صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی تبدیل به یک ابر سرمایه گذار در جهان شد
غول ۹۲۵ میلیارد دلاری
اخیراً واشنگتنپست فیلمی کوتاه منتشر کرد که دونالد ترامپ، رئیسجمهور منتخب ایالات متحده را در باشگاه گلف بینالمللی ترامپ در وستپالم بیچ فلوریدا نشان میداد که در یک طرفش ایلان ماسک، کارآفرین مشهور ایستاده بود و در طرف دیگرش فردی از خاورمیانه.
اخیراً واشنگتنپست فیلمی کوتاه منتشر کرد که دونالد ترامپ، رئیسجمهور منتخب ایالات متحده را در باشگاه گلف بینالمللی ترامپ در وستپالم بیچ فلوریدا نشان میداد که در یک طرفش ایلان ماسک، کارآفرین مشهور ایستاده بود و در طرف دیگرش فردی از خاورمیانه.
این فیلم از همان لحظه انتشار گمانهزنیهای بسیاری را در خبرگزاریها و نیز در میان تحلیلگران بهوجود آورد. فرد خاورمیانهای کنار دونالد ترامپ، یاسر بنعثمان الرمیان، تاجر سعودی است؛ از متحدان نزدیک محمد بنسلمان که در حال حاضر رئیس صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان (PIF)، رئیس شرکت دولتی نفت عربستان آرامکو، رئیس باشگاه فوتبال نیوکاسل یونایتد انگلستان، رئیس شرکت ریاضایر، عضو هیئتمدیره گروه سافتبانک ژاپن و نیز عضو هیئتمدیره گروه ریلاینس هند و عضو هیئت مدیره شرکت اوبر و یکی از حاضران در پروژه نئوم عربستان است.
امسال نشریه تایم، الرمیان را بهعنوان یکی از 100 شخصیت برتر در حوزه هوش مصنوعی انتخاب کرد. تایم نوشته است که صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان سعودی احتمالاً با همکاری شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر Andreessen Horowitz قصد دارد یک صندوق 40 میلیارد دلاری برای سرمایهگذاری در هوش مصنوعی ایجاد کند.
به این ترتیب باید حضور الرمیان در کنار ترامپ را به سرمایهگذاریهای صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان در حوزههای مختلف اقتصادی بهویژه در ایالات متحده ربط داد. ماهیت این صندوق چیست و تاکنون چه سرمایهگذاریهایی انجام داده است؟ این گزارش بهصورت خلاصه به این پرسش پاسخ خواهد داد.
سرمایهگذاریهای یک غول سرمایهگذاری
استراتژیای که صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان سعودی در پیش گرفته است ایجاد یک سبد سرمایهگذاری بینالمللی و محلی در پروژههایی است که به کاهش اتکای عربستان سعودی به نفت کمک میکند. رویترز در ماه مه سال 2020 گزارش داد که در مجموع 150 میلیارد ریال (40 میلیارد دلار) از ذخایر خارجی بانک مرکزی عربستان برای سرمایهگذاری به صندوق سرمایهگذاری عمومی منتقل شده است.
براساس آنچه در وبسایت این صندوق آمده است، بیش از 925 میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان قرار دارد که حدود 30 درصد آن در خارج از عربستان است و به این ترتیب این صندوق را تبدیل به یکی از بزرگترین صندوقهای ثروت دولتی جهان کرده است. صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان در سال 1971 به منظور سرمایهگذاری وجوه از طرف دولت عربستان سعودی ایجاد شد و از سال 2015 محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان آن را کنترل میکند.
نزدیک به 70 درصد فعالیتهای صندوق در داخل عربستان سعودی است و سرمایهگذاریهای صندوق عمدتاً به سمت شرکتهای خصوصی متعلق به خانوادههای تجاری برجسته سعودی که روابط نزدیکی با خاندان حاکم سعودی دارند، سرازیر میشود. خارج از عربستان سعودی، سرمایهگذاریهای صندوق تنوع بسیاری دارد، از فوتبال گرفته تا مخابرات در کشورهای مختلف. اخیراً کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC ) گزارش داد صندوق سرمایهگذاری عمومی مالکیت خود را در سهام شرکتهای ایالات متحده در سهماهه سوم 2024 از 20/7 میلیارد دلار در سه ماهه قبل به 26/7 میلیارد دلار افزایش داده است.
