جذب سرمایه ۱۶۳ میلیارد دلاری اعراب

بیش از 100000 شرکت در صنعت پتروشیمی جهانی فعالیت می‌کنند در نتیجه این صنعت را به یک صنعت عظیم و به شدت رقابتی تبدیل می‌کند. مواد پتروشیمی در طیف گسترده‌ای از محصولات از پلاستیک و کود گرفته تا دستگاه‌های الکترونیکی و تجهیزات پزشکی مصرف می‌شوند. این مواد اجزای غیرقابل حذف زندگی مدرن هستند. در نتیجه افزایش مداوم تقاضا برای این محصولات، صنعت پتروشیمی را به صنعتی تبدیل کرده که توسعه آن به‌ویژه در اقتصادهای توسعه‌یافته به سرعت در حال انجام است.

بازار شرکت‌های پتروشیمی‌ به دلیل پیشرفت روش‌ها و فناوری‌هایی که کارایی و پایداری تولید را افزایش می‌دهند، رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. یکی از پیشرفت‌های قابل توجه توسعه فرآیندهای کراکینگ کاتالیزوری است که باعث بهبود عملکرد محصولات با ارزش بالا مانند پروپیلن و اتیلن از نفت خام می‌شود. این تکنیک‌ها نه‌تنها مقدار محصولات تولیدی را به حداکثر می‌رساند، بلکه مصرف انرژی را نیز کاهش داده و با اهداف پایداری جهانی همسو خواهد شد.

استفاده از فناوری‌های دیجیتال، از جمله هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، کارایی عملیاتی را متحول کرده است. این فناوری‌ها تعمیر و نگهداری، پیش‌بینی و بهینه‌سازی برنامه‌های تولید و به حداقل رساندن زمان خرابی را تسهیل می‌کنند، درنتیجه سودآوری را افزایش می‌دهد.

افزایش واحدهای پتروشیمی مبتنی بر بیولوژیک نیز یکی دیگر از روندهای مهم است و شرکت‌ها در حال سرمایه‌گذاری در خوراک‌های زیستی هستند تا جایگزین‌های پایداری برای پتروشیمی‌های معمولی ایجاد کنند و فرصت‌های بازار را بیشتر گسترش دهند.

علاوه بر این، تقاضای فزاینده برای پلاستیک، الیاف مصنوعی و لاستیک در صنایع مختلف مانند خودروسازی، ساخت‌وساز و کالاهای مصرفی همچنان بازار این صنعت را به پیش می‌برد. با این پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تمرکز فزاینده بر پایداری، بازار پتروشیمی برای رشد قوی در سال‌های آینده آماده است.

براساس اطلاعات پایگاه پتروشیمی گلوبال دیتا، در مجموع 193 مجتمع پتروشیمی فعال در خاورمیانه وجود دارد و ساخت 115 مجتمع دیگر اعلام و برنامه‌ریزی شده است. عربستان سعودی، ایران و قطر دارنده بیشترین ظرفیت مجتمع‌های فعال هستند و مجموعاً 79 درصد ظرفیت پتروشیمی منطقه را از آن خود دارند. آمارها می‌گویند در سال 2023، عربستان سعودی بالاترین ظرفیت پتروشیمی منطقه را داشت و ایران و قطر در رتبه‌های بعدی قرار گرفته بودند.

صنعت پتروشیمی جنوب خلیج فارس

براساس گزارش موسسه تضمین سرمایه‌گذاری و اعتبارات صادراتی عربی ضمان، کشورهای عربی طی 22 سال 461 پروژه خارجی به ارزش 163 میلیارد دلار در بخش مواد شیمیایی جذب کردند.

این شرکت در گزارشی خبر داده است که بخش مواد شیمیایی کشورهای عربی در مجموع 461 پروژه اجرا شده را توسط 313 شرکت خارجی و عربی با سرمایه بیش از 163 میلیارد دلار در بازه زمانی بین ژانویه 2003 تا ژوئن 2024، یعنی نزدیک به 22 سال، جذب کرده‌اند.

