چکمه سربازان اروپا به خاک اوکراین می‌رسد؟
مروری بر روند تبدیل شدن فرانسه به یکی از تندروترین کشورها علیه روسیه
هرچند تکذیب رسمی فرانسه نشان داد که پاریس هنوز و در شرایط فعلی جنگ تصمیمی برای اعزام رسمی نیرو به اوکراین ندارد اما اظهارنظرهای اخیر امانوئل مکرون و تأکید او بر اینکه «گزینه اعزام نظامیان فرانسوی به اوکراین را کنار نمی‌گذارد» نشان می‌دهد که وضعیت روابط پاریس و مسکو نسبت به ماه‌های آغازین جنگ بسیار متفاوت شده است.
در سومین روز از ماه مه، دستیار سابق وزیر دفاع آمریکا با انتشار یادداشتی در بلاگ شخصی خود، بسیاری را شوکه کرد. استفان برایان در این یادداشت مدعی شد که فرانسه «رسماً» اولین واحد از سربازانش را به اوکراین اعزام کرده و افزود: «این سربازان از لژیون خارجی ارتش فرانسه برای کمک به تیپ ۵۴ مکانیزه ارتش اوکراین در منطقه اسلاویانسک اعزام می‌شوند.» او در ادامه مدعی شد که «۱۰۰ نفر از ۱۵۰۰ سربازی که انتظار می‌رفت اعزام شوند، در حال حاضر به اوکراین رسیده‌اند.»
سه روز بعد در ششم مه، وزارت خارجه فرانسه در پستی در شبکه اجتماعی ایکس این خبر را تکذیب کرد و آن را «بخشی از کارزار پخش اطلاعات دروغین درباره حمایت‌های فرانسه از اوکراین» خواند. این وزارتخانه همچنین نوشت که «فرانسه هیچ نیرویی را به اوکراین اعزام نکرده است.» ساعاتی بعد از این پست نیز برایان در یادداشتی دیگر در بلاگ شخصی خود «احتمال بروز اشتباه» از سوی خود را پذیرفت.
هرچند تکذیب رسمی فرانسه نشان داد که پاریس هنوز و در شرایط فعلی جنگ تصمیمی برای اعزام رسمی نیرو به اوکراین ندارد اما اظهارنظرهای اخیر امانوئل مکرون و تأکید او بر اینکه «گزینه اعزام نظامیان فرانسوی به اوکراین را کنار نمی‌گذارد» نشان می‌دهد که وضعیت روابط پاریس و مسکو نسبت به ماه‌های آغازین جنگ بسیار متفاوت شده است.
در ادامه این گزارش به مرور تغییرات در روابط فرانسه و روسیه و همچنین احتمالاتی که درباره آینده روابط این دو کشور وجود دارد خواهیم پرداخت.
آیا نیروهای فرانسوی در اوکراین هستند؟
به‌طور رسمی فرانسه حضور نیروهای نظامی‌اش را در اوکراین به‌طور کامل رد می‌کند و هنوز نشانه‌ای از حضور نظامیان فرانسوی در نبردهای زمینی در اوکراین دیده نشده است.
با این وجود، روس‌ها مدعی هستند در برخی موارد مستشاران نظامی فرانسه برای آموزش استفاده از تجهیزات پیشرفته در اوکراین در پشت جبهه‌ها حضور دارند و در برخی موارد هدف قرار گرفته شده‌اند. فرانسه در سطوح مختلف این مسئله را تکذیب کرده است.
تغییر گام به گام سیاست فرانسه در قبال روسیه
از زمان آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، بسیاری از رهبران اروپایی ترجیح دادند ارتباط مستقیم خود را با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه قطع کنند و گفت‌وگویی با او نداشته باشند. با این وجود، مکرون از جمله رهبرانی بود که به گفته خود تا ماه‌ها پس از آغاز جنگ، مذاکرات زیادی با پوتین داشت و تلاش می‌کرد او را به مذاکره برای پایان جنگ ترغیب کند.
تلاش فرانسه برای باز نگه‌داشتن راه گفت‌وگو با کرملین، با رویه‌ای که بریتانیا و آمریکا، دو متحد بزرگ دیگر اوکراین در پیش گرفتند، متفاوت و تا حدودی در تضاد بود.