بر اساس این گزارش صندوق دولتی عربستان سعودی داراییهای خود را در سرویس خدمات بهداشتی Multiplan و هلدینگ چند ملیتی فدرال اکسپرس کاهش داد و در عین حال سهام خود را در شرکت سرمایهگذاری املاک و مستغلات PROLOGIS و قراردادهای اختیار معامله 9 شرکت را افزایش داده است. در فوریه سال 2022 اعلام شد که عربستان 5 درصد از سهام شرکتهای تولید بازیهای کامپیوتری کپکام و نکسون را به ارزش یک میلیارد دلار خریداری کرده است.
شرکت کپکام یک شرکت ژاپنی است که بهخاطر بازیهای Street Fighter و Resident Evil شناخته میشود و نکسون هم ریشه در کره جنوبی دارد و با بازیهای Dungeon & Fighter و بازی چندنفره آنلاین عظیم RPG MapleStory مشهور شده است. براساس گزارش بلومبرگ، صندوق سرمایهگذاری عربستان 5 درصد از سهام هر کدام از این شرکتها را خریداری کرد.
در آن سال ارزش خرید کپکام حدود 332 میلیون دلار و ارزش خرید نکسون 883 میلیون دلار گزارش شد. هرچند گفته شده بود این خریدها بهعنوان حرکتهای «سرمایهگذاری خالص» و نه خرید احتمالی هستند.
قبل از این دو شرکت، در سال 2020 صندوق سرمایهگذاری عربستان سهامی به ارزش 3 میلیارد دلار را در شرکتهای اکتیویزیون بلیزارد، الکترونیک آرتس و تیکتو، که هر سه شرکتهای آمریکایی بازیهای ویدئویی هستند، خریداری کرده بود و یک ماه قبلتر از این خرید، گروه بازی Savvy که تحت نظارت صندوق سرمایهگذاری عربستان است، دو برند بزرگ صنعت ورزشهای الکترونیک را به ارزش 1/5 میلیارد دلار خریداری کرد.
در سال 2015 هم این صندوق 38 درصد سهام POSCO Engineering را که در زمینه مهندسی و ساخت تاسیسات صنعتی و انرژی، زیرساختها و توسعه شهری تخصص دارد، به مبلغ 1/1 میلیارد دلار خرید. سرویس تاکسی اینترنتی اوبر هم یکی دیگر از سرمایهگذاریهای صندوق عربستان است و در سال 2018 این صندوق 3/5 میلیارد دلار در این تاکسی اینترنتی سرمایهگذاری کرد و 5 درصد سهام آن را بهدست آورد.
این سرمایهگذاری یکی از بزرگترین معاملات بینالمللی صندوق تا به آن روز و اولین معامله از زمانی بود که عربستان سعودی برنامه اقتصادی جدیدی را برای کاهش وابستگی خود به درآمدهای نفتی یعنی چشمانداز 2030 اعلام کرد. اوبر در ریاض، جده، مکه، مدینه و استان شرقی عربستان خدماترسانی دارد. اما اوبر تنها شرکت در حوزه حملونقل نبود که صندوق سعودی در آن سرمایهگذاری کرد.
در سال 2018 این صندوق قرارداد سرمایهگذاری یک میلیارد دلاری را با لوسید موتورز به امضا رساند تا این شرکت سازنده خودرو اولین وسیله نقلیه الکتریکی خود، لوسید ایر را تولید کند. کارخانه تولید لوسید ایر در آریزونای ایالات متحده است و عرضه محصولات آن به بازارهای آمریکای شمالی بسیار پررونق است.