این شرکت که مقر آن در کویت است در گزارش جامع خود درباره جذب سرمایه در کشورهای عربی، آمار جالب توجهی برای بخش پتروشیمی و تولیدات شیمیایی کشورهای عربی دارد.

بر اساس این گزارش: پنج کشور عربی، به‌ویژه امارات، عربستان سعودی، مصر، مراکش و قطر 352 پروژه جذب کرده‌اند که این رقم 76 درصد از کل پروژه‌های جذب را در برمی‌گیرد و سرمایه‌ای که این پروژه‌ها به همراه دارند بیش از 120 میلیارد دلار است، یعنی 73/8 درصد کل سرمایه جذب‌شده؛ در نتیجه این پروژه‌ها بیش از 68/5هزار شغل ایجاد می‌کند که برابر با 68/4 درصد کل مشاغل ایجادشده است. بر همین اساس ایالات متحده با 85 پروژه، یعنی 18 درصد از کل پروژه‌ها، عنوان مهمترین سرمایه‌گذار در منطقه کشورهای عربی در بخش مواد شیمیایی ا‌ست، و این کشور با سرمایه‌گذاری 56/2 میلیارد دلاری، یعنی 34 درصد کل سرمایه‌ها در این حوزه پیشتاز است.

این گزارش می‌گوید که 10 شرکت برتر تقریباً 15 درصد تعداد پروژه‌های جدید، 42/5 درصد از هزینه‌های سرمایه‌ای و 32/2 درصد از مشاغل جدید ایجادشده را در دست دارند. شرکت داو کمیکال آمریکا با 11 پروژه و هزینه‌های سرمایه‌ای بیش از 23 میلیارد دلار که معادل با 14/1 درصد کل پروژه‌هاست، در رتبه اول قرار گرفت. این در حالی‌ است که شرکت شورون فیلیپس با ایجاد بیش از 6000 شغل در رتبه اول ایجاد مشاغل جدید قرار گرفته و تقریباً 6/2 درصد از کل مشاغل جدید ایجادشده در کشورهای عربی در بخش مواد شیمیایی به این شرکت مربوط می‌شود.

با توجه به ریسک‌ها و مشوق‌های سرمایه‌گذاری و تجاری بخش پتروشیمی در شش کشور عربی که براساس رتبه‌بندی فیچ برای سال 2024 مشخص شده است، از طریق دو اصل پایش شدند. این دو شاخص ریسک‌ها و مشوق‌ها هستند و هر دو شاخص هم در سطح کشوری و هم در سطح صنعت ارزیابی شده‌اند. بر اساس نتایج این شاخص‌ها در سال 2024، عربستان سعودی به دلیل ریسک کمتر و انگیزه‌های بیشتر در بخش پتروشیمی، در صدر فهرست بهترین کشور عربی قرار گرفت و پس از آن به ترتیب امارات، قطر و مصر در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. همین شاخص‌ها می‌گویند الجزایر در انتهای فهرست کشورهای عربی جای گرفته است.

این گزارش پیش‌بینی می‌کند که ظرفیت تولید پتروشیمی کشورهای عربی تا انتهای سال 2024 سالانه به 167/4 میلیون تن افزایش یابد و به این ترتیب حدود 12/1 درصد از کل تولید جهانی محصولات پتروشیمی را از آن خود کنند. انتظار می‌رود این افزایش تولید تا سال 2028 با 30/7 درصد به سالانه 219 میلیون تن برسد.

براساس گزارش موسسه تضمین سرمایه‌گذاری و اعتبارات صادراتی عربی ضمان انتظار می‌رود ظرفیت تولید اتیلن منطقه عربی در سال 2024 به 24/3 میلیون تن در سال برسد، به این ترتیب تقریباً 12 درصد از کل تولید جهانی اتیلن از آنِ این منطقه خواهد بود، این درحالی ا‌ست که پیش‌بینی‌های مراکز معتبر اقتصادی بر این اعتقادند که تا سال 2028 با افزایش 57 درصدی ظرفیت تولید این ماده شیمیایی، 42/8 میلیون تن در سال تولید اتیلن دور از انتظار نیست.

