فرش قرمز برای قاتل/چرا مجارستان با نقض تعهد خود به دیوان کیفری بین‌المللی، از بازداشت نتانیاهو سر باز زد؟
بر اساس آخرین بروزرسانی آمارهای وزارت بهداشت غزه در روز سه‌شنبه ۸ آوریل، تعداد فلسطینی‌هایی که از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به این سو در حملات اسرائیل به غزه کشته شده‌اند به ۵۰ هزار و ۷۵۲ نفر رسیده است. همچنین در طول این مدت بیش از ۱۱۵ هزار و ۴۷۵ فلسطینی در غزه مجروح شدند.
کشورهای زیادی در دنیا وجود ندارند که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بتواند بدون نگرانی از بازداشت به آنها سفر کند. با این وجود، ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان نه‌تنها نتانیاهو را برای سفر به بوداپست دعوت کرد بلکه همزمان با سفر نخست‌وزیر اسرائیل به مجارستان اعلام کرد که این کشور قصد دارد از دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) خارج شود.
نتانیاهو روز پنجشنبه ۳ آوریل وارد بوداپست شد. او به مدت ۴ روز در مجارستان باقی ماند و سرانجام روز یکشنبه ۷ آوریل عازم واشنگتن شد تا در کاخ سفید با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده دیدار و گفت‌وگو کند.
صبح پنجشنبه، دقایقی پیش از آنکه اوربان نتانیاهو را طی مراسم نظامی مجلل در کاخ بودا به حضور بپذیرد، مجارستان خروج خود از دیوان کیفری بین‌المللی، که در ماه نوامبر حکم بازداشتی برای نخست‌وزیر اسرائیل صادر کرده بود را اعلام کرد.
زولتان کواکس، سخنگوی اوربان گفت: «روند خروج، از پنجشنبه، مطابق با تعهدات مجارستان تحت قوانین اساسی و بین‌المللی» آغاز می‌شود. اوربان اشاره کرد که پیوستن مجارستان به ICC مورد تأیید او بوده اما گفت که دیوان بین‌المللی تبدیل به «محکمه سیاسی» شده است. او در ادامه گفت: «اگر دادگاه‌ها را ملاحظات سیاسی پیش ببرد، کشورهای دموکراسی نمی‌توانند با آنها در مشارکت باشند.» طبق اظهار دفتر نخست‌وزیری، ساعاتی بعد، نتانیاهو و اوربان درباره این حرکت با دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری ایالات متحده گفت‌وگوی تلفنی داشتند. طبق متن مکتوب اسرائیل از مکالمات، گفت‌وگوی مزبور بر خروج مجارستان و «گام‌های بعدی که در رابطه با این موضوع می‌توان برداشت» متمرکز بود.
کریم احمدخان، دادستان دیوان کیفری بین‌المللی در مه ۲۰۲۴ خواستار صدور حکم بازداشت نخست‌وزیر اسرائیل شد. ۶ ماه بعد، پس از تحقیق و بررسی، سه قاضی دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) روز ۲۱ نوامبر حکم بازداشت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و وزیر جنگ پیشین او، یوآو گالانت را که روز ۵ نوامبر از جایگاه خود برکنار شده بود، صادر و آنها را به «جنایت علیه بشریت» و «جنایت جنگی» متهم کردند. در آن زمان قضات دیوان کیفری بین‌المللی اعلام کردند که «دلایلی منطقی» برای باور این مسئله وجود دارد که نتانیاهو و گالانت مسئول جنایت‌هایی مانند «استفاده از گرسنگی به‌عنوان سلاح جنگی» و «قتل، آزار و اذیت غیرنظامیان و دیگر اعمال غیرانسانی» هستند.