درحالیکه در ماههای شیوع بیماری کرونا تقریباً تمامی کشورها گرفتار مقابله با مرگومیر این بیماری بودند، تحلیلگران هشدار میدادند که صندوق سرمایهگذاری عربستان سعودی از شیوع ویروس کرونا استفاده کرده و سهام شرکتهایی را که به دلیل شیوع این بیماری دچار مشکل شدهاند خریداری میکند. در سال 2020 صندوق سعودی 513 میلیون دلار از سهام Live Nation را به دست آورد.
این شرکت، یک شرکت چندملیتی آمریکایی است که در حوزه فروش بلیت برای سرگمیهای زنده فعالیت دارد. Live Nation در زمان شیوع کرونا تا آستانه ورشکستگی هم رفت. در همان سال صندوق سرمایهگذاری عربستان سعودی، سهامهایی در گروه سیتی، بوئینگ و شرکت متا خریداری کرد. براساس گزارشهای فاش شده در آن زمان صندوق توانست سهام 713/7 میلیون دلاری در بوئینگ، 522 میلیون دلار در سیتی گروپ، 522 میلیون دلاری در فیسبوک، 495/8 میلیون دلاری در والت دیزنی و 487/6 میلیون دلار سهام در بانک آمریکا را خریداری کند.
از دیگر خریدهایی که در همان سال افشا شد، خرید 827/7 میلیون دلار از سهام شرکت نفت بریتیش پترولیوم است. بهغیر از بریتیش پترولیوم، غولهای نفتی چون رویال داچ شل، توتال انرژیز، انی ایتالیا و اکوینور نروژ نیز بخشی از سهامهای خود را به این صندوق فروختهاند. پیش از آن کاناوال گروپ، شرکتی آمریکایی-بریتانیایی، که بیش از 90 کشتی کروز را در سراسر دنیا تحت اختیار دارد، از فروش 8/2 درصد سهام خود به صندوق سرمایهگذاری عربستان خبر داده بود.
صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان سعودی، سهام بزرگی را نیز در هلدینگ عظیم چندملیتی برکشایر هاتاوی متعلق به وارن بافت را نیز در اختیار دارد. هرچند این صندوق در سال 2020 حدود 50 درصد از سهام خود را در این هلدینگ فروخت اما هنوز 39 میلیون دلار از سهام برکشایر هاتاوی را در اختیار دارد. در سال 2020 این صندوق 2/04 درصد از سهام شرکت سرمایهگذاری خردهفروشی ریلاینس هند (Reliance Retail Ventures (RRVL)) را به قیمت حدود 1/3 میلیارد دلار خریداری کرد.
خردهفروشی ریلاینس بازوی خردهفروشی صنایع ریلاینس است، صنایع ریلاینس شرکتی خوشهای است که حوزه فعالیت آن بسیار متنوع است، از شرکتهای نفت و گاز و پتروشیمی تا نساجی و مخابرات همه در حوزه کاری ریلاینس قرار میگیرند.
قبل از این خرید، صندوق سرمایهگذاری عربستان 2/32 درصد سهام Jio Platforms زیرمجموعه خدمات دیجیتال صنایع ریلاینس را نیز خریداری کرده بود. صندوق عربستانی سهامهایی در پلتفرمهای Jio Reliance را به مبلغ نزدیک به 1/5 میلیارد دلار خرید کرده که شامل شرکت مخابراتی Jio Infocomm و برنامههای موسیقی و فیلم است.
خردهفروشی ریلاینس نزدیک به 12000 فروشگاه دارد و همه چیز از خواروبار و لوازم الکترونیکی گرفته تا مد و کفش و لباس میفروشد. صندوق دولتی مبادله امارات نیز از سهامداران این شرکت خردهفروشی است. در ابتدای گزارش نوشتم که رئیس صندوق سرمایهگذاری عربستان عضو هیئت مدیره گروه سافتبانک ژاپن است. همکاری این دو به سال 2016 باز میگردد. در اکتبر 2016 گروه سافتباک ژاپن اعلام کرد که با صندوق عربستانی یادداشت تفاهم همکاری برای سرمایهگذاری این صندوق در سافتبانک امضا کرده است.
