بحران انسانیت

حدود 6 ماه از آغاز جنگ در غزه می‌گذرد و پرتراکم‌ترین منطقه مسکونی جهان در آستانه یک بحران انسانی بزرگ است. رویترز خبر داده است که امروز – یکشنبه – مذاکراتی در قطر برای دستیابی به آتش‌بس برگزار خواهد شد. رسانه‌های انگلیسی از سفر رئیس موساد به قطر برای شرکت در این گفت‌وگوها خبر داده‌اند؛ هرچند مشخص نیست که این مذاکرات صلح نیز به سرنوشت مذاکرات پیشین دچار نشود. غزه در ماه رمضان امسال دچار بحران انسانی است و ویرانی بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند. اهالی نوار غزه رمضان سال ۲۰۲۴ را بر خرابه‌های خانه‌های خود می‌گذرانند.

بن‌بست آتش‌بس

جنگی که پس از عملیات ۷ اکتبر آغاز شد و حتی در ماه رمضان متوقف نشد و هیچ‌یک از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی نیز پایانی برای آن متصور نیستند. در سال‌های گذشته، جنگ‌های متعددی در غزه اتفاق افتاد اما هیچ‌یک به اندازه جنگ اخیر ویرانی بر جای نگذاشتند. تا لحظه تنظیم این گزارش، بیش از ۳۱ هزار و ۵۰۰ نفر از مردم غزه کشته شدند و آن‌هایی که زنده ماندند، با بحران انسانی عمیقی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در خطر قحطی قرار دارند. یونیسف در آخرین گزارش خود اعلام کرد که سوءتغذیه میان کودکان شمال غزه طی یک ماه گذشته، ۲ برابر شده است. حتی رژیم صهیونیستی که معمولاً کم‌ترین تلفات را در جنگ‌های غزه داشت، بنا بر آمارهایی که خود اسرائیلی‌ها منتشر کردند بیش از ۵۰۰ سربازشان کشته شده‌اند. جنگ در فلسطین هرچند به‌طور مستقیم به دیگر مناطق سرایت نکرد اما خاورمیانه را در مرز انفجار نگه داشته است. جنگ‌های غزه معمولاً کوتاه بودند. تا اندازه‌ای که آن‌ها را با تعداد روزهای بحران می‌شناسیم؛ مثل جنگ ۸ روزه یا ۲۲ روزه. اما در حال حاضر این جنگ در آستانه ۵ ماهگی است و مشخص نیست که چه زمانی به پایان می‌رسد. طولانی‌ شدن این جنگ، شکست مذاکرات آشکار و محرمانه پایان جنگ و نرسیدن کمک‌های انسانی به اندازه کافی، غزه را در بحرانی انسانی فرو برده است. هر چقدر این جنگ بیشتر طول می‌کشد، لزوم رسیدن به یک آتش‌بس بیشتر احساس می‌شود. چراکه به‌زعم کارشناسان، نه اسرائیل توانایی نابودی حماس را دارد و نه گروه‌های مقاومت می‌توانند اسرائیل را از بین ببرند. در این میان، غیرنظامیان غزه بیشترین هزینه این جنگ را پرداخت کرده‌اند. تلاش‌های متفاوتی برای دستیابی به آتش‌بس انجام شده که تاکنون تمام آن‌ها شکست‌خورده است. قطر، مصر، امارات، اردن و آمریکا از جمله کشورهایی هستند که برای برقراری آتش‌بس در غزه تلاش می‌کنند. قاهره طی چند ماه گذشته محلی برای مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم