انحلال حزب رستاخیز

۱۱ اسفندماه ۱۳۵۳، شاه ضمن انحلال دو حزب «ایران نوین» و «مردم»، دستور تأسیس حزب رستاخیز را صادر کرد و احزاب کوچک دیگر چون «حزب پان ایرانیست»، «حزب سومکا» و «حزب ایرانیان» را موظف به پیوستن به حزب جدید کرد. بدین‌ترتیب نظام تک‌حزبی در ایران به‌وجود آمد.

شاه در این دوران در اوج قدرت سیاسی و اقتصادی خود به‌سر می‌برد و در مخالفت با مظاهر توسعه سیاسی نظیر آزادی اندیشه و دموکراسی غربی نیز صراحت کلام داشت، چنانکه چنین اموری را فقط مایه هرج‌ومرج و بی‌نظمی تلقی می‌کرد.

برخی از نزدیکترین همراهان شاه چون اسدالله علم با این ایده البته مخالف بودند. درباره علل و دلایل این تصمیم شاه تحلیل‌های مختلفی صورت گرفته است. دسته‌ای از پژوهش‌ها بر نقش مشترک و همکاری متقابل کمونیست‌های سابق و تکنوکرات‌های تحصیلکرده در مکتب مدرنیزاسیون آمریکایی در القای این راهکار به شاه، با هدف تثبیت نظام سیاسی، تاکید کرده‌اند.

حزب رستاخیز اما در عمل تجربه‌ای ناموفق از آب درآمد و بسیاری نیز  تاسیس آن را آغاز زوال حکومت پهلوی دانسته‌اند. درنهایت حزب در سوم مهرماه ۱۳۵۷ و از پس اعتراض‌های گسترده منحل شد.