براساس گزارشهای منتشر شده در آن زمان میزان سرمایهگذاری عربستانیها در بانک ژاپنی در 5 سال به 45 میلیارد دلار میرسید و بر این اساس صندوق سرمایهگذاری عربستان و گروه سافتبانک ژاپن یک صندوق مشترک 100 میلیارد دلاری تاسیس میکنند. بانکدار سابق دویچه، نزار الباسام و شریک سابق گلدمن، دالینچ آریبورنو هم در این پروژه همکاری داشتهاند. هرچند بعدها سافتبانک اعلام کرد که این صندوق مشترک 17/7 میلیارد دلار زیان دیده است.
تسلا و سرمایه عربستان
ژوئن سال گذشته ایلان ماسک، بنیانگذار تسلا در مصاحبهای گفت که اطمینان داشت عربستان سعودی یکی از کشورهای پشتپرده برای به دست گرفتن رهبری شرکت تسلا بوده است. در سال 2018 صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان سعودی نزدیک به 5 درصد سهام شرکت تسلا را خرید. فایننشالتایمز اعلام کرد که این صندوق سرمایهگذاری دولتی عربستان بین 3 تا 5 درصد سهام نامعلومی به ارزش 1/7 تا 2/9 میلیارد دلار به دست آورد و این صندوق را به یکی از بزرگترین سهامداران تسلا تبدیل کرده است.
صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان در سالهای اخیر علاقه زیادی به خودروهای الکتریکی نشان داده است. اما در یک اقدام عجیب در سال 2020 این صندوق تمام سهام خود را در تسلا فروخت. همان زمان خبرگزاری انبیسی اعلام کرد که ارزش این سهام به قیمت روز تسلا بیش از 7 میلیارد دلار خواهد بود. در سال 2019 صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان برای افزایش سرمایهگذاریخود افتتاح دفاتر جدیدی را در لندن، نیویورک و سانفرانسیسکو اعلام کرد.
سرمایهگذاری ورزشی
برگزاری مسابقات تنیس، بوکس، فرمول یک و نیز فینالهای فوتبال باشگاهی اروپا و نیز جذب بازیکنان نامدار فوتبال جهان، تنها بخش کوچکی از فعالیتهای عربستان در حوزه ورزش است. درحالیکه کریستیانو رونالدو و کریم بنزما وارد لیگ عربستان شدهاند صندوق سرمایهگذاری دولتی عربستان به تازگی کنترل چهار باشگاه برتر این کشور را به دست گرفته و آماده تزریق سرمایه به این باشگاههاست.
شرکت سرمایهگذاری ورزشی سرج (SURJ Sports Investments)، یک شرکت زیر نظر صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان، متخصص در سرمایهگذاری ورزشی است. هدف این شرکت امکان رشد بخش ورزش در عربستان سعودی و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است. در سپتامبر گذشته، فایننشالتایمز گزارش داد که عربستان سعودی قصد خرید سهام رقابتهای بسکتبال یورولیگ را دارد.
این نشریه گزارش داد که سهامداران EuroLeague Commercial Assets، شرکت مادر یورولیگ و رقابتهای سطح دوم یوروکاپ، قصد دارند حدود یکسوم سهام آن را بفروشند. احتمالاً میزان فروش این سهام به ارزش یک میلیارد یورو (1/11 میلیارد دلار آمریکا) خواهد بود. بازوی سرمایهگذاری ورزشی صندوق سرمایهگذاری عربستان، قبلاً سرمایهگذاری حدود 250 میلیون یورویی (278/1 میلیون دلار آمریکا) در لیگ دوچرخهسواری داشته و گزارش شده که پیشنهاد برگزاری مسابقات ATP Masters 1000، مجموعهای سالانه متشکل از 9 تورنمنت تنیس را نیز داده است.