بر اساس آخرین بروزرسانی آمارهای وزارت بهداشت غزه در روز سه‌شنبه ۸ آوریل، تعداد فلسطینی‌هایی که از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به این سو در حملات اسرائیل به غزه کشته شده‌اند به ۵۰ هزار و ۷۵۲ نفر رسیده است. همچنین در طول این مدت بیش از ۱۱۵ هزار و ۴۷۵ فلسطینی در غزه مجروح شدند. این رویکرد اسرائیل از نگاه بسیاری از جمله مقام‌های سازمان ملل متحد، رهبران کشورها و کارشناسان حقوق بشر «نسل‌کشی» و «پاکسازی قومی» به شمار می‌رود.
ارزیابی مرزهای نامرئی
دیوان کیفری بین‌المللی که مقر آن در شهر لاهه هلند قرار دارد، در سال ۲۰۰۲ برای محاکمه افرادی که مرتکب جنایاتی چون نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی می‌شوند، تأسیس شد. ICC نهادی مستقل است و با دیوان بین‌المللی دادگستری سازمان ملل متحد (ICJ) تفاوت دارد. تأسیس این دیوان یکی از جاه‌طلبانه‌ترین و آرمانگرایانه‌ترین اقدامات در عرصه بین‌المللی برای مقابله با نقض حقوق بشر بود و بسیاری از کشورهایی که خود را حامی ارزش‌های لیبرال معرفی می‌کنند، دست‌کم تا سال گذشته میلادی از تصمیمات آن حمایت می‌کردند.
با این حال، یکی از نقاط اشتراک چهره‌هایی نظیر اوربان، نتانیاهو و ترامپ، نفرت از این نهاد بین‌المللی است. روزنامه نیویورک‌تایمز در تحلیلی پیرامون این موضوع نوشته است: «پیام اوربان به جهان این است که مجارستان هرکاری را که بخواهد انجام می‌دهد و حتی اگر عضوی از اتحادیه اروپا باشد، رفتارهای خود را با این اتحادیه تنظیم نمی‌کند. مجارستان می‌خواهد به چین و روسیه اعلام کند که درهای این کشور برای تجارت کاملاً باز است. نخست‌وزیر این کشور می‌خواهد به رای‌دهندگان هم اعلام کند که سیاست اول مجارستان همچنان در دستور کار دولت قرار دارد.»
به گفته کارشناسان، مجارستان خود را محدود به قوانین و هنجارهای بین‌المللی نمی‌بیند و این رویکرد بخشی از فرآیند هویت‌سازی برای این کشور اروپایی است. ایوان کراستف، رئیس مرکز استراتژی‌های لیبرال، می‌گوید: «اوربان در حال ایجاد یک تصویر مهم است. او می‌خواهد بگوید مرد روابط ویژه است. او کسی است که با پوتین، ترامپ، شی جین‌پینگ و نتانیاهو رابطه‌ای ویژه دارد. او می‌خواهد این روایت را که مجارستان عضو اتحادیه اروپاست اما هرکاری را که بخواهد می‌تواند انجام دهد، به روایتی غالب تبدیل کند.»
کراستف ادامه می‌دهد: «بنابراین، پیام او این است که اگر کسی می‌خواهد در کشوری عضو اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری کند، به سراغ مجارستان برود. چون آنها می‌توانند هر کاری را که بخواهند انجام دهند. می‌توانند تحریم‌ها را وتو کنند. می‌توانند از دیوان کیفری بین‌المللی خارج شوند. آنها به‌نوعی تنها روح آزاد باقی مانده در اتحادیه اروپا هستند.»
اوربان رهبران اروپایی را به دلیل حمایت‌شان از اوکراین «جنگ‌طلب» خوانده و آشکارا برای برقراری مجدد روابط با روسیه پس از پایان جنگ لابی می‌کند. استقبال اخیر او از نخست‌وزیر اسرائیل، با وجود انتقادات بین‌المللی و احکام دادگاه‌های بین‌المللی، فرصت دیگری بود تا او تفاوت‌های خود با سایر اروپایی‌ها را به نمایش بگذارد.
به باور کراستف، ویکتور اوربان سفر نتانیاهو را یک پیش‌زمینه و شاید نوعی آماده‌سازی فضا برای دعوت از یک شخصیت بسیار جنجالی‌تر در اروپا در نظر می‌گیرد؛ ولادیمیر پوتین!
