نتانیاهو رفتنی است

جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در جریان سخنرانی خود در 7 مارس اعلام کرد که بندری در سواحل غزه برای کمک‌رسانی به غیرنظامیان فلسطینی ساخته خواهد شد. اگرچه این اقدام را می‌توان یک اقدام مهم بشردوستانه تلقی کرد اما در عین حال اعترافی ضمنی به این واقعیت بود که آمریکا و جهان در دستیابی به آتش‌بس و متقاعد کردن اسرائیل برای اجازه دادن به ورود کمک‌های بشردوستانه کافی از طریق زمین شکست خورده‌اند. همین دو هفته پیش بود که بایدن اعلام کرد توافق آتش‌بس تا 4 مارس با مبادله گروگان‌های اسرائیلی و اُسرای فلسطینی به دست خواهد آمد. اما به‌رغم هفته‌ها میانجیگری پرزحمت قطر، مصر و ایالات متحده، آتش‌بس قبل از ماه مبارک رمضان، که از 11 مارس آغاز شد، مورد قبول طرفین واقع نشد. شکاف‌های گسترده بین مواضع حماس و اسرائیل به‌طور جدی می‌تواند به خطر تشدید تنش منطقه‌ای دامن بزند. هرچند مذاکرات با پیشنهادات جدید برای توقف کوتاه‌تر خصومت‌ها ادامه دارد. ادامه خصومت‌ها رسیدگی به فاجعه انسانی در غزه را بسیار سخت‌تر می‌کند. سازمان ملل متحد گزارش می‌دهد که حداقل 500 هزار نفر در آستانه قحطی هستند و بیش از 30 هزار نفر در خشونت‌ها از 7 اکتبر کشته شده‌اند و حدود 72 هزار نفر زخمی شده‌اند و ممکن است آمار زخمی‌ها بیش از این نیز باشد. تخمین زده می‌شود که اکنون 17 هزار کودک یتیم یا بی‌سرپرست هستند. کریدور جدید کمک‌های دریایی از قبرس و پروژه بندری ایالات متحده مربوط به آن، میزان نیاز مبرم به غذا و دارو در غزه را نشان می‌دهد. این اقدامات همچنین نشان می‌دهند که ایالات متحده و سایر کشورها فکر می‌کنند آتش‌بس فراگیر تا چه حد ممکن است دور از دسترس باشد و چقدر سخت است که اسرائیل را برای دریافت کمک‌های بیشتر متقاعد کرد چه برسد به برقراری آتش‌بس طولانی‌مدت. ساخت زیرساخت‌های مورد نیاز برای احداث بندری که بایدن از آن سخن گفته احتمالاً حدود دو ماه طول می‌کشد.

ماه رمضان که از این هفته آغاز شده است، آغاز این ماه ضرب‌الاجل مهمی برای دستیابی به توافق و کمک‌رسانی به فلسطینیان در غزه و کاهش تنش‌ها تلقی می‌شود. در عوض، با به‌دست نیامدن هر گونه توافق درباره آتش‌بس و ارسال کمک‌های بشردوستانه، این ماه اکنون به زمانی برای تشدید بالقوه تنش تلقی خواهد شد. گزارش‌هایی مبنی بر ممانعت پلیس اسرائیل از دسترسی فلسطینیان به مسجدالاقصی در روز دوشنبه، منتشر شده است و این اقدامات نوع تنش‌هایی را که می‌تواند منجر به تشدید خشونت شود، نشان می‌دهد. بحران غزه نیز تأثیر مستقیمی بر وضعیت کرانه باختری دارد. سازمان ملل گزارش می‌دهد که بیش از 400 فلسطینی از 7 اکتبر در نتیجه تهاجمات ارتش اسرائیل و خشونت شهرک‌نشینان در این منطقه کشته شده‌اند. دستگیری‌ها در کرانه باختری نیز افزایش یافته است و تنش‌ها در آنجا نیز تشدید شده است و بیم آن می‌رود که میزان این تنش‌ها در ماه رمضان بیشتر شود. در این زمینه، تنها خبر خوب این است که به نظر می‌رسد دوران بنیامین نتانیاهو به پایان خود نزدیک می‌شود. هرچند هیچ‌کس دقیقاً نمی‌داند چقدر طول می‌کشد تا او را از قدرت برکنار کنند. واشنگتن به‌وضوح بی‌صبری خود را در خصوص نتانیاهو نشان داده است و به‌دنبال ایجاد روابط با رهبری جایگزین در اسرائیل است.

بایدن در سخنرانی سالانه خود در کنگره حق اسرائیل برای دفاع از خود را تصدیق کرد، اما مستقیماً رهبری اسرائیل را خطاب قرار داده و گفت: «کمک‌های بشردوستانه نمی‌تواند به‌عنوان ملاحظات ثانویه یا یک ابزار چانه‌زنی باشد.» سفر فوق‌العاده مهم بنی‌گانتز، عضو کابینه جنگی در هفته گذشته به آمریکا که به‌رغم مخالفت صریح نتانیاهو انجام شد، اقدامی بی‌سابقه بود. این سفر نشان‌دهنده خشم بی‌سابقه آمریکا در خصوص عملکرد بنیامین نتانیاهو است. گانتز پس از گفت‌وگو با کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهور، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه و لوید آستین، وزیر دفاع، با دیوید کامرون، وزیر خارجه بریتانیا نیز در لندن دیدار کرد.

