ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مسیر توافق نهایی

طبق آنچه مقامات جمهوری آذربایجان و مخصوصاً ارمنستان این روزها رسماً اعلام می‌کنند، این دو کشور در قفقاز جنوبی در حال برداشتن آخرین گام‌ها برای رسیدن به معاهده صلح هستند. به نظر می‌رسد این فرایند پس از دیدار دوجانبه‌ای که اخیراً میان «جیحون بایراموف» وزیر خارجه آذربایجان و «آرارات میرزویان» وزیر خارجه ارمنستان در حاشیه نشست وزیران خارجه سازوکار همکاری منطقه‌ای ۳+۳ در استانبول برگزار شد و همچنین گفت‌و‌گوهای کوتاهی که الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان در اجلاس سران بریکس داشتند، شتاب گرفته است.

این توافق احتمالی، گام مهمی در جهت پایان دادن به تنش‌ها و ایجاد ثبات در منطقه قفقاز محسوب می‌شود. هرگونه‌ توافق پس از سال‌ها درگیری و اختلافات مرزی، می‌تواند چشم‌انداز جدیدی را برای همکاری‌های منطقه‌ای و توسعه اقتصادی دو کشور رقم بزند. تاکید دو طرف و همچنین بازیگران عمده خارجی از قبیل روسیه، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ترکیه و… بر امضای هرچه سریع‌تر معاهده نشان از اراده جدی طرفین برای پایان دادن به وضعیت موجود و آغاز فصل جدیدی در روابط دو کشور دارد.

این توافق نه‌تنها برای دو کشور بلکه برای کل منطقه قفقاز و حتی فراتر از آن، دارای اهمیت است. کاهش تنش‌ها در این منطقه می‌تواند به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و کاهش نفوذ قدرت‌های خارجی کمک کند. با وجود این توافق، چالش‌هایی همچنان وجود دارد که باید برطرف شوند. اختلافات تاریخی، مسائل مرزی و اعتمادسازی بین دو طرف از جمله این چالش‌ها هستند.

آذربایجان معتقد است یکی از پیش‌نیازهای امضای معاهده صلح، اصلاح بندهایی از قانون اساسی ارمنستان است که در آن بر تعلق قره‌باغ به ارامنه تاکید شده است. همچنین ادعای ارامنه مبنی بر نسل‌کشی ارامنه ساکن ترکیه در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم از مواردی است که بازیگران اصلی روی آن تاکید دارند. با این‌حال اخیراً آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان گفت: «موضوع نسل‌کشی ارامنه در اولویت سیاست خارجی ارمنستان نیست»، اظهاراتی که با واکنش تند مخالفان دولت پاشینیان و اپوزیسیون مواجه شد.

در هر صورت، این توافق احتمالی، پیامدهای مهمی خواهد داشت: دو کشور (به‌خصوص ارمنستان) با کاهش تنش‌ها و ایجاد ثبات، می‌توانند فرصت‌های سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی را پیش ‌رو داشته باشند و این برای ارمنستان که برای سه دهه مرزهای غربی و شرقی آن مسدود بوده، حائز اهمیت است. اقتصاد ضعیف ارمنستان در این سه‌دهه با وابستگی به کمک‌های خارجی از نبود صنایع بزرگ رنج برده است.

همچنین این توافق می‌تواند به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه‌های مختلف از جمله انرژی، حمل‌ونقل و تجارت کمک کند. البته هنوز جزئیات کامل این معاهده منتشر نشده است و سوالات بسیاری درباره مفاد این معاهده، از جمله مسائل مرزی، بازگشت ارامنه قره‌باغ و تضمین امنیت ارامنه آن منطقه وجود دارد. واکنش سایر بازیگران منطقه‌ای مانند روسیه، ترکیه و ایران به این توافق بسیار مهم خواهد بود.

برخی معتقدند با کاهش تنش‌ها، نفوذ قدرت‌های خارجی در منطقه علی‌الخصوص روسیه کاهش یافته و فرصت برای همکاری‌های منطقه‌ای افزایش می‌یابد. این درحالی است که روسیه با حمایت از توافق ارمنستان و آذربایجان، آن را گام مهمی برای ثبات پیرامونی خود و گسترش قدرت منطقه‌ای می‌داند. همچنین در خصوص تاثیر عادی‌سازی روابط بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر منافع جمهوری اسلامی ایران دو دیدگاه متضاد وجود دارد.

گروه نخست معتقدند که این توافق می‌تواند تأثیرات مثبت و ملموسی برای ایران داشته باشد، از آن روی که یک منطقه آرام و پایدار، فرصت‌های بیشتری را برای توسعه اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای فراهم می‌کند و احتمال بروز درگیری‌های منطقه‌ای و گسترش آن‌ به کشورهای همسایه را کاهش می‌دهد. همچنین این امر می‌تواند به افزایش تجارت، سرمایه‌گذاری و ایجاد فرصت‌های شغلی در منطقه کمک کند.

اما گروه دوم در مقابل معتقدند عادی‌سازی روابط بین ارمنستان و آذربایجان ممکن است به افزایش نفوذ قدرت‌های خارجی در منطقه، به‌ویژه روسیه و ترکیه منجر شود که این امر می‌تواند بر منافع ملی ایران تأثیرگذار باشد. این تحول ممکن است توازن قوا در منطقه را تغییر دهد و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را تحت تأثیر قرار دهد. در مجموع، توافق صلح بین آذربایجان و ارمنستان یک رویداد مهم در منطقه قفقاز است که می‌تواند به ایجاد ثبات و توسعه در منطقه کمک کند. با این حال، برای تحقق کامل این اهداف، باید چالش‌های پیش رو را شناسایی و برای رفع آن‌ها تلاش کرد.