و البته رایزنی‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به این جنگ بوده است. رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) طی چند ماه گذشته، چند سفر محرمانه به مصر داشته و ملاقات‌هایی در سطح مقامات اطلاعاتی صورت گرفته که بنا بر گزارش رسانه‌ها، رئیس سرویس اطلاعات خارجی اسرائیل (موساد) حداقل در یکی از آن‌ها حضور داشته است. به غیر از سطوح اطلاعاتی، قاهره محل تماس‌ها و ملاقات‌های دیپلماتیک نیز بوده است. آخرین دور مذاکرات قاهره بدون نتیجه و با شکست گفت‌وگوها به پایان رسید و اظهارنظر اسرائیلی‌ها و رهبران ارشد حماس نیز نشان می‌دهد که فعلاً آتش‌بسی برقرار نخواهد شد. اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس همواره بر «توقف همه‌جانبه جنگ، خروج نیروهای اسرائیلی از نوار غزه، بازگشت آوارگان به خانه‌های خود، کمک‌رسانی به مردم فلسطین، برداشتن محاصره غزه و توافق مبادله اُسرا» تاکید دارد. بر اساس آخرین گزارش‌ها، حماس بسته پیشنهادی خود را به کشورهای میانجی و همچنین آمریکا ارائه کرده است. حماس پیشنهاد داده که در مرحله اول توافق، زنان، کودکان، سالمندان و بیماران غیرنظامی و سربازان زن اسرائیلی را در ازای ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ اسیر فلسطینی آزاد کند. حماس همچنین اعلام کرده است که تاریخ نهایی آتش‌بس دائمی و خروج اشغال‌گران از نوار غزه نیز پس از تبادل اُسرا مورد توافق قرار خواهد گرفت.  اما نخست‌وزیر اسرائیل این پیشنهاد را به‌طور کامل رد کرد و شروط حماس را «غیرواقعی» خواند. به گزارش مهر به نقل از اسکای‌نیوز عربی، دفتر نخست‌وزیری اسرائیل پس از نشست کابینه جنگ در خصوص رد پیشنهاد حماس و تأیید حمله به رفح طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که نتانیاهو طرح ارتش اسرائیل برای حمله به رفح در جنوب غزه را تأیید کرده است. در ادامه این بیانیه بار دیگر تاکید شده که موضع جدید حماس درباره مذاکرات آتش‌بس همچنان مبتنی بر خواسته‌های غیرواقعی است.  هنوز مشخص نیست که سرنوشت غزه چه خواهد شد. برخی بازیگران بین‌المللی از راه‌حل دوکشوری برای پایان دادن به بحران در فلسطین صحبت می‌کنند. برخی دیگر به دنبال اداره غزه توسط تشکیلات خودگردان هستند. از سوی دیگر، اسرائیلی‌ها اعلام کردند که اداره غزه توسط تشکیلات خودگردان گزینه‌ای نامطلوب است. حتی اگر توافقی بر اداره باریکه از سوی سازمان آزادیبخش فلسطین به دست بیاید، گروه‌های فلسطینی در درون خود مشکلات و اختلافات فراوانی دارند. تلاش‌های مسکو برای رفع اختلاف میان این گروه‌ها نیز ناموفق بوده و چشم‌اندازی وجود ندارد.