مکرون در این مدت اظهارنظرهای قابل‌توجهی هم داشت که باعث شد صدای اعتراض مقام‌های ارشد اوکراین بلند شود. رئیس‌جمهور فرانسه روز ۴ ژوئن ۲۰۲۲ در گفت‌وگو با شماری از رسانه‌های این کشور گفت: «برای اینکه پس از خاتمه نبردها در اوکراین دست‌یابی به یک راه‌حل دیپلماتیک ممکن باشد باید از تحقیر روسیه اجتناب کرد.» او افزود، اطمینان دارد روزی که درگیری‌های نظامی در اوکراین متوقف شود، فرانسه می‌تواند نقش یک میانجی پرقدرت را بر عهده بگیرد.
دمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین خیلی زود به این اظهارنظر واکنش نشان داد و در توئیتی نوشت: «توصیه به پرهیز از تحقیر روسیه نتیجه‌اش فقط تحقیر فرانسه و هر کشور دیگری است که چنین موضعی داشته باشد».
او حتی درباره ارسال تسلیحات به اوکراین نیز تا اوایل سال ۲۰۲۳ اصرار داشت که «ما به اوکراین سلاح‌هایی که اجازه حمله به روسیه یا رسیدن به قلمرو آن را بدهد، نمی‌دهیم» اما موضع فرانسه در بسیاری از موضوعات از جمله مذاکره با روسیه و ارسال تسلیحات به اوکراین به مرور زمان به‌طور قابل توجهی تغییر کرد.
ژوئن ۲۰۲۳، مکرون تصمیم گرفت موشک‌های اسکالپ فرانسوی را برای اوکراین ارسال کند. این موشک که با همکاری مشترک انگلیس و فرانسه ساخته شده، از طریق جنگنده پرتاب می‌شود و بیش از ۲۵۰ کیلومتر برد دارد. ۱۶ ژانویه ۲۰۲۴ او اعلام کرد علاوه بر موشک‌هایی که در سال گذشته میلادی ارسال شده، ۴۰ فروند دیگر هم برای اوکراین ارسال خواهد شد.
یک روز بعد از اعلام این خبر، روسیه شهر خارکیف در شمال شرق اوکراین را بمباران کرد و با انتشار لیستی از اسامی مدعی شد تعدادی از مستشاران نظامی فرانسوی را که در آنجا حضور داشتند، کشته است. ارتش فرانسه در واکنش به این ادعا بیانیه‌ای صادر کرد و نوشت تمامی اسامی منتشرشده از سوی روسیه «غیرواقعی» هستند.
در ادامه سریال تقابل غیرمستقیم روسیه و فرانسه، سرویس‌های اطلاعاتی فرانسه لیستی از ۱۹۳ وب‌سایت را فاش کردند که به‌طور غیرمستقیم تلاش داشتند افکار عمومی را از اوکراین در کشورهای فرانسه، آلمان و لهستان تحت تأثیر قرار دهند. این وب‌سایت‌ها براساس ادعای فرانسوی‌ها از سوی یک پایگاه سایبری روسیه در شبه‌جزیره کریمه اداره می‌شدند. چند روز بعد سباستین لکورنو، وزیر دفاع فرانسه به رسانه‌ها خبر داد که روس‌ها به پاریس پیام داده‌اند جنگنده‌های فرانسوی را که بر فراز دریای سیاه پرواز شناسایی انجام می‌دهند ساقط خواهند کرد.
پاریس می‌گوید در ماه‌های اخیر بارها و بارها هدف حملات سایبری روسیه قرار گرفته است. براساس اعلام مقام‌های فرانسوی ده‌ها نقش گرافیتی آبی‌رنگ از ستاره داوود که اکتبر گذشته بر ساختمان‌های پایتخت فرانسه و مناطق اطراف آن کشیده شده بود، کار سرویس امنیتی روسیه بود. در ماه مارس، تعدادی از وب‌سایت‌های رسمی دولت فرانسه بر اثر حمله هکری از کار افتادند. کارزارهای پخش اطلاعات دروغین درباره مکرون و همچنین انتشار گزارش‌هایی درباره بریژیت مکرون، همسر او از جمله دیگر اقداماتی بود که مقام‌های فرانسوی مدعی بودند از سوی روس‌ها علیه فرانسه صورت می‌گیرد.