علاوه بر این، در شرایطی که نظم مستقر به چالش کشیده و نهادهای بین‌المللی در وضعیت متزلزلی قرار دارند، این اقدام مجارستان می‌تواند به نوعی ارزیابی مرزهای نامرئی باشد و تلاشی برای سنجش تبعات گذر از خطوط قرمز.
اوربان استراتژی کلان خود را برای مجارستان در یک سخنرانی جامع و مفصل در ژوئیه سال گذشته (۲۰۲۴) تشریح کرد و چشم‌انداز خود از نظم نوین جهانی در حال ظهور را ترسیم نمود. از دیدگاه او، لیبرالیسم غربی شکست خورده و ناسیونالیسم در حال بازگشت است. او پیش‌بینی کرد که در دهه‌ها یا شاید قرن‌های آینده، مرکز قدرت غالب جهان در آسیا خواهد بود.
برای اقتصادی کوچک مانند مجارستان، این دیدگاه به معنای نادیده گرفتن دستورات احتمالی از بروکسل یا واشنگتن برای منزوی کردن مسکو یا پکن است. او در آن سخنرانی گفت: «ما درگیر جنگ علیه شرق نخواهیم شد. ما به تشکیل بلوک فناوری مخالف شرق نخواهیم پیوست و به تشکیل بلوک تجاری مخالف شرق نیز نخواهیم پیوست.»
در همین راستا، شی‌جین‌پینگ، رهبر چین، در جریان سفر خود به مجارستان در سال گذشته (۲۰۲۴)، وعده سرمایه‌گذاری در این کشور و گشودن فرصت‌هایی برای شرکت‌های مجارستانی جهت سرمایه‌گذاری در چین را داد. اوربان در واکنش به این پیشنهاد گفت: «ما پیشنهادی از چین دریافت کرده‌ایم. بهتر از این گیرمان نخواهد آمد.» این اظهارات نشان‌دهنده جهت‌گیری روشن بوداپست به سمت تقویت روابط اقتصادی و سیاسی با پکن است، حتی اگر این امر با سیاست‌های کلی اتحادیه اروپا همسو نباشد.
نادیده گرفتن احکام دیوان کیفری بین‌المللی
مجارستان نخستین کشوری نیست که تصمیم می‌گیرد حکم دیوان کیفری بین‌المللی علیه مقام‌های ارشد کشوری دیگر را نادیده بگیرد. ایالات متحده و آلمان نیز از جمله کشورهایی هستند که پیش از این گفته بودند حکم دیوان علیه مقام‌های اسرائیلی را اجرا نخواهند کرد. فردریش مرتس، صدراعظم آینده آلمان از جمله کسانی است که اعلام کرده بود حکم بازداشت نتانیاهو در دولت او اجرا نخواهد شد اما «آلمان به عنوان یک عضو متعهد دیوان کیفری بین‌المللی باقی خواهد ماند.»
به‌رغم این موضع‌گیری صدراعظم آینده آلمان، آنالنا بربوک، وزیر خارجه دولت کنونی آلمان و سیاستمدار حزب سبز که آخرین روزهای کاری خود را به‌عنوان وزیر خارجه سپری می‌کند از تصمیم مجارستان برای خروج از دیوان بین‌المللی کیفری لاهه و امتناع این کشور از اجرای حکم این دادگاه علیه نخست‌وزیر اسرائیل انتقاد کرد. روزنامه دی‌ولت گزارش داد، این مقام آلمانی در حاشیه نشست وزرای خارجه ناتو در بروکسل گفت: «این روز بدی برای حقوق کیفری بین‌المللی است». او همچنین گفت: «قوانین اروپا برای همه اعضای اتحادیه اروپا اعمال خواهد شد. در اروپا، هیچ‌کس بالاتر از قانون نیست و این در همه زمینه‌ها صدق می‌کند.»
