هراس در رفح

حسن الکرد می‌گوید همین اواخر بود که او چند نهال در کنار اتاقکی که خانواده‌اش در آن زندگی می‌کنند کاشته است. او چند نهال زیتون کوچک که حدود یک متر ارتفاع دارند، کاشته است اما بعید است که او برای اولین برداشت میوه این درختان بتواند در رفح بماند. زیرا زمین کوچکی که خانواده حسن در آن اردو زده‌اند، در رفح، در منتهی‌الیه جنوب نوار غزه واقع شده است و اگر دولت اسرائیل تصمیم بگیرد وعده خود را عملی کند، ارتش اسرائیل به‌زودی به رفح حمله خواهد کرد.

از اواخر ژانویه، حسن ۳۷ساله و همسرش علا که ۲۹ساله است، به همراه سه فرزند پنج تا ۹ ساله خود در یک اتاقک به مساحت تقریباً ۱۰ مترمربع در اردوگاه شابوره رفح زندگی می‌کنند. شابوره اردوگاه پناهجویانی است که در طول ده‌ها سال گذشته به شکلی متراکم در رفح ساخته شده است.

حسن الکرد برادر غاده الکرد، کارمند فلسطینی اشپیگل است. اشپیگل به تنهایی نمی‌تواند روایت‌های حسن را تائید کند اما روایت او با گزارش‌های دریافت‌شده از دیگرانی که در نوار غزه هستند و همچنین گزارش‌های منتشرشده توسط رسانه‌های دیگر مطابقت دارد.

الکرد با برادر و خانواده‌اش مصاحبه کرد و همچنین عکس‌ها و فیلم‌های متعددی از آن‌ها، محل زندگی آنها و همچنین اردگاه شابوره تهیه کرده است. مرز مصر تنها یک‌ونیم کیلومتر با اتاقک خانواده‌اش فاصله دارد. اتاقک این خانواده با تخته‌های چوبی، برزنت‌های پلاستیکی و ورق‌های فلزی موج‌دار که بخشی از آن از سازمان‌های امدادرسان و برخی توسط پدر خانواده خریداری شده و مابقی محصول زباله‌گردی است، فراهم شده است.

کف‌پوش‌های پلاستیکی بر روی زمین قرار گرفته‌اند و تشک و پتو بر روی این کف‌پوش‌ها قرار داده شده‌اند. تمام وسایل آنها اعم از مقداری لباس، دفترچه یادداشت و غذا، در چند جعبه کارتنی بسته‌بندی شده است.

این زوج می‌گویند روزها هوا گرم و پر از مگس است. شب‌ها، موش‌ها به‌دنبال خوراکی به هر جا سرک می‌کشند و با این حال، وضع و حال آنها بسیار بهتر از دیگران است. فقط چندصد متر دورتر اردوگاهی واقع شده است که در آن بسیاری از چادرها در چند سانتی‌متری یکدیگر قرار گرفته‌اند و فاضلاب، از کانالی در وسط مسیر عبور می‌کند. علاء الکرد می‌گوید بوی بد مدفوع غیرقابل تحمل است. عادت کردن به این بو واقعاً غیرممکن است. حداقل او و خانواده‌اش توانستند یک سرویس بهداشتی برای خودشان بسازند.

حسن الکرد می‌گوید که اکنون می‌خواهد سبزی هم بکارد اما آب زیادی برای آبیاری سبزی در اختیار ندارد. او می‌گوید:«ما باید سعی کنیم فعال و سرپا بمانیم و خودمان را مشغول کنیم. این مهمترین مسئله است. در غیر این صورت، دیوانه خواهیم شد.»

او می‌گوید انتظار و عدم اطمینان به آینده بدترین چیز است. آنها در انتظار حمله اسرائیل هستند و این احتمال وجود دارد که دوباره مجبور شوند از این منطقه به جایی دیگر بگریزند. او می‌گوید که این بار، آنها واقعاً نمی‌دانند کجا باید بروند. این نگرانی مشترک بیش از یک میلیون نفری است که با گسترش یافتن دامنه جنگ در غزه، به رفح پناه برده‌اند.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌گوید که چهار تیپ حماس در رفح مستقر هستند و اسرائیل برای اینکه به پیروزی کامل دست یابد، باید با حمله به رفح این چهار تیپ را نابود کند. اسرائیل می‌گوید احتمالاً یحیی سنوار، فرمانده حماس، که برنامه‌ریز اصلی حمله ۷ اکتبر بود، در رفح پنهان شده باشد. باور اسرائیل این است که تقریباً ۱۰۰ گروگان باقی‌مانده که هنوز زنده هستند، ممکن است در رفح نگهداری شده باشند.