این اقدامات سیستماتیک روسیه علیه فرانسه در کنار اقداماتی که فرانسه برای حمایت از اوکراین انجام می‌داد شاید بتواند نشان دهد که روابط فرانسه و روسیه از ابتدای جنگ تا امروز چگونه تغییر کرده است.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه از سپتامبر ۲۰۲۲ دیگر گفت‌وگویی با همتای روس خود نداشت. او اواخر فوریه ۲۰۲۴ برای نخستین بار در اظهاراتی اعزام نیروهای غربی به اوکراین را در آینده «منتفی» ندانست. مکرون این سخنان را در پایان کنفرانس بین‌المللی حمایت از اوکراین در پاریس ایراد کرد که با حضور ۲۱ رئیس کشور برگزار شد.
چرا مکرون تغییر کرد؟
اینکه مکرون از رئیس‌جمهوری که مذاکره و حفظ ارتباط با روسیه را بسیار مهم می‌دانست به رئیس‌جمهوری بدل شد که تأکید دارد نباید در برابر روسیه «بزدل» بود و هشدار می‌دهد پیروزی روسیه به معنای «پایان امنیت اروپا» است، دلایل زیادی دارد.
برونو ترتریس، تحلیلگر ارشد مؤسسه تحقیقات استراتژیک در پاریس این مسئله را ناشی از «ضربه واقعیت به مکرون» می‌داند. او به لوموند می‌گوید: «پوتین علناً به مکرون دروغ گفت و او را بازی داد.» یک مقام ارشد سابق دولت فرانسه هم به روزنامه لوموند گفته، این وضعیت ناشی از «ناامیدی زیاد» مکرون است.
آنچه از سوی کارشناسان به‌عنوان «واقعیت» مطرح می‌شود، بدتر شدن وضعیت اوکراین در میدان جنگ و همچنین چشم‌انداز بازگشت ترامپ به قدرت در آمریکاست. همین چشم‌انداز باعث شد فرانسه به این نتیجه برسد که پذیرش اوکراین در ناتو و اتحادیه اروپا، امنیت جمعی اروپایی‌ها را تقویت خواهد کرد.
سلیا بلین، تحلیلگر شورای اروپایی روابط خارجی در مقاله‌ای در نشریه فارن‌افرز در این باره می‌نویسد: «برای دهه‌ها فرانسوی‌ها معتقد بودند که اتحادیه اروپا هرچه کوچکتر باشد بهتر است. تهاجم روسیه به اوکراین این باور را تغییر داد و آنها را برای پذیرش یک اتحادیه بزرگ‌تر آماده کرد.»
براساس توافق امنیتی ۱۰ ساله میان فرانسه و اوکراین که ماه فوریه توسط مکرون و زلنسکی به امضا رسید، فرانسه متعهد شده است که ضمن کمک ۳ میلیارد یورویی به اوکراین از پیوستن این کشور به ناتو حمایت کند.
به نظر می‌رسد دیدگاه مکرون طی این مدت به دیدگاه کشورهای شرق اروپا که معتقد بودند پوتین پس از پیروزی بر اوکراین متوقف نمی‌شود و پس از آن امنیت تمام اروپا در خطر خواهد بود، نزدیک‌تر شده است.
رئیس‌جمهور فرانسه قصد دارد با روی میز نگه داشتن این گزینه نوعی «ابهام استراتژیک» در برابر روسیه ایجاد کند اما شواهد نشان می‌دهد مخالفت اکثر متحدان فرانسه با ایده مکرون مانع از به نتیجه رسیدن اهداف او شده است.
سایر سیاستمداران فرانسوی چگونه فکر می‌کنند؟
مارین لوپن، رهبر گروه پارلمانی حزب راست افراطی اجتماع ملی در فرانسه نخستین فردی بود که به سرعت به این اظهارات واکنش نشان داد و ایده مطرح‌شده توسط امانوئل مکرون را «جنگ‌طلبانه» خواند.