یکی از رقبای صندوق عربستانی در این زمینه، شرکت سرمایهگذاری بینالمللی بریتانیایی BC Partners LLP با بیش از 40 میلیارد دلار دارایی است. اما احتمالاً یکی از مهمترین و مشهورترین سرمایهگذاریهای ورزشی صندوق عربستانی، خرید باشگاه فوتبال نیوکاسل انگلیس است. سه سال پیش این صندوق 80 درصد سهام «مگپایز» (لقب نیوکاسل) را خرید و به این ترتیب این باشگاه عملاً تبدیل به ثروتمندترین باشگاه ورزشی دنیا شد و دیگر سرمایهگذاری عظیم ورزشی صندوق سرمایهگذاری عمومی، حضور آن در لیگ گلف آمریکاست که اینروزها مخصوصاً با ورود دوباره دونالد ترامپ به عرصه سیاست رنگوبویی جدید یافته است.
پس از انتخابات ریاستجمهوری سال 2024 و پیروزی دونالد ترامپ، رئیسجمهور منتخب برای حلوفصل اختلافات در لیگ گلف این کشور با جی موناهان، کمیسر تور PGA و یاسر الرمیان دیدار کرد. واشنگتنپست روز یکشنبه گزارش داد که ترامپ که میزبان تور PGA و رویدادهای گلف LIV تحت حمایت عربستان در زمینهای خود بوده است، در باشگاه گلف بینالمللی ترامپ در وست پالم بیچ فلوریدا با موناهان گلف بازی کرد.
قرارداد ادغام این نهاد گرداننده گلف در ایالات متحده، در ژوئن 2023 بین موناهان و الرمیان اعلام شد که با جنجال بزرگی همراه بود، زیرا مذاکرات به صورت مخفیانه انجام میشد. لیگ گلف (LIV) حدود دوسال پیش به طور رسمی و با پشتیبانی و حمایت مالی عربستان سعودی پا به عرصه وجود گذاشت و از همان ابتدا با سنتیترین و اصلیترین برگزارکننده رقابتهای جهانی گلف اختلاف داشت.
در ماه سپتامبر و قبل از برگزاری انتخابات ریاستجمهوری ایالات متحده، رسانههای ورزشی آمریکایی گزارش دادند که مقامات تور PGA، از جمله تایگر وودز، با نمایندگان صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان در نیویورک ملاقات کردهاند. به گزارش رسانه ورزشی آمریکایی ESPN، طرفین در حال کار برای نهایی کردن معاملهای بودند که بیش از یک میلیارد دلار سرمایه از صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان راهی PGA Tour Enterprises میشد.
این رسانه گزارش داد که جتهای متعلق به وودز، شرکت نفت و گاز آرامکو عربستان سعودی و تور PGA در منطقهای در نیویورک که این مذاکرات در آن برگزار میشد فرود آمدند. هرچند مذاکرات بین PGA Tour و صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان با انتقاد گروه عدالت 11 سپتامبر مواجه شده و این گروه دولت عربستان سعودی را به دلیل حمایت از تروریستهای درگیر در این فاجعه متهم کردهاند، اما اکنون با انتخاب دونالد ترامپ به ریاستجمهوری ایالات متحده، که روابط خوبی هم با عربستان دارد، انتظار میرود سرمایههای بیشتری به سمت لیگ گلف ایالات متحده سرازیر شود.
سیلیکونولی خاورمیانه
اکتبر گذشته صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان سعودی برای گسترش زیرساختهای هوشمصنوعی و افزایش تولید ناخالص داخلی این کشور، یک مشارکت استراتژیک را با Google Cloud به امضا رساند. مسئولان عربستانی انتظار دارند این مشارکت برای ایجاد مرکز هوش مصنوعی هزاران فرصت شغلی ایجاد کند و در هشت سال آینده تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی را تا 71 میلیارد دلار افزایش دهد.
این قرارداد عربستان سعودی را تبدیل میکند به یک مرکز جهانی و مقصد برتر هوش مصنوعی برای شرکتها و استارتاپهای محلی و جهانی. هدف این مشارکت توسعه نیروی کار عربستان سعودی از طریق برنامههای هوش مصنوعی برای میلیونها دانشآموز و متخصص است که بر مبنای هدف ملی رشد 50 درصدی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات برنامهریزی شده است.
