رفح، خونین‌بارترین هدف اسرائیل
آیا اسرائیل به هدف نهایی خود برای اشغال مجدد نوار غزه دست پیدا می‌کند؟
هیچ نقطه امنی در غزه وجود ندارد. از هفته‌های اول جنگ بیشتر مناطق آن خالی شده و ارتش اسرائیل آن را محاصره کرده است. رفح شهر کوچکی در جنوب نوار غزه در مرز با مصر قرار گرفته است. شهری با تاریخچه‌ای ۳هزار ساله که نام آن در کتیبه‌های باستانی مصر نوشته شده که تاریخ آن به قرن سیزدهم پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. شهری که در طول زمان جنگ‌ها و رخداد‌های بسیاری به‌خود دیده است؛ از زمانی که بین امپراطوری‌ها و سلسله‌های مختلف باستانی و قرون وسطی مبادله شد تا زمانی که با تصمیم مشترک بریتانیا و عثمانی روند تقسیم شهر به دو واحد مجزا آغاز شد. بسیاری از فلسطینی‌هایی که در رفح حضور دارند، از خانه‌های خود بیرون رانده شده‌اند و در مدارس، چادرها یا خانه‌های دوستان و بستگان‌شان پناه گرفته‌اند. روزمرگی آنها تقلایی است برای پیدا کردن غذا و آب کافی تا زنده بمانند.
قبل از جنگ جمعیت این منطقه ۲۵۰هزار نفر بود اما از زمانی که اسرائیل به فلسطینی‌ها دستور داد برای حفظ ایمنی خود به جنوب غزه بروند، جمعیت آن به حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر رسیده است. به‌گفته وزیر بهداشت تحت کنترل حماس، در روزهای اخیر حملات هوایی اسرائیل در رفح باعث کشته شدن ۶۷ نفر شده است. مقامات سازمان ملل و سازمان‌های حقوق بشری هشدار داده‌اند که حملات بیشتر در این شهر می‌تواند برای غیرنظامیانی که در آنجا پناه گرفته‌اند، فاجعه‌بار باشد. فلسطینی‌ها از سمت جنوب با مصر (که از ترس جابه‌جایی دائمی آنها، از بازگشایی مرزهای خود به روی فلسطینی‌ها امتناع می‌کند)، از طرف شرق با اسرائیل (که احتمالاً ورود هیچ غیرنظامی فلسطینی را در منطقه خود نمی‌پذیرد) و از طرف غرب با دریای مدیترانه گرفتار شده‌اند. امیر حسنیان ۲۱ساله، یکی از اهالی این شهر به مجله تایم می‌گوید: «رفح دیگر فضایی برای پذیرش آدم جدید ندارد.» یوسف هماش، افسر وکالت در شورای پناهندگان نروژ در غزه می‌گوید: «نمی‌توانید ۴ مترمربعی را خالی (از آدم) پیدا کنید.»
نتانیاهو می‌گوید به فشارهای بین‌المللی برای انصراف از حمله به رفح تن نمی‌دهد. او در نشست خبری که شنبه بعدازظهر در اورشلیم برگزار شد، گفت، آنهایی که می‌خواهند جلوی عملیات ما را در رفح بگیرند در واقع به ما می‌گویند: در جنگ شکست بخورید. از نظر نتانیاهو با اینکه حمله به رفح مخالفان بسیاری دارد اما این دقیقاً همان لحظه‌ای است که اسرائیل کاری را نصفه و نیمه رها نمی‌کند. همزمان با سخنرانی‌های نتانیاهو یکی از بزرگترین اعتراضات ضددولتی که در این چند ماه اخیر دیده شده، در همان خیابانی شکل گرفت که قبل از جنگ اسرائیل و حماس علیه تلاش‌های نتانیاهو برای تضعیف دستگاه قضایی رخ داده بود. رهبران جهان و نهادهای بین‌المللی هشدار داده‌اند که حمله به رفح بحران بشردوستانه را برای فلسطینی‌های آواره شدیدتر می‌کند. آنتونیو تاجانی، معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه ایتالیا پس از ورود به آلمان برای شرکت در شصتمین کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که اسرائیل نباید به رفح حمله کند و باید به‌دنبال آتش‌بس باشد. او همچنین تاکید می‌کند که بدون آزادی گروگان‌ها از سوی حماس هرگونه مذاکره‌ای سخت خواهد بود.