مجارستان نخستین کشوری نیست که اساسنامه رم را امضا کرده اما تعهدات خود را اجرا نمی‌کند. زمانی که سال گذشته میلادی، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه عازم مغولستان شد، مقام‌های مغولستان به‌رغم این که این کشور از امضاکنندگان اساسنامه رم به شمار می‌رود از بازداشت رئیس‌جمهور روسیه و تحویل او به مقام‌های دیوان کیفری بین‌المللی خودداری کردند.
اوربان روز جمعه ۴ آوریل در گفت‌وگویی رادیویی در این خصوص گفت: «متاسفانه برخی نهادهای بین‌المللی به بازوی سیاسی برخی کشورها تبدیل شده‌اند و دیوان کیفری بین‌المللی هم یکی از آن‌هاست.»
الگوی ترامپ
ترامپ از زمان آغاز نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود در سال ۲۰۱۷، آشکارا بسیاری از قواعد و هنجارهای جهانی را زیر پا می‌گذاشت. به نظر می‌رسد رویکرد رئیس‌جمهور آمریکا در نادیده گرفتن قواعد دیرینه جهانی در زمینه اتحادها و قوانین تجاری، به دیگر رهبران نیز این جسارت را داده است که هنجارهای پیشین را زیر پا بگذارند. این رهبران اکنون در حال آزمودن این هستند که تا کجا می‌توانند پیش بروند. با این حال، حتی متحدان ایدئولوژیک ترامپ نیز به‌طور مستقیم با غیرقابل پیش‌بینی بودن دولت او و سیاست‌هایش روبه‌رو هستند؛ سیاست‌هایی که لزوماً به نفع‌شان تمام نمی‌شود.
به‌عنوان مثال، اسرائیل و مجارستان (که یکی از مراکز مهم تولید برای صنعت قدرتمند خودروسازی آلمان به شمار می‌رود)، هر دو از جمله مناطقی هستند که هدف تعرفه‌های تجاری قابل توجه آمریکا قرار گرفته‌اند. اینجاست که پارادوکس ذاتی شعار «اول آمریکا» برای رهبرانی مانند اوربان و نتانیاهو آشکار می‌شود: همراهی و یافتن نقطه اشتراک با متحدی که مانند شما دستور کار ملی‌گرایانه را دنبال می‌کند یک مسئله است، اما اینکه سیاست‌های «اول آمریکا» در عمل منافع تمام کشورهای دیگر را در اولویت آخر قرار دهد، مسئله‌ای کاملاً متفاوت است.
جنایت ادامه دارد
همزمان با سفر نتانیاهو به مجارستان و ایالات متحده، یک گروه تحقیقاتی متشکل از سربازان سابق ارتش اسرائیل به‌ویژه تعدادی از کسانی که در عملیات‌های پس از ۷ اکتبر مشارکت داشتند، در گزارشی اعلام کرده که مستندات نشان می‌دهند ارتش اسرائیل به‌طور سیستماتیک ساختمان‌ها و زمین‌های کشاورزی را با هدف ایجاد یک منطقه حائل گسترده در داخل این باریکه تخریب کرده است. این سربازان، اقدامات نظامی اسرائیل را فاقد توجیه نظامی توصیف کرده‌اند و کارشناسان حقوقی می‌گویند این تاکتیک‌ها ناقض قوانین بین‌المللی هستند.
پیشتر، وزیر دفاع وقت، اسرائیل کاتص، از برنامه‌هایی «برای تصرف مناطق بزرگی که به مناطق امنیتی اسرائیل اضافه خواهد شد» سخن گفته بود و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از ایجاد یک کریدور نظامی جدید در نزدیکی رفح در جنوب غزه خبر داده و گفته بود: «ما نوار [غزه] را تکه‌تکه می‌کنیم و فشار را قدم به قدم افزایش می‌دهیم.» رسانه اسرائیلی معاریو نیز پیشتر گزارش داده بود که ارتش اسرائیل حدود ۳۰ درصد از خاک غزه را در کنترل دارد.
