ژاپن - روسیه رابطه بدی که بدتر شد

درحالی‌که جنگ در اوکراین وارد سومین سال خود شده است، روابط ژاپن و روسیه پیوسته بدتر می‌شود. روابط مسکو و توکیو هیچ‌گاه بدون تنش و اختلاف نبوده است. این روابط از زمان جنگ جهانی دوم که دو طرف در دستیابی به توافقی روشن در راستای پایان دادن به مجموعه‌ای از اختلافات شامل اختلافات ارضی ناکام ماندند، دچار مشکل شده است و حتی پیش از آغاز جنگ اوکراین نیز توکیو از افزایش حضور نظامی روسیه در جزایر کوریل نگران بود. به‌رغم اختلافات گسترده که به آن‌ها اشاره شد، شینزو آبه، نخست‌وزیر پیشین ژاپن که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ قدرت را در اختیار داشت، چین را بزرگترین تهدید علیه امنیت ژاپن می‌دانست و از همین رو می‌کوشید با تقویت روابط با روسیه، وضعیت امنیتی ژاپن را ارتقا بخشد و از خطرات و تهدیدها بکاهد. براساس گزارش تاس، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شینزو آبه، بیش از ۲۵ بار به‌طور خصوصی با یکدیگر دیدار کرده بودند و ۱۰ بار نیز گفت‌وگوی تلفنی داشتند. روابط پوتین و آبه بر پایه احترام متقابل زیادی که دو طرف برای یکدیگر قائل بودند، بنا شده بود و منافع مشترک دو کشور از جمله گسترش روابط تجاری نقش تقویت‌کننده این رابطه را ایفا می‌کرد.  در سال ۲۰۱۳، حجم مبادلات تجاری روسیه و ژاپن به بیش از 8/34 میلیارد دلار رسید و به‌رغم کاهش قیمت نفت تا سال‌ها این روابط در سطح خوبی باقی ماند. در سال ۲۰۲۱ و درحالی‌که کرونا همه چیز را تحت تأثیر قرار داده بود، حجم روابط اقتصادی دو کشور حدود ۲۰ میلیارد دلار و ۴۵ درصد از این مقدار به تجارت نفت و گاز بازمی‌گشت. پس از حمله نظامی تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، توکیو مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه روسیه به تصویب رساند و علاوه بر حرکت به سوی کاهش واردات، دارایی‌های مالی بانک مرکزی روسیه در ژاپن را نیز مسدود کرد. تصمیمات ژاپن از جمله وضع تعرفه برای واردات کالاهای روسی باعث شد تا حجم تجارت دو کشور در پایان ۲۰۲۳ به ۱۰ میلیارد دلار کاهش یابد.ژاپن تاکنون حدود ۱۲ میلیارد دلار کمک برای اوکراین ارسال کرده است و این از نگاه روس‌ها اقدامی به‌شدت خصمانه تلقی می‌شود.

آن‌ها همچنین اعلام کرده‌اند که حاضرند موشک‌های ضدهوایی پاتریوت خود را برای اوکراین ارسال کنند. این سیاست ژاپن با واکنش شدید روسیه همراه شد؛ به‌طوری‌که وقتی فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن از آمادگی کشورش برای مذاکره با روسیه بر سر حل اختلافات ارضی خبر داد، دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور پیشین و معاون شورای امنیت ملی روسیه خطاب به او نوشت: «ما هیچ اهمیتی برای احساس ژاپنی که نگران آنچه سرزمین‌های شمالی می‌خوانند، نیستیم. این مناطق از نگاه روسیه اختلافی نیستند.» مسکوتایمز نوشته است که این موضع سرسخت روسیه نوعی واکنش به یک کشور «غیردوست» در شرایط جنگ بوده است. ژاپن همچنین ابتکارات اقتصادی زیادی را برای بازسازی اوکراین مطرح کرده است که برای مسکو خوشایند نیست.

در اواسط فوریه، دولت ژاپن میزبان کنفرانس ژاپن و اوکراین برای ارتقای رشد اقتصادی و بازسازی بود. این کنفرانس که توسط دولت‌های ژاپن و اوکراین و همچنین سازمان‌های تجاری سازماندهی شده بود، از نگاه کارشناسان به‌عنوان شاخصی از اولویت‌های ژئوپلیتیک ژاپن در حمایت از بلوک غرب علیه روسیه تعبیر می‌شود. از نگاه ژاپن، تقویت روابط روسیه و چین که پس از جنگ اوکراین نمود آشکاری یافته است نیز یک تهدید جدی علیه امنیت ملی ژاپن است و همین مسئله در کنار مجموعه‌ای از موضوعات دیگر باعث شده تا ژاپن در پی تقویت توان نظامی خود و افزایش قابل‌توجه بودجه نظامی باشد. در حال حاضر تنها در دو حوزه روابط ژاپن و روسیه رو به بهبود است که یکی بحث توافق بر سر صادرات ماهی به ژاپن و دیگری افزایش توریست‌های روسی در ژاپن است.