تاثیر انتخابات اخیر ترکیه بر آینده سیاسی حزب حاکم

رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در ماه می ‌سال ۲۰۲۳، همان شبی که در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی رسید در جمع هواداران خود در سخنانی که آمیخته با شادی پیروزی بر رقیب خود کمال قلیچداراوغلو بود، گفت:«ما عاشق استانبول هستیم، سفرمان را به این شهر آغاز کردیم و به آن ادامه خواهیم داد.»

او همان زمان سودای بازپس‌گیری شهرداری استانبول از رقیب را داشت و تکرار می‌کرد که استانبول را پس می‌گیریم. اشاره اردوغان به شهرداری استانبول بود که در سال ۲۰۱۹ انتخابات این کلان‌شهر و پایتخت اقتصادی ترکیه را به رقیب جمهوریخواه خود، یعنی اکرم امام‌اوغلو واگذار کرده بودند. پرسش اساسی درباره پیروزی قابل توجه حزب جمهوری‌ خلق (CHP) آن است که این حزب چگونه یک سال پس از شکست انتخابات ریاست‌جمهوری توانست خود را بازسازی و شمار قابل‌توجهی از شهرداری‌های ترکیه را به‌دست بیاورد. در پاسخ لازم است که دو موضوع مورد تحلیل و ارزیابی قرار بگیرد: نخست تغییر در رهبری حزب جمهوری خلق در کنگره؛ که به برکناری کمال قلیچداراوغلو از رهبری و انتخاب اوزگور اوزل منجر شد.

این امر نشان داد که حزب جمهوری خلق که جزء اولین احزاب سیاسی در ترکیه قلمداد می‌شود به یک بازیابی سیاسی دست پیدا کرده است. در این بین حضور برخی از شخصیت‌های مطرح این حزب مانند اکرم امام اوغلو به‌عنوان شهردار استانبول با سخنرانی‌های آتشینش و یا منصور یاواش در آنکارا و کلانشهر دیگری مانند ازمیر که پایگاه سنتی جمهوری خلق است، به رهبران این حزب کمک کرد که بتوانند وعده‌های جدیدی در جلب آرای عمومی برای پیروزی بدهند. اکنون جمهوری خلق در مسند اولین حزب سیاسی در انتخابات شهرداری‌ها نشسته است و در این بین عملکرد اکرم امام‌اوغلو و منصور یاواش در دو شهر مهم مرکز ترکیه یعنی استانبول و آنکارا بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.

این کلام دیرینه اردوغان بارها در محافل سیاسی و رسانه‌ها بازگو شده است که هر کس انتخابات استانبول را ببرد می‌تواند بر ترکیه حکومت ‌کند و این یادآور حضور پرقدرت چند دهه پیش اردوغان در شهرداری استانبول بود. اکنون تا انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۸، چهار سال باقی مانده است و هر دو جریان حاکم و رقبا تلاش خود را برای حفظ وضعیت رقابتی ادامه خواهند داد. لذا این پرسش مطرح است که آیا اردوغان می‌تواند از فراست‌ و زیرکی سیاسی خود برای بازتعریف از فعالیت نوین عدالت و توسعه بهره بگیرد؟ به خصوص که انتخابات ۴ سال بعدی، پایان حضور سیاسی اردوغان در مسند ریاست‌جمهوری تعریف شده و اردوغان از حالا نگران است که حزب عدالت و توسعه نتواند قامت سیاسی خود را بعد از حدود ۳ دهه تا آن زمان حفظ کند.

منتقدان وی نیز می‌گویند اردوغان حزب را بیشتر منوط به کیش شخصیت خویش کرده و این می‌تواند چالش بزرگی پیش روی فعالیت سیاسی حزب عدالت و توسعه و یا انشعاب‌های احتمالی این حزب باشد. اما اردوغان می‌کوشد شرایط را به‌گونه‌ای پیش ببرد که همچنان از قدرت کاریزماتیک خود استفاده کند ولی این بار شاید دیر باشد.

از دیگر منظر باید توجه داشت که انتخابات شهرداری‌های ترکیه ماهیتی محلی دارد که به چگونگی اداره شهرها و شهرداری‌ها مربوط می‌شود. ولیکن از دل همین فعالیت شهرداری‌ها، روزنه‌ها برای تحرکات سیاسی احزاب شعله‌ور می‌شود. اکنون بسیاری معتقدند که رقیب آینده حزب عدالت و توسعه برای انتخابات ریاست‌جمهوری ممکن است شخصی مانند امام اکرم اوغلو با درجه محبوبیتی که کسب کرده است، باشد.

نکته دیگر آنکه در صحنه سیاست خارجی معمولاً انتخابات شهرداری‌ها کمتر تاثیرگذار است. زیرا جهت‌گیری‌های سیاست خارجی ترکیه از شرایط کلان‌تری در داخل و در صحنه جهانی متأثر می‌شود و سیاست خارجی کمتر تحت تاثیر نوع انتخابات شهرداری‌ها قرار می‌گیرد؛ مگر آنکه در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری یکی از شهرداران مطرح مانند امام اکرم‌اوغلو یا منصور یاواش خود را برای ریاست‌جمهوری آماده کنند؛ آنگاه آنها اولویت‌های سیاست خارجی خود را در صحنه منطقه‌ای و جهانی مطرح خواهند ساخت. در نهایت آنکه ترکیه از موقعیت مهم ژئوپلیتیک برخوردار است و این اصل بر سمت‌گیری‌های سیاست خارجی حاکم است.