مهمتر از همه، سخنان چاک شومر، رهبر اکثریت دموکرات سنا بود که صراحتاً نتانیاهو را ازدست‌رفته توصیف کرده و خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام در اسرائیل شد. همچنین خواستار کناره‌گیری محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین شد. سه تن از اعضای کابینه جنگ نتانیاهو - وزیر دفاع او، یوآو گالانت، بنی گانتز و گادی آیزنکوت - همگی قصد خود را برای به چالش کشیدن نتانیاهو برای تصاحب پست نخست‌وزیری نشان می‌دهند. اسرائیلی‌ها نیز آماده تغییر هستند. در نظرسنجی‌های اخیر که توسط کانال 13 اسرائیل و مؤسسه دموکراسی اسرائیل انجام شد، حدود 75 درصد تمایل خود را برای خلع نتانیاهو از قدرت ابراز کردند. حتی در درون حزب لیکود، مانورهایی برای جانشینی او انجام می‌شود و چالش‌هایی نیز از جانب راست افراطی ارتدوکس در ائتلاف او پدیدار می‌شود. در این شرایط، ازهم‌پاشیده شدن ائتلاف و قدرت گرفتن یک دولت جدید، قطعی به نظر می‌رسد و تنها باید دید چه زمانی رخ خواهد داد.

تا زمانی که نتانیاهو در قدرت است، هیچ پیشرفتی حاصل نمی‌شود. تنها سوال نگران‌کننده این است که او قبل از خروج چقدر خسارت وارد می‌کند و تا چه میزان زمین سوخته به جا خواهد گذاشت. به‌ویژه با توجه به اینکه یک دوره سه‌ماهه وجود دارد که پس از سقوط دولت نتانیاهو و قبل از انتخاب و تشکیل دولت جدید، نتانیاهو همچنان در قدرت خواهد بود و می‌تواند خسارت قابل‌توجهی به بار بیاورد.

خروج نتانیاهو یک موقعیت مهم برای اسرائیل، منطقه و جهان خواهد بود. اسرائیل فرصتی واقعی برای ترویج اولویت‌های جدید، ایده‌های تازه و ادغام در منطقه خواهد داشت. همچنین این تحول یک فرصت منحصربه‌فرد برای ایجاد شتاب در روند صلح جدید در خاورمیانه خواهد بود.

یک دولت ائتلافی جدید در اسرائیل متشکل از احزاب اپوزیسیون که احتمالاً توسط یک ژنرال سابق رهبری می‌شود، از حمایت ایالات متحده برخوردار خواهد بود. اگرچه ماهیت و دامنه این حمایت بستگی به این دارد که رئیس‌جمهور بعدی ایالات متحده چه کسی خواهد بود. یک دولت جدید اسرائیل احتمالاً تلاش خواهد کرد تا مسیری امن برای صلح هموار کند و آن دولت به حمایت آمریکا و کشورهای عربی نیاز خواهد داشت. دولت جدید همچنین باید بپذیرد که یک کشور فلسطینی بهترین راه برای حفاظت از امنیت اسرائیل خواهد بود. شاید برای کشورهای عربی این امر بدیهی به نظر برسد اما برای اسرائیلی‌ها پس از 7 اکتبر این مسئله به‌هیچ‌عنوان قانع‌کننده نیست. ترس واقعی اسرائیلی‌ها از اینکه یک کشور فلسطینی از حمله دیگری مشابه حمله هفتم اکتبر به اسرائیل حمایت کند، باید برطرف شود. صلح باید براساس ابتکار صلح عربی در سال 2002 باشد. همانطور که همه کشورهای عربی و مسلمان در سال 2007 درباره‌اش توافق کردند.

البته موانع مهمی فراتر از نتانیاهو وجود دارند. نظیر عناصری در اسرائیل و فلسطین که بر این باورند که تشدید خشونت به نفع آنها خواهد بود. حمایت قابل‌توجهی از حماس در کرانه باختری وجود دارد و بنابراین رهبری جدیدی در طرف فلسطینی و همچنین اسرائیل مورد نیاز است. نخست‌وزیر و کابینه تشکیلات خودگردان فلسطین در اواخر فوریه تحت فشار برای اجرای اصلاحات استعفا دادند. در 14 مارس، محمود عباس، مشاور ارشد اقتصادی خود، محمد مصطفی را به‌عنوان نخست‌وزیر جدید منصوب کرد. محمود عباس، 19 سال است که قدرت را در دست دارد و دیگر باید قدرت را واگذار کند.  در حال حاضر، از آنجایی که هیچ راهی برای دانستن زمان دستیابی به توافق آتش‌بس وجود ندارد، ارسال مقادیر زیادی کمک به غزه و رسیدگی به قحطی و رنج شدید، حیاتی است. خوشبختانه اولین کشتی با 200 تن کمک به غزه رفته است. در همین حال، تلاش‌ها برای آزادسازی گروگان‌ها هم ادامه دارد. اما هر چقدر هم که آتش‌بس دور به نظر برسد، ایالات متحده و جهان عرب باید برای سقوط نتانیاهو آماده شوند. همه کشورهای عربی که با اسرائیل روابط دیپلماتیک دارند باید زودتر این کار را انجام دهند. خروج او فرصتی حیاتی برای برقراری یک آتش‌بس پایدار و یک فرآیند صلح معتبر خواهد بود و جهان باید برای جلوگیری از جنگی دیگر و تضمین صلح و ثبات در منطقه، آماده استفاده از این فرصت باشد.