اما در بخش پروپیلن احتمالاً تولید سالانه پروپیلن کشورهای عربی در سال 2024 به 7/8 میلیون تن می‌رسد که برابر با 10/5 درصد از کل تولید جهانی است و تا سال 2028 تولید پروپیلن افزایشی 54 درصدی را تجربه خواهد کرد و تولید آن به سالانه 12 میلیون تن خواهد رسید.

در مورد تجارت خارجی در بخش مواد شیمیایی کشورهای عربی، این گزارش نشان داد که در سال 2023 با کاهش 6 درصدی به 257/7 میلیارد دلار رسیده است که در نتیجه کاهش 10 درصدی صادرات مواد شیمیایی عربی و کاهش 1/2 درصدی واردات در همان سال است.

چین با 14/4 میلیارد دلار یا 12/1 درصد از کل واردات مواد شیمیایی عربی، به عنوان بزرگترین صادرکننده مواد شیمیایی منطقه در رتبه اول قرار دارد و همینطور با 19/8 میلیارد دلار، یعنی 14 درصد از کل صادرات مواد شیمیایی منطقه، به عنوان بزرگترین واردکننده هم شناخته می‌شود.

در سال 2023 محصولات پلاستیکی از همه نوع، با 53/6 میلیارد دلار یا بیش از 38/5 درصد از کل صادرات، در صدر فهرست صادرات مواد شیمیایی منطقه عرب قرار گرفتند.

در همان سال محصولات دارویی و وابسته به داروسازی با 30/5 میلیارد دلار بیش از 25/8 درصد از کل واردات مواد شیمیایی اعراب را از آن خود کرده و در رتبه اول این فهرست ایستادند.

عربستان سعودی

سوددهی شرکت‌های کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس به لطف سوددهی شرکت‌های پتروشیمی افزایش یافته است. طبق گزارش کامکو اینوست کویت، درآمد شرکت‌های فهرست‌شده شورای همکاری خلیج‌فارس در سه ماه منتهی به 30 ژوئن به 60/7 میلیارد دلار رسید که نسبت به 57/4 میلیارد دلار در سال گذشته افزایش یافته است.

عربستان سعودی به سرعت در حال گسترش سرمایه‌گذاری‌های جهانی خود در پروژه‌های تولید مواد شیمیایی است؛ اقدامی استراتژیک که بر اساس هدف تامین تقاضای بلندمدت نفت خام و تقویت رشد اقتصادی در آینده طراحی شده است.

شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی این کشور در نشست ابتکار سرمایه‌گذاری آینده، تاکید کرد که عربستان برای «استفاده از هر مولکولی» از منابع انرژی خود برای تقویت حضور خود در بازار جهانی مواد شیمیایی مصمم است.

این درحالی‌ است که آرامکو مذاکراتی برای خرید 10 درصد از سهام شرکت پتروشیمی هنگلی چین و سرمایه‌گذاری 4/3 میلیارد دلاری در شرکت پتروشیمی رونگ شنگ داشته است.

آرامکو با برنامه‌ریزی برای افزایش تولید مواد شیمیایی از 2 میلیون بشکه در روز به 4 میلیون، نه‌تنها بازارهای با رشد بالا در چین را هدف قرار داده، بلکه بر ارتقای واحدهای داخلی برای تولید بیشتر مواد شیمیایی نیز تمرکز دارد.

این تغییر استراتژیک، عربستان را به‌عنوان یک بازیگر پیشرو در بازار جهانی مواد شیمیایی، همسو با غول‌های صنعتی دیگر مانند اکسون‌موبیل و داو کمیکال قرار می‌دهد، از دیگر سو ظرفیت‌های پایین‌دستی را برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد آسیا برای پتروشیمی توسعه می‌دهد که پیش‌بینی می‌شود سالانه 3 تا 4 درصد رشد ‌کند.