آتش‌بس چه شد؟
به‌رغم تسریع مذاکرات آتش‌بس در خاورمیانه، تهدیدها به سطح جدید و ویرانگری از خشونت رسیده است. به گزارش اکونومیست در 13 فوریه، نمایندگان آمریکا، مصر، اسرائیل و قطر در قاهره دیدار کردند تا بتوانند به آتش‌بسی 6 هفته‌ای در غزه و آزادی اُسرای در اختیار حماس دست پیدا کنند. به‌همین ترتیب ترس و نگرانی از روزهایی است که ارتش اسرائیل حمله عظیمی به رفح انجام دهد. هرگونه گسترش جنگ تبعات ویران‌کننده‌ای برای غیرنظامیان، تخریب روابط اسرائیل با مصر و تمام شدن صبر آمریکا خواهد داشت. با این حال بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در این‌باره می‌گوید که این اقدام لازم است تا به «پیروزی کامل» برسیم. حالا کدام سناریو، تلاش برای آتش‌بس یا تلاش برای تشدید، برنده خواهد شد؟
تاکید نتانیاهو بر رفح بخشی از تلاش برای تقویت مواضع‌اش است که به اسرائیلی‌ها وعده داده بود از این جنگ نتایج قاطعانه‌ای به‌دست می‌آورد. در 12 فوریه، پس از آنکه کوماندوها 2 نفر از گروگان‌ها را از رفح نجات دادند، نخست‌وزیر جنگ‌طلب توانست نفس عمیقی بکشد (عملیات انحرافی اسرائیلی‌ها باعث کشته‌شدن 74 فلسطینی شد). نتانیاهو سپس گفت: «فقط ادامه فشارهای نظامی تمام گروگان‌هایمان را آزاد می‌کند.» اما با این حال تمرکز نتانیاهو بر رفح فقط برای صیانت از خود است. در داخل نهاد امنیتی اسرائیل، تاییدیه‌ای از مزیت‌های حمله به حماس در رفح وجود دارد. رفح آخرین سنگر و دارای مرزی است که اصلی‌ترین کانال قاچاق سلاح است و کنترل آن به‌دست مصر.
در ارزیابی مقامات امنیتی، حماس وضعیت نامساعدی دارد. جست‌وجوها برای تعقیب یحیی سنوار، رهبر این جنبش در خان‌یونس ادامه دارد و آنطور که اسرائیلی‌ها متوجه شده‌اند، سنوار نمی‌تواند با یارانش ارتباط برقرار کند. حماس با قرار دادن پلیس یونیفورم‌پوش در کوچه‌ها و پرداخت حقوق خادمان مردمی تلاش‌هایی برای احیای حضور خود در شمال شهر غزه انجام داده است. با این حال مقامات اطلاعاتی اسرائیل معتقدند رهبران حماس نگران از دست دادن کنترل خود بر مردم هستند. گفته می‌شود بیش از 10هزار نفر از اعضای حماس کشته و هزاران نفر دیگر زخمی یا اسیر شده‌اند. ارتش اسرائیل می‌گوید از 24 گردان حدود 18 گردان «برچیده شده‌اند». مبارزان باقی‌مانده در «فاز چریکی» قرار گرفته‌اند و عملاً دیگر نمی‌توانند بر غزه حکومت کنند.
حمله به رفح فشار بیشتری بر حماس می‌آورد. ژنرال‌ها می‌دانند که احتمالاً هیچ راه مؤثری برای محافظت از غیرنظامیان وجود ندارد. در مراحل پیشین جنگ، اسرائیل ساکنان شهر غزه و خان‌یونس را تشویق کرد که به سمت جنوب و دور از منطقه جنگی بروند. حالا آنهایی که به رفح فرار کرده بودند باید دوباره جابه‌جا شوند، این‌بار به مناطق کوچکتر و چادرهای موقتی در امتداد ساحل.
