جنگ سرد فناوری/با امضای فرمان اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا، پرونده پلتفرم چینی تیک‌تاک با انتقال مدیریت و کنترل آن به شرکت‌های آمریکایی بسته شد
جهان سیاست از هر چیزی، دیگری می‌سازد. از حیات، انسان و انسانیت، اخلاق، جنگ، اشغال، تحریم، جغرافیا، مرز و هرچه که فکرش را بکنیم. در عالم فناوری و در تقاطع سیاست و ژئوپلیتیک و تحولات فناورانه نیز قاعده همین است.
جهان سیاست از هر چیزی، دیگری می‌سازد. از حیات، انسان و انسانیت، اخلاق، جنگ، اشغال، تحریم، جغرافیا، مرز و هرچه که فکرش را بکنیم. در عالم فناوری و در تقاطع سیاست و ژئوپلیتیک و تحولات فناورانه نیز قاعده همین است. سیاست تعیین می‌کند. مثل فرمان اجرایی دو روز پیش دونالد ترامپ درباره واگذاری کنترل عملیات تیک‌تاک در آمریکا از بایت‌دنس، شرکت مادر تیک‌تاک، به کنسرسیومی از سرمایه‌گذاران آمریکایی که به فرمان اجرایی ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۵ معروف شده است؛ فرمانی‌که نقطه پایانی بر نزاع حقوقی چندین و چندساله و پُر افت‌وخیز میان دو دولت بر سر یک پلتفرم تیک‌تاک که برای امنیت ملی هر دوطرف حیاتی بود و دست آخر زور یکی بر دیگری چریبد.
کنسرسیومی با دست بالای آمریکاییها
کاخ سفید، فرمان اجرایی ترامپ را «نجات تیک‌تاک با حفظ امنیت ملی» توصیف کرده است؛ توافقی که میان بایت‌دنس و دولت آمریکا حاصل شده، بر سر یک چارچوب واگذاری است که ممنوعیت‌های قانونی برای جلوگیری از فعالیت تیک‌تاک را برای ۱۲۰ روز دیگر به حالت تعلیق درآورد تا معامله نهایی شود. هسته اصلی معامله چنین است: کنسرسیومی جدید تشکیل می‌شود که مسئولیت مدیریت عملیاتی تیک‌تاک را به‌طورکامل عهده‌دار خواهد شد و برای اینکه نگرانی‌های امنیت ملی آمریکاییها رفع شود، در کنترل این کشور خواهد بود.
به‌این‌صورت که اکثریت مطلق سهام که حدود ۸۰ درصد است و همین‌طور کنترل ساختار هیئت‌مدیره شرکت با در اختیار گرفتن شش کرسی از هفت کرسی در هیئت‌مدیره، به کنسرسیومی از سرمایه‌گذاران آمریکایی شامل غول‌های فناوری نظیر اوراکل و سیلور لیک انتقال داده می‌شود. در مقابل، شرکت بایت‌دنس، به سهمی کمتر از ۲۰ درصد قانع شده و تنها یک نماینده در هیئت‌مدیره خواهد داشت که آن‌هم قدرت، رأی و اختیاری در هرگونه تصمیم‌گیری درباره مسائل امنیتی و کمیته‌های مرتبط ندارد.
حیاتی‌ترین بخش توافق صورت‌گرفته، تضمین امنیت داده و الگوریتم است. در ساختار جدید، ارائه خدمات امنیتی پلتفرم به‌صورت انحصاری به شرکت اوراکل واگذار شده است. این شرکت مسئولیت نظارت مستقل و حداکثری بر سیستم‌های حیاتی و ذخیره‌سازی داده‌های کاربران آمریکایی در داخل خاک آمریکا را نیز برعهده دارد. همچنین مقرر شده الگوریتم‌های پیشنهاد محتوای تیک‌تاک به‌طورکامل با داده‌های کاربران آمریکایی مجدداً آموزش داده شوند و شرکای امنیتی آمریکایی نیز دائماً بر این فرآیند نظارت کنند.