براساس گزارش یورونیوز، لوپن با انتشار توئیتی در این خصوص تصریح کرد: «امانوئل مکرون نقش فرمانده جنگ را بازی می‌کند، اما این زندگی فرزندان ماست که او با این سطح از بی‌توجهی و ناآگاهی درباره آن صحبت می‌کند.»
سباستین شُنو، نایب رئیس حزب اجتماع ملی نیز در نشست عمومی مجلس سنای فرانسه گفت: «همه اینها مستلزم بحث و دریافت مجوز از سوی پارلمان است؛ این حداقل کاری است که باید قبل از تصور امکان اعزام نیرو در هر زمانی مدنظر قرار دهیم؛ ما باید بدانیم به کجا می‌رویم.»
اولیویه فور، دبیر اول حزب سوسیالیست فرانسه با انتشار مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس «سبک‌سری نگران‌کننده ریاست‌جمهوری» را محکوم کرد و افزود: «حمایت از مقاومت اوکراین، آری! اما جنگ با روسیه و درگیر کردن قاره دیوانگی است.»
«دیوانگی»، واژه‌ای است که ژان لوک ملانشون، رهبر «فرانسه تسلیم‌ناپذیر»، حزب چپ رادیکال فرانسه نیز آن را برای توصیف پیشنهاد امانوئل مکرون به کار برد.
این سیاستمدار فرانسوی ساعتی پس از اظهارات امانوئل مکرون در خصوص منتفی نبودن احتمال اعزام نیرو به اوکراین، این سخنان را «غیرمسئولانه» خواند.
نامزد سابق انتخابات ریاست‌جمهوری در فرانسه در این خصوص یادآور شد: «فرستادن نیرو به اوکراین ما را در صف متخاصمان قرار می‌دهد؛... این لفاظی شدید جنگ‌طلبانه از سوی یک قدرت هسته‌ای علیه قدرت هسته‌ای دیگر، اقدامی غیرمسئولانه است.»
ژان لوک ملانشون سپس تاکید کرد: «اکنون زمان آن فرا رسیده است که بر سر صلح در اوکراین با گنجاندن بندهای امنیتی متقابل مذاکره کنیم.»
مانوئل بومپار، هماهنگ‌کننده ملی حزب «فرانسه تسلیم‌ناپذیر» نیز ضمن انتقاد شدید نسبت به اظهارات رئیس‌جمهوری کشورش تصریح کرد: «در نظر گرفتن اعزام نیروهای فرانسوی برای جنگ علیه روسیه دیوانگی کامل است.»
گابریل اتل، نخست‌وزیر فرانسه در پاسخ به سوال خبرنگار شبکه رادیویی «ار.ت.ال» در خصوص اظهارات امانوئل مکرون گفت: «سخنان آقای مکرون به این معناست که ما همانند آنچه از آغاز جنگ انجام دادیم به حمایت از کی‌یف ادامه خواهیم داد.»
نخست وزیر فرانسه سپس افزود که «هیچ چیز را نمی‌توان در یک جنگ منتفی دانست، مانند دو سال پیش (در زمان آغاز درگیری) که بسیاری از کشورها حتی ارسال سلاح را منتفی می‌دانستند اما امروز ما موشک‌های دوربرد به اوکراین می‌فرستیم.»
او در پایان تاکید کرد: «آنچه (رئیس دولت) به ما یادآوری کرد، این است که در آینده هیچ چیزی را نمی‌توان منتفی دانست.»
متحدان فرانسه با اعزام نیرو مخالف‌اند
زمان زیادی لازم نبود که نگاه سایر کشورهای اروپایی و اعضای ناتو به پیشنهاد مکرون در خصوص روی میز بودن گزینه اعزام نیرو به اوکراین روشن شود. آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در این باره گفت: «رئیس‌جمهور بایدن آشکار ساخته است که نیروهای آمریکایی را برای جنگ در اوکراین اعزام نمی‌کند.»
