ترامپ، بریکس پلاس و مسئله حاکمیت دلار

در جریان یک تجمع انتخاباتی در ویسکانسین در سپتامبر ۲۰۲۴، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب آمریکا گفت: «بسیاری از کشورها در حال کنار گذاشتن دلار هستند. اما این کار را با من نخواهند کرد. من می‌گویم، اگر دلار را کنار بگذارید، با ایالات متحده تجارت نخواهید کرد، چون ما ۱۰۰ درصد تعرفه بر کالاهای شما وضع خواهیم کرد.»

ترامپ به کشورهای گروه بریکس پلاس اشاره داشت؛ گروهی که بسیاری از اعضای آن منتقد نظم بین‌المللی مبتنی هستند که پس از دوره برتون وودز و تحت رهبری ایالات متحده شکل گرفت. این نظم بین‌المللی عمدتاً به نفع غرب، به‌ویژه ایالات متحده، عمل کرده و کمتر به نیازهای جنوب جهانی نوظهور توجه داشته است.

گروه بریکس در سال ۲۰۰۹ به پیشنهاد روسیه و با همکاری برزیل، روسیه، هند و چین تأسیس شد. در سال بعد، آفریقای جنوبی نیز به این بلوک پیوست و نام آن به بریکس تغییر یافت. این گروه علاوه بر تمرکز بر مسائل ژئوپلیتیکی، به دنبال تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان اعضای خود است. از سال ۲۰۰۹ به این سو، کشورهایی مانند مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی نیز به این گروه ملحق شده‌اند و بیش از ۴۰ کشور دیگر، از جمله ترکیه (یکی از اعضای ناتو)، تمایل خود را برای عضویت اعلام کرده‌اند. بدون تردید بریکس ‌پلاس نخستین چالش جدی برای هژمونی چند دهه‌ای دلار و به تبع آن، سلطه ایالات متحده بر ژئوپلیتیک جهانی محسوب می‌شود.

در اجلاس امسال بریکس پلاس که در روسیه برگزار شد، ولادیمیر پوتین طرحی به نام بریکس‌پی را معرفی کرد. این طرح به‌عنوان یک شبکه پرداخت طراحی شده است تا کشورهای عضو بتوانند سیستم مالی جهانی مبتنی بر دلار را دور بزنند. ایالات متحده طی سال‌های اخیر با استفاده از دلار به‌عنوان یک ابزار قدرت، کشورهای مخالف خود نظیر کوبا، ونزوئلا، ایران، افغانستان، کره شمالی و چین را تحریم کرده است.

همان‌طور که رابرت اچ. وید، اقتصاددان برجسته، اشاره کرده است، ایالات متحده این رویکرد را در سال ۲۰۲۲ به سطح جدیدی رساند؛ زمانی که پس از حمله روسیه به اوکراین، دسترسی روسیه به ۳۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی خارجی‌اش را مسدود کرد. چنین اقداماتی باعث شده است که کشورهای مخالف آمریکا تلاش کنند با دلارزدایی، اقتصاد خود را در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر کنند.

اگرچه دلارزدایی ممکن است به‌سرعت تحقق نیابد، اما اقداماتی که کشورهای بریکس پلاس در این راستا انجام داده‌اند، به نگرانی واقعی رهبران آمریکایی از جمله ترامپ دامن زده است. این گروه، که ۳۵ درصد تولید ناخالص داخلی جهان و ۴۵ درصد جمعیت آن را در بر می‌گیرد، عزم خود را برای مقابله با سلطه دلار جزم کرده است.

در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، او جنگ تجاری با چین را آغاز کرد و موج جدیدی از تحریم‌ها را علیه ایران، ونزوئلا و روسیه اعمال کرد. اگر او در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، سیاست‌های مشابهی را دنبال کند، احتمال دارد که کشورهای بیشتری به دنبال متنوع‌سازی گزینه‌های اقتصادی خود بروند تا از خطرات احتمالی تحریم‌های آمریکا در امان باشند.

با این حال، روند تثبیت و رشد اتحاد بریکس پلاس احتمالاً به دلایل متعددی به کندی پیش خواهد رفت. ترامپ، به‌صراحت، موضع خود را در قبال کشورهایی که به دنبال فاصله گرفتن از دلار هستند اعلام کرده و گفته است با اعمال تعرفه با کالاهای آن‌ها تنبیه‌شان خواهد کرد. بسیاری از اقتصاددانان هشدار می‌دهند که چنین تعرفه‌هایی ممکن است «سردرگمی عظیمی» برای خرده‌فروشان ایجاد کند و در نهایت هزینه‌های اضافی به مصرف‌کنندگان تحمیل شود. افزون بر این، به نظر می‌رسد ارز بریکس پلاس بیشتر به‌عنوان یک مکمل برای دلار در تجارت جهانی عمل کند تا جایگزین.

در میان کشورهای عضو بریکس پلاس نیز اجماع روشنی در مورد نحوه پیشبرد طرح‌های پیشنهادی وجود ندارد. ریچارد ولف، اقتصاددان برجسته، می‌گوید: «واقعیت بزرگ‌تری که اکنون باید پذیرفته شود، پایان امپراطوری آمریکا است.» او اضافه می‌کند که سیاستمداران آمریکایی، صرف‌نظر از گرایش سیاسی‌شان، همچنان در توهم برتری واشنگتن به سر می‌برند. به‌عنوان مثال، بایدن وعده داده بود که روسیه را پس از حمله به اوکراین به زانو درخواهد آورد. اما نتیجه معکوس شد؛ روسیه در جنگی ویرانگر، که هزاران نفر در دو طرف قربانی گرفته، در حال کسب پیروزی به نظر می‌رسد.