با این حال، به‌رغم اینکه جزئیات بیشتری درباره حمله احتمالی اسرائیل به رفح به اطلاع عموم می‌رسد، ایالات متحده آمریکا به‌طور ویژه‌ای در تلاش است تا از تشدید بیشتر تنش جلوگیری کند. چند روز پیش، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، با پیشنهاد عادی‌سازی روابط تل‌آویو و ریاض، به‌جای حمله اسرائیل به رفح، وارد تل‌آویو شد.

آمریکا به‌طور غیرمستقیم به اسرائیل گفته است که بین رفح و ریاض باید یکی را انتخاب کند. اگر اسرائیل از حمله به رفح خودداری کند و پیشنهاد تشکیل کشور فلسطینی را بپذیرد، عربستان سعودی آماده عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواهد بود.

بلینکن همچنین از رهبری حماس درخواست کرد تا با پیشنهاد «بسیار سخاوتمندانه» اسرائیل برای معامله بر سر گروگان‌ها موافقت کند. این طرح شامل آزادی برخی از اسرائیلی‌های باقی‌مانده در دست حماس، یک آتش‌بس چندهفته‌ای و خروج گام به گام ارتش اسرائیل از نوار غزه است.

این توافق می‌تواند آغازی برای پایان جنگ باشد؛ آن‌هم جنگی که تاکنون به قیمت جان بیش از ۳۴ هزار فلسطینی تمام شده است. این درگیری همچنین ایران و اسرائیل را نیز در آستانه جنگ قرار داده است و حتی ممکن است دونالد ترامپ را در نوامبر امسال به کاخ سفید بازگرداند. همه چیز بستگی به اتفاقاتی دارد که در رفح رخ خواهد داد. این شهر می‌تواند به نقطه عطفی برای پایان جنگ و یا اوج‌گیری وحشتناک این جنگ تبدیل شود.

در نهایت کل جهان به این شهر چشم دوخته است. قبل از حمله ۷ اکتبر، رفح خانه حدود ۲۷۰ هزار فلسطینی فقیر بود. از آن زمان به بعد رفح و مناطق اطراف آن به یکی از بزرگترین کمپ‌های پناهندگان در جهان تبدیل شده است. بیشتر مردم اینجا در چادرها یا اتاقک‌هایی زندگی می‌کنند که خودشان مثل حسن الکرد و خانواده‌اش، توانسته‌اند برای خودشان بسازند.

سفری سخت و دشوار در منطقه‌ای جنگی

خانواده حسن می‌گویند که از آغاز جنگ سفری سخت و دشوار را پشت سر گذاشته‌اند. آنها تا قبل از ۷ اکتبر در منطقه جبالیا در شمال نوار غزه زندگی می‌کردند. پدر در آشپزخانه یک رستوران در شهر غزه کار می‌کرد و مادر نیز پرستار بچه بود. آنها سعی کردند از سیاست دوری کنند و «این امکان را برای فرزندان‌شان فراهم کنند که زندگی خوبی داشته باشند.»

حسن می‌گوید که دو پسر آنها به نام‌های علی و کریم، عاشق مرد عنکبوتی بودند و دخترشان، بتول، همه فکر و ذکرش سیندرلا بود. در ماه رمضان با هم به ساحل می‌رفتند، توت فرنگی می‌چیدند یا سریال‌های سوری را از تلویزیون تماشا می‌کردند.

حسن می‌گوید: «ما هر آنچه را که نیاز داشتیم در اختیار داشتیم و با وجود محاصره و جنگ، خوشحال بودیم». علا الکرد می‌گوید، وقتی آنها صدای انفجار موشک‌های حماس را در صبح روز ۷ اکتبر شنیدند، دانستند که این جنگ قرار است بدتر از هر چیزی باشد که قبلاً تجربه کرده‌اند.

آنها بلافاصله چمدان‌های خود را بستند و با اقوام خود به اردوگاه آوارگان شاطی که دورتر از مرز اسرائیل قرار دارد، نقل مکان کردند. می‌گویند آنجا اولین بمباران‌های سنگین را تجربه کردند. آنها که به دنبال سرپناه بودند، در یک مرکز بهداشتی که توسط سازمان ملل و آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی اداره می‌شد، ساکن شدند اما ارتش اسرائیل چند روز بعد به طبقات بالایی ساختمان این مرکز شلیک کرد.