جدال برای حمله به رفح واکنش کلیدی‌ترین متحدان اسرائیل را به‌آزمایش گذاشته است. مصر دست‌وپا می‌زند تا جنگ وارد منطقه‌اش نشود. این کشور همسایه اجازه نمی‌دهد بسیاری از پناهجویان غزه را ترک کنند و به اسرائیل هشدار داده است که جنگ در منطقه مرزی می‌تواند «تبعات وحشتناکی» داشته باشد. به گفته وال‌استریت ژورنال، مقامات مصر تهدید کرده‌اند در صورتی که حمله به رفح باعث ورود فلسطینی‌های آواره به مصر شود، معاهده 40ساله صلحی که در سال 1979 با اسرائیل امضا کرده‌اند را به حالت تعلیق درمی‌آورند. تصاویر جدیدی که به دست واشنگتن‌پست رسیده نشان می‌دهد که مصر برای چنین سناریویی آماده می‌شود. در 12 فوریه، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا گفت که عملیات بزرگ نظامی در رفح بدون برنامه‌ای معتبر برای تضمین امنیت و حمایت از بیش از یک میلیون نفری که در آنجا پناه گرفته‌اند، نباید انجام شود. دیوید کامرون، وزیر خارجه بریتانیا هم خویشتن‌داری اسرائیلی‌ها را خواستار شد. او گفت: «نمی‌توان دید که چگونه می‌توانید در میان این مردم (در رفح) بجنگید. آنها هیچ‌جایی ندارند بروند.» از زمان حمله حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر نزدیک به 29هزار نفر در نوار غزه کشته شده‌اند.
آمادگی برای حمله به رفح
حمله اسرائیل به رفح به دو فاکتور بستگی دارد. یکی این است که آیا نتانیاهو واقعاً می‌تواند در داخل کشور نیروهایش را برای ارسال به جبهه جدید بسیج کند؟ این امر به‌هیچ‌وجه تضمین‌شده نیست. عملیاتی که نتانیاهو راه‌اندازی کند بزرگ و شامل تمام بریگاردهایی است که هفته‌ها در آن منطقه باقی خواهند ماند. ارتش اسرائیل هنوز سربازان خود را برای مانوری در این سطح، جمع‌آوری نکرده است. در عوض، ژنرال‌ها هم سربازان خود را از غزه خارج کرده‌اند و بسیاری از 300هزار نفر جمعیت نیروهای ذخیره در هفتم اکتبر فراخوانده شدند. هزینه‌های اقتصادی درگیری رو به افزایش است. در 9 فوریه، یک آژانس اعتبارسنجی به نام مودیز، اسرائیل را از سطح A1 به A2 کاهش داد و هشدار داد که جنگ طولانی‌مدت می‌تواند «نهادهای اجرایی و قانونگذاری را تضعیف کند.»
محبوبیت نتانیاهو در نظرسنجی‌ها رو به کاهش رفته است و بنی‌گانتز، رقیب نخست‌وزیر در کابینه جنگ هم در اعتبارسنجی شخصی و هم در انگیزه رای‌دهی از نتانیاهو پیشی گرفته است. اگر انتخابات همین حالا برگزار شود، حزب میانه‌رو اتحاد ملی گانتز دو برابر حزب لیکود نتانیاهو رای خواهد آورد. درحالی‌که شرایط نامساعد نتانیاهو این امتیاز را به او می‌دهد تا با قمار روی جبران حمله هفتم اکتبر، جنگ را در رفح تشدید کند، ژنرال‌ها و شاخه عملگرای کابینه جنگ به‌رهبری گانتز ترجیح می‌دهند توافقی را دنبال کنند که گروگان‌های بیشتری آزاد شوند. برای آنها رفح می‌تواند موضوع بعدی باشد.