ناتو در بیانیه‌ای اعلام کرد که برنامه‌ای برای اعزام نیروهای این ائتلاف به اوکراین وجود ندارد. دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان گفت که با ایده مکرون مخالف است و دولت بریتانیا نیز تأکید کرد که تمایلی به دنبال کردن این ایده ندارد.
اولف کریسترسون، نخست‌وزیر سوئد هم گفت که مکرون صرفاً می‌تواند درباره اعزام نیروهای فرانسوی اظهارنظر کند و تصمیم فرانسه ارتباطی به ناتو ندارد.
اولاف شولتز، صدراعظم آلمان هم به‌شدت با این ایده مخالفت کرده و گفت، این توافق وجود دارد که هیچ نیروی اروپایی یا از اعضای ناتو به اوکراین اعزام نشود. او تأکید کرد که این اطمینان باید وجود داشته باشد که اقدام دیگر کشورها ما را به خطر نمی‌اندازد.
در آلمان، مایکل راث، رئیس کمیته روابط خارجی بوندستاگ گفت: «من هیچ‌کسی را نمی‌شناسم که به‌طور جدی این ایده را بخواهد و با آن موافق باشد.» او افزود: «آنها به مهمات، دفاع هوایی، پهپاد و موشک‌های دوربرد نیاز دارند و لازم نیست با بحث‌های حاشیه‌ای و غیرجدی وضعیت را مختل کرد.»
پتر فیالا، نخست‌وزیر جمهوری چک یکی دیگر از مخالفان مکرون تأکید کرد: «ما باید همکاری‌ها و روش‌هایی را که از ابتدای جنگ به کار گرفته‌ایم ادامه دهیم و نیازی نیست به دنبال راه‌های جدید باشیم.»
وب‌سایت جهانی بی‌بی‌سی درباره مکرون این سوال را مطرح کرده که «او ممکن است قانع شده باشد اما آیا می‌تواند در نقش رهبری قانع‌کننده در اروپا و جهان ظاهر شود؟». بی‌بی‌سی نوشته است: «مکرون در تصمیمی شبیه به آنچه چرچیل اتخاذ کرد، باور دارد که به‌جای صلح باید برای جنگ آماده شد.
مشکل اصلی پیش روی مکرون هم مشکل در تفکر و اندیشیدن نیست بلکه مشکل اصلی آنجاست که او هنوز نتوانسته در نقش یک رهبر ظاهر شود. این موضوع را از واکنش مردی که احتمالاً نزدیک‌ترین متحد فرانسه است، یعنی اولاف شولتز، می‌توان دریافت.»
از نظر داخلی هم رئیس‌جمهور فرانسه نتوانسته حمایت مردم خود را جلب کند. براساس یک نظرسنجی جدید از سوی مؤسسه Ifop، ۶۸ درصد از شهروندان فرانسوی با ایده اعزام نیروهای نظامی غربی به اوکراین برای جنگیدن در برابر روسیه مخالفند.
برخی کارشناسان معتقدند مکرون با انگیزه تضعیف حزب رقیب یعنی جبهه ملی فرانسه که یک حزب راست افراطی به رهبری مارین لوپن است و از نظر مواضع به روسیه نزدیک‌تر است، چنین تصمیمی را اتخاذ کرده است.
با این حال نباید از این مسئله غافل بود که ایده مکرون موافقانی هم دارد. سه پژوهشگر اروپایی در مقاله‌ای برای فارن افرز ضمن استقبال از «شکسته شدن تابوی طرح مسئله اعزام نیرو برای اوکراین» این ایده را ایده‌ای لازم و عملی توصیف کردند که نباید از روی میز کنار گذاشته شود.
آنها همچنین پیشنهاد دادند این نیروها در مرحله اول برای اهداف غیررزمی اعزام شوند: «برای کاهش فشارهایی که روی اوکراین وجود دارد، نیروهای اروپایی می‌توانند با اهداف رزمی یا حتی غیررزمی به اوکراین اعزام شوند. اعزام نیرو با اهداف غیررزمی می‌تواند یک شروع خوب و مورد قبول برای پایتخت‌های اروپایی باشد. این نیروها می‌توانند در پشت جبهه برای لجستیک یا تعمیر تجهیزات مورد استفاده قرار گیرند.
