیاسی مشکل بعدی در این رابطه را صحبت‌های کارشناس‌ها در خلال برنامه می‌داند:«مناظره محلی برای بحث کارشناسی نیست. درست نیست از رئیس‌جمهور سوالات فنی اقتصادی پرسیده شود. این مسئله باعث اخلال در روند مناظره و کاهش کیفیت آن شد.» قهرمانپور درباره پزشکیان هم می‌گوید:«نامزدها دو سبد رای دارند، یکی سبد رای شخصی خودشان و دیگری سبد رای تشکیلاتی. معمولاً تا امروز اینگونه بوده است که نامزدهای اصلاح‌طلب تنها با یک سبد رای برنده نشده‌اند. در حال حاضر این گروه تاکید دارند که پزشکیان بر مطالبات اصلاح‌طلبانه و رای حزبی تاکید داشته باشد. این درحالیست که اصلاح‌طلبان چند ماه قبل گفته بودند که در انتخابات شرکت نمی‌کنند، در سال 1400 هم اعلام کرده بودند که انتخابات آزاد نیست. حالا این جناح چگونه می‌خواهد طبقه متوسط شهری را قانع کند که در انتخابات مشارکت داشته باشند. از طرف دیگر زمان کم است. برخی از فعالان سیاسی که تا دوسه ماه قبل می‌گفتند انتخابات بی‌معنا شده است، امروز می‌گویند باید رای بدهیم. اما استدلال قانع‌کننده‌ای ندارند و مردم می‌پرسند چه اتفاقی در این یک ماه افتاده است که ما باید رای بدهیم.»
به گفته این تحلیلگر سیاسی امروز مسئله پزشکیان تضاد میان رویکرد شخصی او مبنی براینکه باید عامه مردم را مخاطب قرار دهد و رای تشکیلاتی یا اصلاح‌طلبانه است. در اولین مناظره پزشکیان عمدتاً بر پایگاه رای فردی خود متمرکز شد. بنابراین مسئله این است که پزشکیان چگونه می‌خواهد در این مدت زمان کم میان این دو پایگاه رای خود، ایجاد توازن کند.»
به گفته او درحال حاضر برخی از روشنفکران و نویسنده‌ها از اصلاح‌طلبان دلخور هستند؛ آنها می‌پرسند چرا وقتی ما بازداشت شدیم شما نیامدید؟ و... ستاد پزشکیان درگیر این مسائل است البته که سایر نامزدها هم وضع بهتری ندارند. بنابراین به دلیل کم بودن زمان و زودهنگام بودن انتخابات، شرایط برای همه کمپین‌ها سخت است. بنابراین پزشکیان باید بتواند این مسئله را حل کند. اما حل ماجرا سخت است زیرا در حال حاضر قدرت استدلال عدم مشارکت از قدرت استدلال مشارکت بیشتر است.»
پزشکیان پیشرو در شبکه‌های اجتماعی
محمد رهبری، جامعه‌شناس و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی اما اولین مناظره را از حیث واکنش شهروندان در شبکه‌های اجتماعی مورد بررسی قرار می‌دهد. او به هم‌میهن می‌گوید:«در جست‌وجوهای فضای گوگل که در زمان مناظره انجام شده است، بیشترین فردی که درباره او جست‌وجو انجام شده، پزشکیان بوده و بعد از او با اختلاف بسیار کم پورمحمدی قرار داشته است. بعد از این دو نفر هم زاکانی قرار گرفته است. قله‌هایی که داشته‌ایم هم حول زاکانی و پورمحمدی بوده که نشان می‌دهد شگفتی‌های ما در این مناظره این دو نفر بوده‌اند. درباره پزشکیان هم با توجه به فضایی که اطراف او شکل گرفته جست‌وجو زیاد بوده است. براساس داده‌های گوگل افرادی مانند قالیباف و جلیلی در جلب توجه شهروندان چندان موفق نبوده‌اند.»