حسن می‌گوید آن روز او با یک گاری که به الاغی بسته شده بود، به بردن کشته‌ها و مجروحان کمک کرد. خانواده دوباره فرار کردند و این بار به مدرسه‌ای در شهر غزه پناه بردند. در آنجا برای اولین بار اعلامیه‌‌های پخش‌شده توسط اسرائیل را دیدند که در آنها از مردم خواسته بودند به سمت جنوب غزه بروند. بنابراین آنها یک بار دیگر تصمیم گرفتند که حرکت کنند.

حسن می‌گوید که آنها توسط سربازان اسرائیلی در یک ایست بازرسی در جنوب شهر غزه بازرسی شدند. او می‌گوید:«آنها بر سر ما فریاد می‌زدند که در یک صف راه برویم و مدام به ساختمان‌های مجاور تیراندازی می‌کردند. آنها دوربین‌هایی را برای فیلمبرداری از همه چیز نصب کرده بودند.» حسن می‌گوید درحالی‌که در صف و در گرمای شدید انتظار می‌کشید به ناگاه از هوش رفت.

ازدحام هواپیماهای بدون سرنشین

در هفته‌های بعد، آنها ابتدا در اردوگاه پناهندگان نصیرات در مرکز نوار غزه پناه گرفتند و سپس به خان‌یونس و در نهایت به رفح رفتند. حسن و همسرش می‌گویند که در رفح نیز تقریباً هر شب بمباران می‌شدند و بسیاری از ساختمان‌های مسکونی و مساجد ویران شدند. صدای پهپادهای اسرائیلی همیشه در شهر شنیده می‌شد. مادر می‌گوید فرزندان‌شان از بمباران‌های مداوم و نقل‌مکان‌های مکرر آسیب دیده‌اند.

او می‌گوید که با شنیدن صدای انفجار وحشت می‌کنند و مرتب خودشان را خیس می‌کنند. موهای علی، پسر بزرگ آنها، شروع به ریزش کرده است. او دیگر ابرو ندارد و روی سرش نقاط طاس گرد قابل دیدن است. علا می‌گوید: «پزشکان می‌گویند که این یک بیماری خودایمنی است که در اثر استرس ایجاد می‌شود.»

خودش پنج‌ماهه باردار است و بعد از سه بار سقط جنین که قبلاً داشته، می‌ترسد این بار هم فرزندش را از دست بدهد. علاوه بر این، نگرانی دائمی او این است که برای یکی از بستگانش اتفاقی بیفتد.

او می‌گوید که در ماه نوامبر، برادر حسن، همسرش و دخترشان بر اثر بمباران‌های اسرائیل در جبلیه کشته شدند. پدرش که به دیابت مبتلا بود، در ماه ژانویه درگذشت، زیرا دیگر نمی‌توانست داروهای مورد نیاز خود را تهیه کند.

حسن می‌گوید: «بستگانم او را در مقابل آوار خانه‌ای که برادرم در آن کشته شده بود، دفن کردند. آنها چند هفته بعد از مرگ، فهمیدند که از دنیا رفته است چراکه شبکه تلفن در غزه کار نمی‌کرد.»

هزار و ۴۰۰ تن زباله در روز

تعداد زیادی از ساختمان‌ها و بخش‌های بزرگی از زیرساخت‌های غزه مدت‌هاست که ویران شده‌اند. دیگر آب تمیز از شیرها خارج نمی‌شود و تصفیه فاضلاب نیز دیگر کار نمی‌کند.

جورجیوس پتروپولوس، که مدیریت هماهنگی کمک‌های اضطراری سازمان ملل در نوار غزه را برعهده دارد، می‌گوید، زباله‌ها نیز به‌طور فزاینده‌ای به یک مشکل بزرگ تبدیل شده‌اند.

پتروپولوس که اهل یونان است، می‌گوید، اکنون که جمع‌آوری زباله به‌طور کامل متوقف شده، در رفح «۲۰ تا ۳۰ مکان» وجود دارد که زباله‌ها در آنجا ریخته می‌شود. هر روز هزار و ۴۰۰ تن اضافه می‌شود. با توجه به اینکه دما به‌زودی به بالای ۳۰ درجه سانتیگراد می‌رسد، این زباله‌ها مکانی مناسب برای حیوانات موذی، جوندگان و شیوع عوامل بیماری‌زا است.