بر همین اساس تولیدکنندگان مواد پتروشیمی عربستان سعودی که در بورس این کشور به عنوان «مواد اساسی» طبقه‌بندی می‌شوند، در سه‌ماهه دوم سال 2023 مجموعاً تنها 242 میلیون دلار سود داشتند. این شرکت‌ها به دلیل تقاضای ضعیف، مازاد عرضه و هزینه‌های بالا، در سه‌ماهه سوم و چهارم سال گذشته هم زیان ثبت کردند. با این حال، طبق مطالعه بانک سیکو بحرین، در سه ماه منتهی به 30 ژوئن 2024، این صنعت در عربستان در مجموع 849 میلیون دلار سود داشته است. کارشناسان این تغییر سوددهی را به افزایش قیمت کالاها و بهبود تقاضا نسبت داده‌اند.

هرچند آرامکو، بزرگترین شرکت نفتی جهان، در سه‌ماهه دوم سود خالص 3/28 میلیارد دلاری را گزارش کرد که تقریباً نصف کل سود منطقه است، اما با کاهش فروش نفت خام و کاهش حاشیه‌های پالایشی و شیمیایی، 5/2درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشت.

عربستان سعودی پروژه‌های بزرگی را برای افزایش ظرفیت پتروشیمی خود به منظور به حداکثر رساندن ارزش منابع خام خود به اجرا گذاشته است. خالد الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری این کشور در ژانویه سال جاری میلادی گفته بود انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی عربستان تا سال 2030 به 600 میلیارد دلار برسد. در مقایسه با سایر نقاط جهان، عربستان به طور سنتی مزیت رقابتی بالایی دارد، زیرا از هزینه‌های استخراج نفت به ازای هر بشکه بسیار کم است.

امارات متحده عربی

امارات متحده عربی هم همانند سایر همسایگان خود به‌دنبال گسترش و توسعه بخش صنایع شیمیایی خود است و در این زمینه، غول نفت‌وگار آدنوک گام‌های بسیار موثری برداشته است. اخیراً آدنوک خبر از خریداری شرکت شیمیایی آلمانی کاوسترو داده است. مبلغ این سرمایه‌گذاری برابر با 14/7 میلیارد یورو یا 16/4 میلیارد دلار اعلام شده است.

تخصص کاوسترو تولید مواد پلی‌مری برای فرآیندهای ساخت‌و ساز و مهندسی ا‌ست. محصولات این شرکت در ورزش، مخابرات و همچنین در صنایع شیمیایی استفاده می‌شود. بر اساس این قرارداد آدنوک یک قرارداد سرمایه‌گذاری را امضا کرده که در آن متعهد شده با خرید 1/17 میلیارد یورو سهام جدید کاسترو، باعث افزایش سرمایه این شرکت شود.

در اوایل سال جاری، این غول نفتی اماراتی قراردادی را برای خرید 24/9 درصد از سهام شرکت شیمیایی اتریشی او‌ام‌وی منعقد کرد. در پایان سال 2023 هم آدنوک پس از توافق با خرید سهام او‌سی‌آی در فرتی‌گلوب، متخصص تولید و توزیع کود نیتروژن، به مبلغ 3/62 میلیارد دلار، سهامدار عمده تولیدکننده این شرکت تولید‌کننده آمونیاک شد.

فرتی‌گلوب بزرگترین صادرکننده دریایی اوره و آمونیاک در جهان است و به 53 کشور صادرات دارد و چیزی در حدود 10 درصد تجارت جهانی اوره و آمونیاک در اختیار این شرکت است. با حضور آدنوک در این شرکت، غول اماراتی می‌تواند جای پای خود را در تامین اوره و آمونیاک دنیا بسیار مستحکم‌تر کند.