اینکه چنین توافقی اتفاق بیفتد به مذاکرات در قاهره و به حماس بستگی دارد. اسرائیل به‌صراحت درخواست‌ها برای آتش‌بس کامل و خروج دائم سربازان اسرائیلی از غزه قبل از هرگونه استرداد گروگان‌ها با زندانی‌های فلسطینی را رد کرده است. اما بازگشت مقامات اسرائیلی به قاهره در سیزدهم فوریه برای مذاکرات بیشتر نشان‌دهنده ارزیابی اسرائیلی‌هاست که درخواست‌های حماس فقط نقطه شروع است. مقامات اسرائیلی معتقدند که نیاز حماس برای تجدید سازمان‌دهی و وقفه به‌شدت موردنیاز قبل از ماه رمضان که 10 مارس شروع می‌شود، می‌تواند آنها را مجبور کند که انعطاف بیشتری در مذاکرات گروگان‌ها نشان دهند. برای اجتناب از تبدیل شدن رفح به جهنم، یکی از طرفین نیاز دارد عقب‌نشینی کند.
فشار بایدن بر نتانیاهو
به‌گزارش اینترسپت معنی‌دارترین واقعیت درباره مواضع کنونی دولت بایدن نسبت به جنگ اسرائیل در غزه این است: هیچ‌کدام از جنایات جنگی اسرائیل برای جو بایدن آنقدر شدید نیستند که ایجاد وقفه را در نظر بگیرد و از قطع ارسال کمک‌های تسلیحاتی آمریکا و حمایت‌های مالی از جنگ نابودگرانه اسرائیل حرفی بزند. مجلس سنای آمریکا لایحه جالب‌توجه کمک‌های 14 میلیارد دلاری نظامی بیشتر برای اسرائیل را تصویب کرد تا به اشغال‌گری و بمباران فلسطینی‌ها در غزه ادامه دهد. بایدن سرسختانه بر رد تقاضاهای جهانی برای توقف فوری حمله نظامی اسرائیل بر جمعیتی به‌شدت بی‌دفاع و گرسنه ایستادگی می‌کند. بایدن نه‌تنها قاطعانه پیشنهاداتی مبنی بر تهدید به قطع فروش تجهیزات نظامی به اسرائیل را رد کرده، دولت‌اش هم‌اکنون برای ارسال مهماتی قدرتمند به تل‌آویو آماده می‌شود.
از آنجایی که برآورد خوش‌بینانه آمار مرگ‌ومیر در غزه به 30هزار نفر می‌رسد و مرگ بیش از 13هزار کودک تایید شده است، سخنگویان کاخ سفید نگران انتخابات 2024 آمریکا هستند. آنها با حالتی مستأصل تلاش می‌کنند تا تصویر عمومی دلسوزی برای مردم غزه را نشان دهند و به مردم این ایده را بفروشند که صبر بایدن با دوست تقریباً 50 ساله‌اش، بنیامین نتانیاهو به‌پایان رسیده است. کمپین انتخاباتی بایدن که با ادعاهای یک بازپرس ویژه درباره قدرت حافظه‌اش و مجموعه‌ای از سخنرانی‌های فاجعه‌بار عمومی او که ادعا می‌کند به‌تازگی با رهبرانی از جهان دیدار کرده که مدت‌هاست از دنیا رفته‌اند، برای ایجاد ثبات در روایت عمومی خود به‌تقلا افتاده است. از زمانی که دادگاه بین‌المللی لاهه رسماً حکم داده شکایت نسل‌کشی آفریقای جنوبی از اسرائیل باید موردبررسی قرار بگیرد و مجموعه‌ای از دستورات فوری را صادر کرده که اسرائیل را از نسل‌کشی منع می‌کند، تل‌آویو عملیات نظامی خود را تشدید کرده، بیمارستان‌ها را محاصره و سایت‌های غیرنظامی را بمباران کرده و همزمان برای حمله زمینی تمام‌عیاری به رفح آماده می‌شود. شهر غزه که در مرز با مصر قرار دارد و در روزهای اخیر هدف بمباران‌های شدید اسرائیلی‌ها بوده، قفس مرگ ناامنی در مساحت 65 کیلومترمربعی ایجاد کرده که در آن یک میلیون و 400هزار فلسطینی حالا گرفتار شده‌اند. اسرائیل ادعا می‌کند که روی برنامه‌ای برای تخلیه جمعیت گرفتارشده در رفح کار می‌کند. استفاده از کلمه تخلیه برای توصیف اخراج اجباری بیشتر فلسطینی‌ها تحت تهدید مرگ موضوعی گروتسک و حاکی از آن است که آنها به‌جای اینکه ترور شوند، نجات پیدا می‌کنند. دولت بایدن با احتیاطی خیره‌کننده گفته است که از حمله زمینی اسرائیل در رفح حمایت نمی‌کند.