سربازان اروپایی با استقرار در غرب رود دنیپرو می‌توانند این پیام را ارسال کنند که قصد کشتن سربازان روسیه را ندارند و از تهدیدهای روسیه در امان بمانند. در حال حاضر بسیاری از تجهیزات اوکراینی برای تعمیر به لهستان یا آلمان ارسال می‌شود و اگر این تعمیر در داخل اوکراین از سوی اروپایی‌ها انجام گیرد، برای اوکراین بسیار بهتر خواهد بود. از سوی دیگر، با موج‌های بعدی سربازگیری ارتش اوکراین نیاز به آموزش نظامیان در داخل این کشور بیشتر از قبل خواهد بود.»
سناریو‌های ترسناک پیش‌رو
در صورتی که فرانسه به‌تنهایی یا با همراهی برخی متحدان خود بخواهد نیرویی برای اوکراین ارسال کند، احتمالاً واکنش روسیه بسیار شدید خواهد بود.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه هفته گذشته با هشدار به فرانسه، تاکید کرد که در صورت حضور نیروهای پاریس در مناطق جنگی اوکراین، ارتش روسیه آنها را هدف قرار خواهد داد. زاخارووا تاکید کرد: «مکرون این لفاظی را تمایلی جهت ایجاد نوعی «ابهام راهبردی» برای روسیه، توصیف می‌کند. متاسفانه باید او را ناامید کنیم. از نظر ما شرایط مثل روز روشن است.»
او افزود: «علاوه بر این، مدت‌ها پیش درباره این مسئله تصمیم‌گیری کردیم. اگر فرانسوی‌ها در مناطق جنگی دیده شوند، به‌طور اجتناب‌ناپذیر به اهداف نیروهای مسلح روسیه بدل خواهند شد. شخصاً معتقدم که پاریس همین حالا هم نشانه‌هایی دریافت کرده است.»
دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور پیشین و معاون فعلی شورای امنیت ملی روسیه هم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «اعزام نیرو به خاک اوکراین منجر به ورود مستقیم این کشورها به جنگ می‌شود و ما موظف به پاسخگویی به این امر هستیم.»
او در ادامه هشدار داد که «افسوس» انتقام کرملین تنها به خاک اوکراین محدود نخواهد شد. مدودف در این خصوص ضمن هشدار مستقیم به مقامات تصمیم‌گیر در ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا نوشت: «کسانی که در ساختمان کنگره، در کاخ الیزه یا در ساختمان شماره ۱۰ لندن (ساختمان نخست‌وزیری بریتانیا) هستند، نمی‌توانند در امان باشند.»
در مقابل این تهدید، فرانسه گزینه‌های زیادی برای به کار بستن در این زمینه ندارد. در صورتی که فرانسه بخواهد از طریق ناتو نیروی نظامی به اوکراین اعزام کند نیاز به اجماعی وجود دارد که در حال حاضر امکان‌پذیر نیست و بعید به نظر می‌رسد به دلیل خطر تقابل نظامی مستقیم با روسیه در آینده نزدیک چنین اجماعی حاصل شود.
اگر پاریس بخواهد از طریق اتحادیه اروپا به اعزام نیرو فکر کند، نه‌تنها با مخالفت‌های چشمگیری از سوی کشورهایی نظیر مجارستان روبه‌رو می‌شود بلکه متحدان نزدیک فرانسه هم حاضر نخواهند بود در شرایط فعلی از این ایده حمایت کنند.
تنها گزینه پیش روی فرانسه در این زمینه اقدام مشترک با تعداد محدودی از کشورهای موافق با این طرح است که فعلاً عملی به نظر نمی‌رسد.
از سوی دیگر، روسیه بارها تهدید کرده است در صورتی که خود را با تهدیدی ماهیتی مواجه ببیند به سوی استفاده از تسلیحات هسته‌ای گام برخواهد داشت و ایده فرانسه برای اعزام نیرو، ضمن اینکه به‌طور قابل توجهی تنش میان روسیه و غرب را بالا می‌برد، از موافقت تعداد زیادی از کشورها برخوردار نیست تا بتواند تهدیدی بازدارنده علیه مسکو باشد.
عکس: AP