به این ترتیب آدنوک گام دیگری در جهت نزدیک شدن به اهداف بلندپروازانه خود برای تبدیل شدن به یک بازیگر برتر جهانی در حوزه مواد شیمیایی برداشته است. حال تولید آمونیاک کم‌کربن هدفی ا‌ست که امارات دنبال می‌کند. آدنوک در تلاش برای راه‌اندازی دو پروژه در ابوظبی ا‌ست که حدود 2 میلیون تن در سال ظرفیت دارند، در این صورت ظرفیت 1/6 میلیون تن در سال فعلی فرتی‌گلوب تقریباً دو برابر خواهد شد و آدنوک خواهد توانست ظرفیت اوره و آمونیاک خود را به سالانه 8/6 میلیون تن برساند.

قطر

بیش از نیمی از نهاده‌های صنعت پلاستیک قطر عمدتاً از عربستان سعودی وارد می‌شود. کارشناسان بر این باورند که قطر با برنامه‌ریزی برای تولید 2/08 میلیون تن در هر کراکر اتان و واحدهای PE یکپارچه آینده درخشانی در تولید محصولات پتروشیمی دارد.

قطر برنامه‌ریزی کرده که درآمد تولید مواد شیمیایی خود را تا سال 2026 به 64 درصد ارزش افزوده تولید برساند، این رقم در سال 2021 برابر با 58 درصد بود.

مقامات قطری اوایل سال جاری میلادی اعلام کردند که ظرفیت پتروشیمی این کشور را تا سال 2026 به 14 میلیون تن در سال افزایش می‌دهند. این کشور اعلام کرد که ساخت یک مجتمع پتروشیمی را آغاز کرده است که قرار است ظرفیت تولید سالانه پتروشیمی قطر را تا پایان سال 2026 به حدود 14 میلیون تن برساند. مجتمع پتروشیمی راس لافان با هزینه 6 میلیارددلاری در سایتی واقع در 80 کیلومتری شمال دوحه بزرگترین سرمایه‌گذاری در تاریخ انرژی قطر در بخش پتروشیمی این کشور است.

مقامات قطری امیدوارند این پروژه بتواند قطر را به یک بازیگر بزرگ در عرصه محصولات پتروشیمی دنیا تبدیل کند. این مجتمع یک واحد کراکر اتیلن با ظرفیت سالانه 1/2 میلیون تن دارد که بزرگترین واحد از نوع خود در خاورمیانه و از بزرگترین واحدهای کراکر اتیلن در جهان است. بنابراین قطر امیدوار است ظرفیت تولید اتیلن خود را به لطف این مجتمع بیش از 40 درصد افزایش دهد.

این مجموعه دو واحد پلی‌اتیلن با تولید سالانه 1/7 میلیون تن محصولات پلیمری پلی‌اتیلن با چگالی بالا خواهد داشت که تولید کلی قطر را حدود 50 درصد افزایش می‌دهد.

کویت

شرکت صنایع پتروشیمی کویت در سال مالی 24-2023 منتهی به مارس گذشته به سود خالص حدود 127 میلیون دلاری دست یافت. نادیا الحاجی، مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی اعلام کرده است که این شرکت در حال حاضر با همکاری با شرکت نفت کویت در پروژه الفین 4 این کشور در حال جلب موافقت طرف دوم است. به گفته او این پروژه استراتژیک یک مجتمع پتروشیمی با استانداردهای بین‌المللی است که اتیلن، پلی‌اتیلن، اتیلن گلیکول و محصولات تخصصی پتروشیمی تولید خواهد کرد. این شرکت استراتژی‌های میان‌مدت و بلندمدتی را برای گسترش «پتروشیمی سبز» در دستور کار دارد.

کویت در نظر دارد تا سال 2040 میزان تولید محصولات پتروشیمی خود را به 14 میلیون تن در سال برساند.

9مجتمع‌ بزرگ پتروشیمی عربی 

1-مجتمع پتروکمیا الجبیل 

مجتمع پتروکمیا الجبیل در استان شرقی عربستان سعودی واقع شده است. واحدهای این مجموعه توسط شرکت پتروکمیا اداره می‌شود. این مجتمع در سال 1985 فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت پتروشیمی آن سالانه به 10/46 میلیون تن می‌رسد. محصولات کلیدی تولیدشده در این مجموعه شامل اتیلن، اتیل بنزن، استایرن، اتیلن دی کلراید، پلی‌اتیلن و سایر محصولات است.