وقتی فناوری امنیتی می‌شود
گرچه صدور فرمان اجرایی ترامپ بر نزاع سیاسی و حقوقی میان بایت‌دنس و دولت آمریکا پایان داد، دوطرف مسیری پرفرازونشیب را پیمودند. ریشه‌های بحران به سال ۲۰۲۰ بازمی‌گردد؛ زمانی‌که دولت اول ترامپ برای اولین‌بار، تیک‌تاک را تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا خواند. آن زمان تیک‌تاک با جذب ده‌ها میلیون کاربر جوان آمریکایی و صدها میلیون دانلود، به پدیده‌ای اجتماعی تبدیل شده بود.
ازیک‌طرف بایت‌دنس با الگوریتم‌های پیشرفته‌اش، رقبای آمریکایی مانند فیسبوک و اینستاگرام را تهدید می‌کرد و هم‌زمان نیز در محافل سیاسی و امنیتی، از احتمالات دیگری سخن به‌میان آمده بود. نگرانی اصلی دولت و قانون‌گذاران آمریکایی، جمع‌آوری داده‌های کاربران چینی از طریق اپلیکیشن بود. آنها به قوانین اطلاعاتی چین استناد می‌کردند که مطابق آن بایت‌دنس مجبور بوده داده‌های کاربران آمریکایی را در اختیار دولت و حزب کمونیست چین بگذارد.
دولتمردان آمریکا می‌گفتند، چین از داده‌های اپلیکشن تیک‌تاک برای ردیابی مکان کارمندان فدرال، پرونده‌‌سازی برای باج‌گیری و جاسوسی استفاده می‌کند و باید به‌طریقی جلوی آن گرفته شود. همین زمان بود که ترامپ با اعلام وضعیت اضطراری ملی، فرمان اجرایی‌ای برای مقابله با تهدید تیک‌تاک امضاء کرد. او دستور داد پس از ۴۵ روز هرگونه تراکنش با شرکت بایت‌دنس ممنوع شود و در ادامه نیز فرمان دیگری امضا کرد که این شرکت را موظف می‌کرد ظرف ۹۰ روز بخش آمریکایی تیک‌تاک را به اوراکل و مایکروسافت بفروشد.
بازی فرمان‌ها و شکایت‌‌های قضایی
فرمان اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا بازتاب گسترده‌ای داشت. تیک‌تاک ادعاها را واهی خواند و با این استدلال که فرمان ترامپ حقوق کاربران را نقض می‌کند، علیه آن به محاکم قضایی آمریکا شکایت کرد که موفق هم شد. دادگاه‌های فدرال بخش‌هایی از محدودیت‌ها را زیاده‌روی و فراتر رفتن از اختیارات قانونی رئیس‌جمهور تشخیص دادند و غیرقانونی اعلام کردند. کمی بعد هم با روی‌کارآمدن دولت بایدن، آن فرمان اجرایی لغو و مذاکرات فروش شکست خورد. فشارها ادامه یافت تا اینکه در آوریل ۲۰۲۴، قانونی دوحزبی «محافظت از آمریکاییها در برابر برنامه‌های کنترل‌شده توسط دشمن خارجی» تصویب شد.
این قانون صراحتاً برای بایت‌دنس مهلتی زمانی تعیین کرد که یا تیک‌تاک را به نهادی غیرچینی و غیرمتخاصم واگذار کند یا اینکه با عواقب ممنوعیت کامل اپلیکیشن روبه‌رو شود؛ قانونی‌که قرار بود از ژانویه ۲۰۲۵ اجرایی شود و دیوان عالی آمریکا هم آن را تایید کرده بود. با رسیدن به موعد اجرای قانون ۲۰۲۴، دونالد ترامپ چندین بار مهلت اجرای ممنوعیت را تمدید کرد تا مذاکرات برای واگذاری نهایی شود. ۲۵ سپتامبر و امضای فرمان اجرایی، نشان از آن دارد که شرایط به‌طورکامل محقق شده است.