او اضافه می‌کند:«داده‌ها همچنین نشان می‌دهد که نامزدها برای مردم هنوز ناشناخته هستند و بیشترین جست‌وجو پیرامون بیوگرافی و رزومه آنها بوده است. البته این ناشناخته بودن درباره قالیباف اندکی کمتر است.» محمد رهبری تاکید می‌کند که در زمان مناظره بیشترین محتوایی که در تلگرام منتشرشده و بازدید هم داشته، مربوط به پزشکیان بوده است:«این محتوا در تلگرام دو سه برابر بیش از محتوای منتشرشده سایر کاندیداها بوده است. در توئیتر هم بیشترین محتوا مربوط به پزشکیان و جلیلی بوده اما این محتوا درباره قالیباف کمتر بوده است. البته این حجم محتوا لزوماً به معنای مثبت یا منفی بودن آن نیست. اما به لحاظ حساسیت کاربران، پزشکیان به مراتب در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و توئیتر بیشتر جلب توجه کرده و در گوگل هم به صورت مشخص بیشتر درباره او جست‌وجو شده است تا درباره قالیباف و جلیلی.»
این تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی همچنین معتقد است:«مناظره اول در حد و اندازه مناظرات انتخاباتی نبود و انتظارات مردم را برآورده نکرد، زیرا مخاطب انتظار دارد که در این مناظره‌ها، تفاوت‌ها و اختلافات نامزدها را بشناسند و متوجه شوند که هر کدام از این افراد اگر رئیس‌جمهور شوند، کشور را چگونه اداره خواهند کرد. اما آنچه در اولین مناظره رخ داد به این پرسش مردم پاسخ نداد و این مناظره نتوانست تفاوت نامزدها را بازنمایی کند.»
او از صحبت‌های نامفهوم برخی نامزدها هم انتقاد می‌کند: «برخی دیگر هم فقط آمده بودند صحبتی علیه دیگران بگویند و هیچ رویکردی را معرفی نمی‌کردند. اگرچه هیچ‌کدام از این افراد اقتصاددان نیستند اما به طور طبیعی از نظرات کارشناسان اقتصادی بهره برده‌اند. ولی در عمل چینش و نوع سوالات و همچنین پاسخ‌های نامزدها نشان‌دهنده تفاوت میان ایده‌های اقتصادی کارشناسان و مشاوران هریک از آنها بود.»
این جامعه‌شناس معتقد است: «پزشکیان برای اینکه بتواند برنده انتخابات باشد باید توجه افراد مردد برای مشارکت در انتخابات را جلب کند. این افراد درحال ارزیابی مواضع کاندیداها هستند تا متوجه شوند که آیا کسی جسارت پیگیری مطالبات آنها را دارد. پزشکیان تنها کسی است که پتانسیل جلب حمایت این افراد را دارد. رویکرد ملایمی که پزشکیان در اولین مناظره داشت به نحوی نبود که بتواند نظر این افراد را جلب کند. گروه دیگری از شهروندان قصد شرکت در انتخابات را دارند اما هنوز نمی‌دانند که به چه کسی می‌خواهند رای بدهند. نظرسنجی‌ها هم نشان می‌دهد که این گروه تعداد قابل توجهی را تشکیل می‌دهند.»
محمد رهبری تاکید می‌کند که پزشکیان باید تمایز خود را با سایر نامزدها نشان دهد:«شب گذشته اما پزشکیان و قالیباف چندبار یکدیگر را تایید کردند. تعارفات و تایید مواضعی که میان این دو نفر وجود داشت، در ذهن مخاطبینی که آشنایی چندانی با سوابق سیاسی این افراد ندارند، این مسئله را ایجاد کرد که شاید تفاوت چندانی میان این دو نفر نباشد. به دلیل اینکه این تمایز ایجاد نشده است، پزشکیان نتوانست در اولین مناظره توجه گروه دوم را جلب کند. در مجموع مناظره خوب بود اما به نظرم پزشکیان می‌توانست بهره بیشتری از این مناظره ببرد. به هر حال این مناظره‌ها می‌تواند کمک کند که پزشکیان و رویکرد او بیشتر برای شهروندان شناخته شود.»