این گزارش براساس شهادت ۱۲ سرباز (از جمله اعضای تیپ‌های پیاده‌نظام، یگان‌های مهندسی رزمی و سپاه زرهی) است که بین اکتبر ۲۰۲۳ تا آگوست ۲۰۲۴ در منطقه مرزی مستقر بودند و همچنین یک افسر حاضر در اتاق عملیات هنگام برنامه‌ریزی منطقه حائل تهیه شده است. نام آنها ذکر نشده و دو تن از سربازان به شرط ناشناس ماندن با واشنگتن‌پست و خبرنگاران دیگر درباره عملیات‌های نظامی صحبت کردند.
سربازان شهادت دادند که در اوایل جنگ، یگان‌های مهندسی رزمی به مناطق مرزی شمالی و شرقی غزه اعزام شدند و دستور داشتند بیش از ۳۵۰۰ ساختمان را با استفاده از مواد منفجره یا بولدوزر تخریب کنند. آنها همچنین باغات و مزارعی را که فلسطینی‌ها برای کشت گندم، جو، زیتون، بادام، توت‌فرنگی و مرکبات استفاده می‌کردند، با خاک یکسان کردند.
یک گروهبان [نیروی ذخیره] از یگان مهندسی رزمی گفت که از اواخر اکتبر ۲۰۲۳، واحد او «مأموریت‌هایی دریافت کرد که اساساً مربوط به منفجر کردن خانه‌ها یا آنچه از خانه‌ها باقی مانده بود» در شهری در شمال غزه بود. او گفت برای چندین هفته، روزهایشان الگوی قابل پیش‌بینی‌ای داشت: «صبح بیدار می‌شدیم. هر جوخه موقعیت پنج، شش یا هفت خانه را دریافت می‌کرد که قرار بود روی آنها کار کنند. به آنها مواد منفجره، از جمله مین‌های ضدتانک و چسبان، داده می‌شد تا کار بگذارند. سپس نیروها به فاصله امن عقب‌نشینی می‌کردند و چندین خانه را همزمان منفجر می‌کردند.»
در این گزارش به نقل از یک سروان سپاه زرهی که در اکتبر و نوامبر ۲۰۲۳ در جنوب غزه مستقر بود، آمده است: «کسی اهمیت نمی‌داد که آیا افرادی که به سمتشان شلیک می‌شد غیرنظامی بودند یا شبه‌نظامی. ما خطی را تعیین کردیم که خط مرزی بود و هر کس از آن عبور می‌کرد مشکوک تلقی می‌شد، اما برای من مشخص نیست که فلسطینی‌ها چقدر با این خط آشنا بودند و درباره وجود آن اطلاع داشتند.»
پیش از این، وب‌سایت «اکسیوس» در گزارشی با اشاره به گسترش عملیات زمینی اسرائیل در غزه، به نقل از یک مقام ارشد اسرائیلی از قصد اسرائیل برای اشغال ۲۵ درصد از غزه خبر داده بود. این مقام اسرائیلی به اکسیوس گفته بود که این عملیات‌ها بخشی از یک کارزار «فشار حداکثری» برای مجبور کردن حماس به پذیرش آزادی گروگان‌های باقی‌مانده در غزه است.
آمارها نشان می‌دهد در سال جاری، اسرائیل پس از پایان آتش‌بس با شدت بیشتری به کشتار فلسطینیان می‌پردازد. آتش‌بس در غزه که از ۱۹ ژانویه آغاز شده بود پس از پایان فاز نخست آن و در پی حملات هوایی و زمینی اسرائیل به غزه از ۱۸ مارس فروپاشید.
بنا به گفته مقام‌های فلسطینی، به‌دنبال حمله هوایی اسرائیل به چادر خبرنگاران در شهر خان‌یونس در جنوب نوار غزه در نخستین ساعات بامداد روز دوشنبه ۷ مارس، یک خبرنگار فلسطینی کشته و دست‌کم ۹ نفر دیگر از جمله ۶ خبرنگار زخمی‌شدند. وزارت بهداشت غزه نیز از کشته‌شدن ۱۵ فلسطینی دیگر در مناطق مختلف غزه خبر داد.