2-مجتمع روویس پلیمرهای ابوظبی (بوروژ) 

مجتمع روویس پلیمرهای ابوظبی (بوروژ) در ابوظبی، امارات متحده عربی واقع شده است. این مجتمع توسط شرکت ملی نفت ابوظبی و شرکت پلیمر ابوظبی اداره می‌شود. روویس پلیمرهای ابوظبی در سال 2001 فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت پتروشیمی آن 9/86 میلیون تن در سال است. محصولات کلیدی تولیدشده در این مجتمع شامل اتیلن، پلی‌اتیلن، پلی پروپیلن و پروپیلن است.

3-مجتمع مسعید شرکت کود قطر 

مجتمع مسعید شرکت کود قطر توسط شرکت کود قطر اداره می‌شود. این مجتمع در سال 1973 فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت پتروشیمی آن سالانه 9/76 میلیون تن است. محصولات کلیدی تولیدشده در این مجتمع اوره و آمونیاک است.

4-شرکت پتروشیمی شرق مجتمع‌الجبیل 

مجتمع‌الجبیل شرکت پتروشیمی شرق (شرق) در استان شرقی عربستان سعودی واقع شده است. ظرفیت این مجتمع 8/79 میلیون تن در سال است. این مجتمع در سال 1985 فعالیت خود را آغاز کرد و اداره آن در دست شرکت‌های پتروشیمی شرق است. محصولات کلیدی تولیدشده در این مجتمع اتیلن، اتیلن گلیکول، پلی‌اتیلن و اتیلن اکسید است.

5-شرکت پالایش و پتروشیمی رابغ 

مجتمع شرکت پالایش و پتروشیمی رابغ در منطقه مکه، عربستان سعودی واقع شده و متعلق به شرکت پالایش و پتروشیمی رابغ است. این مجتمع در سال 2009 فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت پتروشیمی آن سالانه به 8/46 میلیون تن می‌رسد. این مجتمع اتیلن، زایلن، پروپیلن، پلی‌اتیلن و پلی پروپیلن تولید می‌کند.

6-مجتمع پتروشیمی کایان عربستان سعودی 

مجتمع پتروشیمی کایان عربستان سعودی مجتمع الجبیل که در سال 2011 راه‌اندازی شد در استان شرقی عربستان سعودی واقع شده و تحت مالکیت شرکت پتروشیمی کایان عربستان سعودی و شرکت بوتانول عربستان است و ظرفیت آن سالانه به 6/79 میلیون تن می‌رسد. محصولات کلیدی تولیدی این مجتمع اتیلن، اتیلن گلیکول، اتیلن اکسید، پلی‌اتیلن و پروپیلن است.

7-شرکت شیمیایی صداره 

شرکت شیمیایی صداره مجتمع الجبیل در استان شرقی عربستان سعودی توسط شرکت صداره شیمی اداره می‌شود. این مجتمع در سال 2015 فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت تولید آن 6/20 میلیون تن در سال است. محصولات کلیدی تولیدشده در این مجتمع شامل اتیلن، پلی‌اتیلن، پروپیلن و نیتروبنزن است.

8-مجتمع کشاورزی-کودی سابیک الجبیل 

مجتمع کشاورزی-کودی سابیک الجبیل واقع در استان شرقی عربستان سعودی در سال 1993 شروع به کار کرد. ظرفیت پتروشیمی آن 5/64 میلیون تن در سال است و اداره آن در دست شرکت سابیک کشاورزی-کودی‌ است. این مجتمع اوره و آمونیاک تولید می‌کند.

9-مجتمع الرازی شرکت متانول الجبیل 

مجتمع الرازی عربستان سعودی در استان شرقی عربستان سعودی در سال 1983 به بهره‌برداری رسید و ظرفیت پتروشیمی آن سالانه 4/85 میلیون تن است. این مجتمع توسط شرکت متانول العربی عربستان سعودی اداره می‌شود و متانول تولید می‌کند.