پس معنی آن واقعاً چیست؟
وال‌استریت ژورنال در گزارشی می‌نویسد که اسرائیل پیش از حمله قریب‌الوقوع خود پیشنهاد ایجاد شهرهایی با چادرهای گسترده‌ای را به‌عنوان بخشی از برنامه خروج فلسطینی‌ها در غزه مطرح کرده که بودجه آن به‌وسیله آمریکا و شرکای عرب حاشیه خلیج‌فارس تامین شود. این روزنامه با استناد به گفته‌های مقامات مصری می‌گوید که مصر 15 کمپ‌سایت را در سراسر جنوب‌غرب غزه ایجاد می‌کند، هر کدام شامل حدوداً 25هزار چادر و همچنین بیمارستان سیار است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که چنین تاسیساتی در حال ساخت هستند با اینکه مصر در پاسخ سوال‌ها درباره موقعیت‌اش نسبت به این مسئله محتاطانه عمل کرده است. این توسعه‌گری‌ها نشان می‌دهند که کاخ سفید متوجه است که اسرائیل احتمالاً عملیات زمینی گسترده خود در رفح را راه‌اندازی می‌کند. این حمله می‌تواند بحران دیپلماتیک شدیدی را بین اسرائیل و مصر در زمانی ایجاد کند که کاخ سفید امیدوار است قاهره بتواند نقش کلیدی در رسیدن به توافقی را ایجاد کند که گروگان‌ها به‌عنوان بخشی از آتش‌بس موقت 6 هفته‌ای رد و بدل شوند.
در طول 4 ماه و نیم گذشته، کاخ سفید بیانیه‌های محتاطانه مشابهی منتشر کرده و نگرانی‌های خود را نسبت به عملیات اسرائیلی‌ها شامل حمله به بیمارستان‌ها در غزه اعلام کرده است اما سپس زمانی که اسرائیل عملیات را انجام می‌دهد در انظار عمومی از این کشور حمایت می‌کند. در مورد رفح، طبق گزارش‌ها دولت بایدن بارها به اسرائیل اعلام کرده از حملات هدفمند در شهر مرزی حمایت می‌کند اما نمی‌خواهد شاهد کمپین زمینی تمام‌عیار باشد.
با فرض جهان نابخردانه و بدبینانه سیاست که در واشنگتن نفوذ کرده، این امکان وجود دارد که دولت بایدن در بحران رفح فرصتی را برای خود می‌بیند. اگر نتانیاهو خلاف موضع بیان‌شده کاخ سفید عمل کند، می‌تواند فرصتی را برای بایدن ایجاد کند تا چرخشی در کمپین خود در قلب درامایی که ماه‌ها طول کشیده نسبت به از دست دادن صبر خود با نتانیاهو ایجاد کند. این موضوع می‌تواند به این داستان ساختگی کمپین انتخاباتی رئیس‌جمهور آمریکا کمک کند: بایدن هر آنچه توانست برای حمایت از حق اسرائیل جهت دفاع از خود انجام داد اما زمانی که نتانیاهو می‌خواهد فراتر رود رئیس‌جمهور آمریکا مرز تعیین می‌کند. از سوی دیگر، تاریخ راهنمای قوی‌ای است و نشان می‌دهد که بایدن از حمله زمینی اسرائیل با نمایش نارضایتی بر سر تاکتیک‌ها حمایت می‌کند درحالی‌که در متقاعد کردن اسرائیل برای محافظت از غیرنظامیان ادعای پیروزی دارد. کاخ سفید برای تشویق اسرائیل به کشتار کمتر در عملیات‌هایش به خود اعتبار می‌دهد درحالی‌که ارتش اسرائیل عده بسیاری از غیرنظامیان فلسطینی را می‌کشد.