حمله به رفح

تا پیش از آغاز ماه رمضان، امیدهایی مبنی بر برقراری آتش‌بس حتی برای کوتاه‌مدت وجود داشت. اما با آغاز این ماه، نه‌تنها تمام این امیدها از دست رفته است بلکه اسرائیل در تدارک حمله به رفح است؛ منطقه‌ای در جنوب نوار غزه که تنها گذرگاه مرزی این باریکه در آن قرار دارد. با رسمی شدن زمزمه‌های حمله به رفح نگرانی‌ها از بروز یک فاجعه انسانی دیگر به وجود آمده است. چراکه طبق گزارش‌ها، حدود یک میلیون و سیصدهزار فلسطینی در این منطقه پناه گرفته‌اند. هرچند منابع عبری اعلام کردند که نتانیاهو به‌رغم رد کردن شروط جدید حماس، راه برای مذاکره را نمی‌بندد.

وقوع بحران انسانی

بحران انسانی، وقوع قحطی و نابودی زیرساخت‌های غزه، وجه دیگر این جنگ است. اسرائیل بخش عظیمی از زیرساخت‌های غزه را نابود کرد. بنا بر گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) ۷۰ تا ۸۰ درصد زیرساخت‌های غیرنظامی نوار غزه از جمله خانه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و تاسیسات آب‌رسانی به طور کلی نابود شده یا آسیب‌های سنگینی دیده است.

روز گذشته، دومینیک آلن، مسئول صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA)  در فلسطین آمار تکان‌دهنده‌ای از وضعیت زنان و نوزادان در غزه ارائه کرد. به گزارش ایسنا، آلن که در یک کنفرانس ویدئویی صحبت می‌کرد، آنچه در این منطقه فلسطین می‌گذرد را «بحران انسانیت» خواند و وضعیت غزه را این‌گونه شرح داد: «شخصاً غزه را در این هفته به‌خاطر زنان و دختران، برای ۶۵۰ هزار دختر در سن باروری به‌ویژه برای ۱۸۰ زنی که هر روز زایمان می‌کنند، وحشت‌زده ترک کردم. پزشکان می‌گویند که دیگر نوزادان را با اندازه طبیعی نمی‌بینند. از سوی دیگر، به طرز غم‌انگیزی، آنها شاهد تولد نوزادان مرده و مرگ‌ومیر بیشتر نوزادان هستند. این مادران باید فرزندان خود را در آغوش خود بگیرند، نه در کاور جسد. اگر بتوانم تصویری از آنچه در غزه دیدم و احساس کردم و شنیدم را ترسیم کنم، این یک کابوس بزرگ‌تر از یک بحران انسانی است، این بحران «انسانیت» است. بدتر از آن چیزی که بتوانم توصیف کنم، آنچه عکس‌ها نشان می‌دهند، بیشتر از آن چیزی است که تصورش را بکنید.» این مقام سازمان ملل از جلوگیری اسرائیلی‌ها برای ارسال محموله‌های خاص کمک‌های صندوق جمعیت به غزه خبر داد و مشاهده‌اش از یک ایست و بازرسی نظامیان اسرائیلی را این‌طور تعریف کرد: «کودکی، شاید پنج ساله، با ترس راه می‌رفت، دست‌هایش را در هوا بالا برده بود درحالی‌که خواهرش با پرچمی سفید پشت سر او راه می‌رفت.»

صندوق حمایت از کودکان ملل متحد (UNICEF) نیز نسبت به خطر بروز قحطی در غزه هشدار داده است. در بیانیه یونیسف آمده است: «۳۱ درصد یعنی از هر سه کودک زیر ۲ سال در شمال نوار غزه، یک کودک از سوءتغذیه شدید رنج می‌برد و این آمار حاکی از افزایش چشمگیر 6/15درصدی در ماه ژانویه است. سوءتعذیه در میان کودکان غزه به دلیل پیامدهای گسترده جنگ و محدودیت‌های مستمر در کمک‌رسانی‌ها، به سرعت در حال گسترش بوده و به سطوح خطرناک و بی‌سابقه‌ای رسیده است. به گزارش یونیسف، میانگین شیوع سوء‌تغذیه شدید میان کودکان زیر پنج سال در شمال نوار غزه از ۱۳ به ۲۵ درصد افزایش یافته است.»