در دنیای فناوری، اهمیت و اثرات بلندمدت پرونده تیک‌تاک، بیشتر از یک معامله بین‌المللی است؛ معامله‌ای که گرچه گران بود و حاشیه‌های زیادی داشت، می‌‌توان آن را سندی تاریخی درباره حکمرانی دیجیتال جهانی و مفهوم نوظهوری به‌نام انحصار فناوری تعبیر کرد؛ مفهومی که پیامدهای عمیقی بر جهان خواهد داشت و اگر در میان‌مدت و بلندمدت به زنجیره‌ای از واکنش‌ها نینجامد، تعجب نباید کرد.
درواقع این ماجرا، به‌منزله ورود رسمی جهان به عصر کنترل زیرساخت‌های فناورانه است. اگر تا پیش‌ازاین، مجادله‌ها و بحث‌ها درباره مدل‌های سنتی ضدانحصار معطوف به تسلط بازار و قیمت‌گذاری متمرکز بود، حالا با تصمیمی که برای تیک‌تاک گرفته‌اند، مفهوم انحصار با فشار و تهدید سیاسی و قضایی برای سلب مالکیت نیز پیوند خورده است. انحصاری که این‌بار نیت آن کسب برتری و هژمونی فناوری است.
معنای جدید ناسیونالیسم
فرمان اجرایی ترامپ یک گرایش جهانی به‌سوی ناسیونالیسم فناوری را نیز برجسته می‌سازد؛ جایی که پلتفرم‌های محبوب دیگر دارایی‌های تجاری صرف محسوب نمی‌شوند که برعکس به‌مثابه دارایی‌های استراتژیک شناخته می‌شوند که باید تحت حاکمیت ملی بمانند و در اولویت جنگ با رقبای جهانی قرار بگیرند.
از وجهی دیگر، این فرمان به‌منزله فصلی کلیدی در داغ‌تر شدن جنگ سرد فناوری میان آمریکا و چین است؛ در منازعه‌ای که واشنگتن تیک‌تاک را بخشی از قدرت دیجیتال و زرادخانه نفوذ پکن می‌داند، به‌دست‌آوردن کنترل آن، مصداق بازر تلاش‌های روزافزون برای عملیاتی‌کردن ایده جداسازی دیجیتال میان دو کشور است. دو کشوری که اقتصاد فناوری‌شان با فاصله‌ای حیرت‌آور با دیگر کشورها پا‌به‌پای یکدیگر پیش می‌رود.
به‌ویژه اینکه با شتاب‌گرفتن آهنگ رشد شرکت‌های فناور چینی، آمریکاییها بیش‌ازپیش مصمم شده‌اند با جداسازی فیزیکی و عملیاتی زیرساخت‌ها و ممنوعیت انتقال فناوری، مرزبندی جدیدی در حوزه فناوری تعیین کنند. داستان تیک‌تاک نشان می‌دهد که فناوری در عصر کنونی ابزار چانه‌زنی کلیدی در دیپلماسی است؛ همان چیزی که به دیپلماسی فناوری در ادبیات حوزه آی‌سی‌تی کشور ما نیز دنبال می‌شود.
نهایی‌شدن این توافق پس از کش‌و‌قوس‌های سیاسی و امنیتی بسیار و گفت‌وگوهای سطح بالا میان ترامپ و رئیس‌جمهور چین ثابت می‌کند که فناوری در بطن نبرد بر سر آینده تسلط جهانی قرار دارد. فرمان اجرایی ۲۵ سپتامبر برای تیک‌تاک حکایت مواجهه دو ابرقدرت در جدی‌ترین میدان رقابت قرن بیست‌و‌یکم است: کنترل بر داده‌ها و الگوریتم‌هایی که نه‌تنها اقتصاد و سیاست، بلکه اجتماع و رفتار و عقاید نسل‌های آینده را شکل می‌دهند و هم‌زمان نیز خودشان تابع مصالح، مناسبات و زورآزمایی‌هایی ژئوپلیتیک است.