یکی از اهداف این قرارداد توسعه و افزایش قابلیتهای زبان عربی Gemini اعلام شده است. تحقیقات اولیه به سفارش Google Cloud و اجراشده توسط شرکت مشاوره سیاست فناوری جهانی اکسس پارتنرشیپ، تخمین میزند که هاب جدید هوش مصنوعی میتواند مجموعاً 71 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی را در طول هشت سال به اقتصاد عربستان اضافه کند.
طبق گزارشهای منتشرشده، صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان قصد دارد یک صندوق 40 میلیارد دلاری برای سرمایهگذاری در هوش مصنوعی، احتمالاً با همکاری شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر آمریکایی اندریسن هوروویتز ایجاد کند. صندوق پیشنهادی سرمایهگذاریهای معمولی را کاهش میدهد و خاورمیانه را به یکی از بزرگترین تامینکنندگان دولتی هوش مصنوعی تبدیل میکند.
این اقدام یک ماه پس از اعلام صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان مبنی بر ایجاد یک صندوق جدید 100 میلیارد دلاری برای توسعه نیمههادیها و صنایع وابسته، بهعنوان بخشی از برنامههای چشمانداز 2030 عربستان برای رهایی از اقتصاد نفتی صورت گرفت. روابط صندوق سرمایهگذاری عربستان سعودی با سیلیکون ولی پس از اعلام سرمایهگذاری این صندوق در پروژه عظیم شهر نئوم و دیگر شهرهای هوشمند آیندهنگر مستحکمتر شده است.
سرمایهگذاریهای داخلی
سرمایهگذاریهای داخلی بخش جداییناپذیر سیاستهای صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان است. در اکتبر سال جاری میلادی یاسر الرمیان اعلام کرد که صندوق تحت رهبریاش قصد دارد نسبت سرمایهگذاریهای بینالمللی را در سبد خود از 30 درصد به 18 تا 20 درصد کاهش دهد. وی خاطرنشان کرد که این صندوق در حال حاضر بیشتر بر اقتصاد داخلی عربستان متمرکز شده، اگرچه سرمایهگذاریهای صندوق در خارج از کشور طی دهه گذشته به طور قابل توجهی رشد کرده است. در سال 2018 صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان در پروژهای بهنام القدیه سرمایهگذاری کرد.
القدیه نسخه عربیشده والتدیزنی ایالات متحده است با این تفاوت که القدیه 2/5 برابر والتدیزنی وسعت دارد و راه را برای جذب گردشگر خارجی در این کشور هموار میکند. این صندوق در سالهای 2022 و 2023 حدود 8/5 میلیارد دلار اوراق قرضه سبز منتشر کرد و اولین صندوق سرمایهگذاری مستقلی شد که این دسته از اوراق را منتشر کرد. از این رقم، 5/2 میلیارد دلار تا ژوئن 2024 وارد پروژههای این حوزه شده که نسبت به 1/3 میلیارد دلار در ژوئن سال قبل افزایش قابل توجهی داشته است.
اوراق قرضه سبز نوعی درآمد است که برای تامین مالی پروژههایی که مزایای زیست محیطی دارند استفاده میشود. صندوق سرمایهگذاری عربستان اولین صندوق دارایی دولتی بود که در اکتبر 2022 اوراق قرضه سبز منتشر کرد. این صندوق دومین عرضه اوراق قرضه سبز را در فوریه 2023 دنبال کرد.
بر اساس گزارش سیانبیسی این صندوق برای «پروژههای سبز واجد شرایط» سرمایهای 19/4 میلیارد دلاری را تخصیص میدهد و این پروژهها شامل انرژیهای تجدیدپذیر، حمل و نقل پاک و مدیریت پایدار آب است. تمامی این پروژهها در جهت تعهداتی است که این صندوق برای توسعه پروژه 500 میلیارد دلاری شهر نئوم دارد. قرار است بزرگترین کارخانه تولید هیدروژن سبز دنیا در این پروژه راهاندازی شود.