مدیر اجرایی یونیسف در این بیانیه گفته است: «سرعتی که بحران فاجعه‌بار سوء تغذیه در غزه دارد، تکان‌دهنده است؛ به‌ویژه اینکه کمک‌هایی که مورد نیاز است، تنها در فاصله چند مایلی است. بارها تلاش‌ کردیم کمک‌های بیشتری ارسال کنیم و بارها رسیدگی به چالش‌هایی را که ماه‌ها با آن روبه‌رو هستیم، خواستار شدیم، اما به جای آن شرایط کودکان هر روز بدتر می‌شود، تلاش‌های ما برای انتقال کمک‌های حیاتی به دلیل محدودیت‌های غیرضروری که بهای آن زندگی این کودکان است، با مانع روبه‌رو می‌شوند.» وضعیت کمک‌رسانی به غزه نیز وجه دیگری از این بحران است. خبرگزاری آناتولی ترکیه گزارش داده که اسرائیلی‌ها در ماه جاری میلادی (مارس) به‌طور متوسط روزانه تنها به ۱۶۵  کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه از حداقل ۵۰۰ کامیون مورد نیاز، اجازه ورود به غزه را داده‌اند. آمریکایی‌ها از طریق هوایی نیز کمک‌های غذایی برای ساکنان غزه ریختند. در یکی از این عملیات‌ها، به علت باز نشدن چتر بسته‌های پرتاب‌شده از هواپیما و افتادن آن بر سر مردمی که در انتظار کمک بودند، ۵ نفر کشته شدند. آمریکا همچنین از ساخت یک اسکله موقت در غزه برای کمک‌رسانی از راه دریا خبر داده است. این اسکله توسط نظامیان آمریکایی ساخته خواهد شد اما پنتاگون اعلام کرده است که نیروهای نظامی این کشور در خشکی مستقر نخواهند شد.   

واکنش‌های بین‌المللی

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در نشست شورای امنیت سازمان ملل تاکید کرد که در حال حاضر قحطی به‌عنوان سلاح جنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به گزارش مهر، بورل گفت: «آنچه در غزه اتفاق می‌افتد، تنها نقطه اوج یک درگیری خطرناک و غیرعادی است که نزدیک به یک قرن بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها در جریان است. این جنگ صدساله است. قحطی در غزه به‌عنوان سلاح جنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این یک بحران انسانی است و یک فاجعه طبیعی نیست. سیل یا زلزله نیست، ساخته دست بشر است.»

سناتور چاک شومر، رهبر دموکرات‌های سنای آمریکا (اکثریت) نیز نتانیاهو را مانع اصلی صلح خطاب کرد. اظهارنظر شومر به‌عنوان یک سیاستمدار دموکرات یهودی که همیشه حامی اسرائیل بوده، واکنش‌های مختلفی را به دنبال داشت. شومر در سخنرانی خود در سنا مطرح کرد که نتانیاهو «در اکثر موارد تسلیم فشارها و خواسته‌‌های افراط‌گرایان درون دولت شده است». سناتور آمریکایی در بخش دیگری از صحبت‌های خود، نتانیاهو را متهم به «ارجح دانستن بقای سیاسی خود به مصالح اسرائیل» کرد و او را مانع اصلی صلح دانست. مقامات اسرائیلی این موضع‌گیری شومر را مصداق دخالت در امور داخلی اسرائیل دانستند. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز به‌رغم تائید اختلاف‌نظرهای موردی میان آمریکا و اسرائیل، تاکید کرد که سنا و مجلس نمایندگان آمریکا نهادهایی مستقل هستند و اظهارات سناتور شومر موضع دولت بایدن را منعکس نمی‌کند.

ملکه رانیا همسر پادشاه اردن نیز درباره وقوع بحران انسانی در غزه هشدار داد. ملکه اردن چندی پیش در مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی سی‌ان‌ان به وجود کامیون‌ها و چندین تن مواد غذایی دراین کامیون‌ها تنها در فاصله چند مایلی ساکنان نوار غزه که از گرسنگی رنج می‌برند، اشاره و تاکید کرد: گرسنگی در غزه یک بلای طبیعی نیست بلکه فاجعه‌ای ساخت بشر و فاجعه‌ای ساخت اسرائیل بوده و در واقع محروم کردن عامدانه است. لازم به ذکر است که اوایل اسفندماه، مصر و اردن در عملیات هوایی مشترکی تحت نظارت ملک عبدالله دوم پادشاه اردن، ۴۵ تن کمک‌های بشردوستانه را به غزه منتقل کردند.