یکی از پزشکان سازمان امدادرسانی کمیته بین‌المللی نجات که اخیراً از غزه بازگشته است، گزارش می‌دهد که تعداد زیادی از موارد ابتلا به هپاتیت A و اسهال دیده است که بیشتر آن به دلیل عدم رعایت بهداشت است. در برخی از پناهگاه‌های اضطراری در رفح، تا ۶۰۰ نفر مجبور به استفاده از یک توالت هستند. کسانی که بیمار می‌شوند اغلب نمی‌توانند دارو پیدا کنند و معدود بیمارستان‌هایی که هنوز باز هستند نیز با محدودیت‌های شدید روبه‌رو هستند.

حسن می‌گوید، در عین حال، جست‌وجوی غذا همچنان یک چالش روزانه است. خانواده او حداقل در کمپ مجاور ثبت‌نام کرده‌اند. در آنجا حدود ۳۰۰ خانواده چادرهای خود را در قطعه‌ای برپا کرده‌اند. این گروه توسط سازمان‌های امدادرسان، مورد حمایت قرار گرفته‌اند و هر خانواده هر روز یک قابلمه سوپ، برنج یا رشته فرنگی دریافت می‌کند.

علاء می‌گوید، گاهی اوقات، آنها موفق می‌شوند مقداری سبزیجات یا حتی گوشت تهیه کنند تا خودشان بپزند. آب آشامیدنی نیز توسط یک کامیون تانکر تحویل داده می‌شود. در واقع آنها از جمله معدود افراد خوش‌شانس در نوار غزه هستند اما حسن می‌گوید که خانواده کاملاً به سازمان‌های امدادرسان وابسته است. آنها نیز مانند خیلی‌های دیگر، ماه‌ها پیش پس‌اندازشان تمام شده و دستگاه‌های خودپرداز نیز مدتی است که کار نمی‌کنند.

ظاهراً رباخواران بی‌وجدان، مقدار کمی پول نقد در بازار تزریق می‌کنند تا کارمزدهای بالا دریافت کنند. منابع غذایی در غزه هنوز ناکافی است اما می‌توان گفت که وضعیت بهتر از زمستان و اوایل بهار است. در آن زمان اسرائیل به‌طور متوسط در روز تنها به ۱۰۰ کامیون پر از مواد غذایی اجازه ورود به نوار ساحلی را می‌داد و ارتش مرتباً از ارسال بیشتر کمک جلوگیری می‌کرد.

پس از اینکه ارتش اسرائیل هفت امدادگر سازمان جهانی آشپزخانه مرکزی را کشت و ایالات متحده، اسرائیل را تهدید کرد، دولت نتانیاهو رویه خود را تغییر داد. اکنون، کمک‌های بیشتری به نوار غزه می‌رسد اما به گفته سازمان‌های بین‌المللی، اگر غزه بخواهد به اندازه کافی غذا داشته باشد، کمک‌ها باید بیشتر شود. این سازمان‌ها می‌گویند که اسرائیل همچنان از طریق بازرسی‌های گسترده و فهرست بلندبالایی از اقلامی که اجازه ورودشان به غزه را نمی‌دهد، مانع تحویل کمک‌ها می‌شود. سازمان‌های امدادی همچنان درباره بروز قحطی احتمالی، هشدار می‌دهند و وضعیت به‌ویژه در قسمت شمالی نوار غزه ناامن است. برخی از فلسطینی‌ها از گرسنگی مرده‌اند و بیشتر آنها کودک هستند.

معامله بر گروگان‌ها شکل می‌گیرد؟

طی چند هفته گذشته، اسرائیل به‌طور گسترده مانع از کار آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی شده است. این نهاد تا حد زیادی مهم‌ترین آژانس امدادرسانی در منطقه است.

دولت نتانیاهو آنروا را به داشتن روابط با حماس متهم می‌کند و از این رو خواستار انحلال این نهاد است. با این حال، پتروپولوس، هماهنگ‌کننده کمک‌های اضطراری سازمان ملل می‌گوید که وجود سیستم سازمان ملل متحد برای اطمینان از ارسال و توزیع «شفاف و قابل پیش‌بینی» کالاهای کمکی، بسیار ضروری است. در مورد ارسال کمک از مصر که خارج از سیستم سازمان ملل انجام می‌شود، ظاهراً وضعیت متفاوت است.

شایع شده که افراد حماس مقدار زیادی از این کمک‌ها را مصادره می‌کنند و سپس کالاها را به قیمت‌های نجومی در بازار سیاه می‌فروشند. این مسئله به این تصور نادرست کمک کرده است که منابع کافی برای مردم غزه در دسترس است. امدادگران سازمان‌های بشردوستانه معتقدند که تنها آتش‌بس می‌تواند به‌طور پایدار رنج مردم غزه را کاهش دهد.