براساس گزارش بیمارستان ناصر در خان‌یونس، حمله هوایی اسرائیل به چادر خبرنگاران در کنار این بیمارستان که حدود ساعت ۲ بامداد دوشنبه انجام شد، به کشته شدن «یوسف الفقعاوی»، خبرنگار وب‌سایت خبری «فلسطین امروز» منجر شد. مقام‌های وزارت بهداشت غزه همچنین از حمله هوایی اسرائیل به چادرهای آوارگان فلسطینی در کنار بیمارستان شهدای الاقصی در شهر دیرالبلح خبر دادند که منجر به زخمی شدن سه نفر شده است.
کادر درمانی بیمارستان ناصر در خان‌یونس نیز از انتقال اجساد ۱۳ فلسطینی به این مرکز درمانی خبر دادند که در جریان حملات هوایی شبانه اسرائیل کشته شده بودند. بنا به گفته آنها، اجساد شش زن و چهار کودک در میان کشته‌شدگان بوده است. بیمارستان الاقصی نیز اعلام کرد که در حمله به خانه‌ای در غزه، دو فلسطینی کشته و سه نفر زخمی شده‌اند.
در پی تشدید بحران انسانی در نوار غزه، چهار نهاد کلیدی وابسته به سازمان ملل متحد شامل یونیسف، سازمان جهانی بهداشت، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه (OCHA) و آژانس آنروا، با صدور بیانیه‌ای مشترک نسبت به «فروپاشی کامل وضعیت انسانی غزه» هشدار داده و آنچه در این منطقه تحت محاصره رخ می‌دهد را «بی‌توجهی کامل به حیات انسانی» توصیف کردند.
در این بیانیه آمده است که نوار غزه برای بیش از یک ماه در وضعیت محاصره کامل قرار دارد، به‌گونه‌ای که هیچ‌گونه کمک بشردوستانه یا تجاری به آن وارد نشده و بیش از ۲ میلیون نفر در معرض مستقیم بمباران و گرسنگی قرار دارند. در عین حال، کمک‌های حیاتی در مرزها دپو شده اما از ورود آنها جلوگیری می‌شود.
آمار منتشرشده در این بیانیه حاکی از آن است که تنها در هفته اول پس از پایان آتش‌بس، بیش از هزار کودک در حملات کشته یا زخمی شده‌اند؛ رقمی که بالاترین میزان در طول یک هفته طی سال گذشته است. از سوی دیگر، ۲۵ نانوایی تحت حمایت برنامه جهانی غذا به دلیل اتمام آرد و سوخت، تعطیل شده‌اند و سیستم بهداشتی منطقه در آستانه فروپاشی قرار دارد.
در ادامه این بیانیه آمده است: اگرچه آتش‌بس گذشته اجازه ورود برخی کمک‌ها را فراهم کرد، اما حجم نیازها به قدری گسترده است که کمک‌های موجود، حتی پاسخگوی حداقل‌ها نیستند. در ادامه این بیانیه رژیم اسرائیل مسئول مستقیم موج جدیدی از کوچ اجباری شهروندان فلسطینی معرفی شده است براساس این بیانیه، صدها هزار نفر در پی دستورات تخلیه نظامی مجبور به ترک منازل خود شده‌اند و این درحالی است که هیچ نقطه‌ای از غزه به‌عنوان منطقه امن قابل تعریف نیست.
نهادهای مذکور ضمن تأکید بر اینکه «هیچ‌کس در غزه امان نیست»، اعلام کردند که از آغاز بحران در ماه اکتبر تاکنون، دست‌کم ۴۰۸ نفر از کارکنان امدادی به شهادت رسیده و بیش از ۲۸۰ نفر از آنها از کارکنان سازمان آنروا بوده‌اند. در پایان، این چهار نهاد بین‌المللی با صدور فراخوانی فوری از رهبران جهان خواستند تا در جهت احترام به حقوق انسانی بین‌المللی، تسهیل ورود کمک‌ها، حفاظت از غیرنظامیان، آزادی اُسرا و تجدید آتش‌بس، اقدام جدی و فوری انجام دهند.