دلیل اینکه غزه برای بایدن به مشکل تبدیل شده کنشکری فلسطینی‌های (مسلمانان) آمریکایی است. کاخ سفید ظاهراً معتقد است که همچنان می‌تواند مشکل عدم تمایل رای‌دهی عرب‌های آمریکایی را حل کند و امیدوار است که چشم‌انداز یک دور دیگر از حکومت دونالد ترامپ می‌تواند وزنه را به نفع بایدن سنگین‌تر کند، فارغ از نقش ظالمانه‌اش در ادامه نسل‌کشی.
اما اسرائیل برای رفع درخواست‌های بین‌المللی برای محافظت از بی‌گناهان و سازگار کردن آن با تقاضاها از سوی تندروهای داخلی برای ضربه‌ای قاطعانه به شبه‌نظامیان حماس، با چالش روبه‌روست. یکی از مقامات اسرائیل که به‌شرط ناشناخته ماندن با واشنگتن‌پست صحبت کرده، می‌گوید برنامه‌ریزی برای تخلیه در حال اجرا بود اما هیچ برنامه نهایی به تایید نرسیده است.
به‌گفته یکی دیگر از افراد آشنا به این مبحث، پیشنهاد اسرائیل برای احداث یک‌دسته اردوگاه در امتداد خط ساحلی دریای مدیترانه غزه که می‌تواند بیش از 350هزار چادر را در خود جا دهد که اخیرا در قاهره به نمایش گذاشته شد، منتقدان را راضی نکرد.
به گفته این فرد، ارتش اسرائیل از نیاز به‌حداقل رساندن رنج غیرنظامیان آگاه است. اما رهبران ارشد سیاسی اصرار دارند که حمله به حماس در رفح امری حیاتی برای دستیابی به هدف اسرائیل از جنگ یعنی نابودی حماس است.
به‌گفته یک فرد آشنای دیگر، اسرائیل به دنبال دور کردن غیرنظامیان از رفح است. در این طرح کمک‌ها از طریق گذرگاه مرزی بیت‌حانون اسرائیل در نزدیکی شهر غزه که هم‌اکنون بسته شده، هدایت می‌شوند و به خانواده‌ها اجازه داده می‌شود به شمال غزه برگردند. تخمین‌ها نشان می‌دهد بیش از 100هزار نفر هنوز در شمال غزه باقی مانده باشند و خیلی از فلسطینی‌ها در جنوب نیز مشتاق‌اند به آنچه از جامعه‌شان باقی مانده، برگردند.
گفته‌ها حاکی از آن است که این موضوع بلافاصله با مخالفت‌های سیاسی در داخل کابینه امنیتی روبه‌رو شد: «چرا باید به شهروندان غزه اجازه داده شود به خانه‌هایشان برگردند وقتی که اسرائیلی‌ها نمی‌توانند به خانه‌های خود بروند؟» اشاره به جمعیت بیش از 300هزار نفر اسرائیلی است که از شهرهای مرزی با غزه و لبنان آواره شده‌اند.
در آغاز جنگ، اسناد دولتی فاش‌شده نشان دادند که راه‌حل نهایی اسرائیل انتقال اجباری فلسطینیان غزه به شبه‌جزیره سینا و اشغال مجدد نوار غزه است. قانون‌گذاران اسرائیلی همچنان از این ایده حمایت می‌کنند. حمله به رفح می‌تواند رابطه اسرائیل با بزرگترین متحد خود یعنی آمریکا را تغییر دهد و فرصتی را برای تغییر رویکرد آمریکا در قبال اسرائیل ایجاد کند. با وجود اهداف نامعلوم و تضعیف روابط اسرائیل با حامیان خود، جاه‌طلبی‌های اسرائیل ممکن است به‌جای از بین بردن حماس، به‌دنبال اجرای اهداف ایدئولوژیک بنیانگذاران خود، اهداف صهیونیسم باشد.