جدیدترین پیشنهاد مبنی بر تبادل ۲۰ تا ۳۳ گروگان اسرائیلی در ازای تعداد زیادی از اُسرای فلسطینی بر روی میز است. این آتش‌بس در ابتدا به مدت ۴۰ روز ادامه خواهد داشت و اگر حماس گروگان‌های بیشتری را آزاد کند، این آتش‌بس تمدید خواهد شد.

در مرحله دوم که حداقل شش هفته به طول می‌انجامد، دو طرف باید بر سر تبادل گسترده‌تر زندانیان مذاکره کنند. در مجموع، آتش‌بس می‌تواند تا یک سال تمدید شود که چیزی شبیه به توقف جنگ است.

گرشون باسکین، فعال صلح اسرائیلی، در مذاکرات سال ۲۰۱۱ برای تبادل زندانیان که در نهایت سرباز ربوده‌شده اسرائیلی گیلاد شالیت را آزاد کرد، شرکت داشت. از آن زمان، او با اعضای حماس در تماس بوده و هر چه در توان دارد برای میانجیگری انجام می‌دهد.

باسکین معتقد است تا زمانی که اسرائیل متعهد به پایان دادن کامل جنگ نباشد، عملاً هیچ شانسی برای توافق وجود ندارد. اما جناح راست افراطی به‌عنوان شریک ائتلاف کابینه نتانیاهو هرگز با چنین اقدامی موافقت نخواهد کرد و نتانیاهو هم اگر بخواهد در سمت خود باقی بماند به حمایت آنها نیاز دارد. نتانیاهو اخیراً گفته: «این ایده که ما جنگ را قبل از دستیابی به همه اهداف آن متوقف کنیم، قابل بحث نیست.»

چادر به قیمت ۱۰۰۰ دلار

رسانه‌های اسرائیلی همچنین گزارش داده‌اند که آمادگی‌ها برای حمله به رفح ادامه دارد. براساس گزارش‌ها، نیروهای اسرائیلی آماده حرکت هستند و احتمالاً پیشروی در مراحلی انجام می‌شود.

تلاش‌ها برای ترغیب جمعیت غیرنظامی به ترک رفح قبل از پیشروی شهر به شهر با قدرت آتش سنگین در حال انجام است. سازمان حقوق بشری فلسطینی الحق گزارش داده است که بمباران‌ها در روزهای اخیر بیشتر شده است و همین مسئله می‌تواند ابزاری برای تشویق مردم به ترک رفح باشد.

اسرائیل بارها از المواصی که به‌عنوان «منطقه بشردوستانه» تعیین شده است، به‌عنوان مکانی که پناهندگان می‌توانند برای حفظ جان‌شان به آنجا بروند، نام برده است. اما کارشناسان معتقدند اسکان مجدد صدها هزار نفر در المواصی غیرممکن است.

یکی از امدادگران سازمان بشردوستانه که خواست نامش فاش نشود، می‌گوید: «اسرائیلی‌ها امیدوار بودند که سازمان‌های امدادرسان بین‌المللی برای تأمین سرپناه برای مردم در مناطق دیگر همکاری کنند اما تاکنون هیچ سازمان غیردولتی نمی‌خواهد در اخراج فلسطینی‌ها از رفح مشارکت کند. آمریکایی‌ها نیز به شدت با تهاجم گسترده اسرائیل به رفح مخالفند. نیویورک‌تایمز اخیراً به نقل از مقامات آمریکایی ناشناس نوشت:«اسرائیل باید عملیات دقیق علیه رهبران حماس انجام دهد، نه یک حمله بزرگ.»

به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، بلینکن این «موضع روشن» را در جریان سفر نتانیاهو به اورشلیم اعلام کرده است. امدادگران در رفح می‌گویند که وحشت در میان مردم گسترش یافته است. بسیاری از مردم در تلاش برای فرار به مناطق دورتر در شمال یا غرب هستند.

آنها می‌گویند که خانواده‌ها به‌شدت به دنبال تهیه چادر هستند و قیمت چادر در بازار سیاه ظاهراً به بیش از ۱۰۰۰ دلار رسیده است.

خانواده الکرد می‌گویند که خانه آنها در جبلیه ویران شده است. با این حال، ترجیح آنها بازگشت به آنجا و تلاش برای بازسازی آن است اما تا زمانی که این امکان وجود ندارد، آنها تمایلی ندارند دوباره فرار کنند.

حسن الکرد می‌گوید قصد دارد هر روز به آبیاری نهال‌هایش ادامه دهد، تا زمانی که سر و کله اسرائیلی‌ها پیدا شود.

 عکس: Ghada al kurd