جوابیه شستا و پاسخ هم‌میهن به اظهارات غیردقیق
منابع بازنشستگان حراست شد یا هدر رفت؟
تخلفی که در شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) انجام شده، زمینه تهیه گزارشی را در روزنامه هم‌میهن فراهم کرد تا با تیتر «تخلف میلیارد دلاری در شستا» به جزئیات آن بپردازیم. به دنبال انتشار این گزارش، شستا، پاسخی را به روزنامه هم‌میهن ارسال کرده که سعی شده در هفت بند، جزئیات گزارش روزنامه هم‌میهن را رد کند.
از آنجا که برای تهیه این گزارش تحقیقات مفصل و دقیقی صورت گرفته بود، در درستی اطلاعات تردیدی وجود ندارد. اما توضیحات ارسالی شستا به نظر شتابزده و غیردقیق می‌آید. برای روشن شدن موضوع ضمن انتشار پاسخ شستا، دلایلی که سبب غیرقابل پذیرش بودن این جوابیه می‌شود در قالب پاسخ هم‌میهن آورده می‌شود.
جوابیه شستا
در تاریخ ۲۰ شهریورماه سال ۱۴۰۳، مطلبی با عنوان «تخلف میلیارد دلاری در شستا» در آن روزنامه منتشر که حاوی اطلاعات خلاف واقع بوده و منجر به تشویش اذهان عمومی مخاطبان به ویژه سهامداران این بنگاه بزرگ اقتصادی گردید.
ضروری است طبق ماده ۲۳ قانون مطبوعات، پاسخ این شرکت عیناً برای روشن‌سازی افکار عمومی در همان صفحه و ستون روزنامه منتشر شود:
۱- با توجه به متغیر بودن عوامل بنیادین مؤثر بر بازدهی و ریسک کسب و کارها و به منظور دستیابی به حداکثر بازدهی، مهمترین وظیفه مدیران شستا به‌عنوان بزرگترین هلدینگ چندرشته‌ای کشور، بررسی منظم بازدهی و ریسک صنایع مختلف و تصمیمگیری برای سرمایه‌گذاری در صنایع دارای توجیه اقتصادی و همچنین خروج از صنایع فاقد توجیه است این وظیفه در راستای حفظ و صیانت از دارایی‌های ذینفعان بوده و عدم انجام آن، منجر به زیان بیمه‌گذاران و بازنشستگان به‌عنوان ذینفعان اصلی شرکت می‌شود.
۲- پس از بررسی‌های کارشناسی و به منظور بهینه‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاری شستا، پیشنهاد خرید ۴۵,۵ درصد (چهل و پنج و نیم درصد) سهام گروه اقتصاد مفید و ۱۰ درصد سهام شرکت مهر پتروکیمیا از ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) در جلسات مورخ ۱۴۰۲/۱۲/۲۷ و ۱۴۰۳/۰۱/۲۷ هیأت مدیره شستا مطرح و خرید این سهام با توجه به نتایج بررسی‌های کارشناسی تصویب گردید که در اجرای مصوبه مذکور، توافق‌نامه‌ای در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۰۵ با مبلغ برآوردی ۵,۳۰۰ میلیارد تومان (پنج هزار و سیصد میلیارد تومان) امضا و مقرر شد پس از ارزیابی سهام توسط شرکت تأمین سرمایه مرضی‌الطرفین، قرارداد انتقال سهام مبادله شود.
این توافق‌نامه در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۰۸برای اطلاع عموم در سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران (کدال) افشا و از آن تاریخ در دسترس عموم قرار دارد، لکن قرارداد قطعی انتقال سهام به دلیل نهایی نشدن گزارش ارزش گذاری سهام، تاکنون امضا و مبادله نشده است.
با توجه به توضیحات فوق و با وجود در جریان بودن روند انجام بررسی‌های کامل کارشناسی و اخذ مصوبات ارکان شستا، آن روزنامه به طور مکرر در مطلب منتشرشده‌ی خود، از عبارت‌های «اقدامی شتابزده» و «عدم رعایت صرفه و صلاح» سازمان استفاده نموده که متأسفانه در راستای تشویش اذهان عمومی بوده و به هیچ عنوان صحت ندارد.
۳- سود سهام قابل پرداخت به سازمان تأمین اجتماعی بابت سال ۱۴۰۱ و باقیمانده سود سال ۱۴۰۰، جمعاً مبلغ ۲۹ همت بوده که تاکنون مبلغ ۲۷,۵ هزار میلیارد تومان (بیست و هفت و نیم هزار میلیارد تومان) آن پرداخت و باقیمانده نیز در مرحله تأمین منابع برای پرداخت می‌باشد.
بنابراین ادعای مطرح شده در متن گزارش آن روزنامه مبنی بر عدم پرداخت سود سهام، نادرست بوده ضمن آنکه در ۹ ماهه حضور مدیریت جدید شستا به طور متوسط ماهانه سه هزار میلیارد تومان سهم سود پرداخت و مقدار کم باقیمانده نیز ناشی از عدم پرداخت بدهی‌های دولت به شستا بوده که آن هم در حال پیگیری برای تأمین اعتبار و پرداخت به سازمان تأمین اجتماعی می‌باشد.
۴- پروژه‌های فاز اول و دوم توسعه مکران گروه انرژی مفید، شرکت مهر پتروکیمیا و شرکت فن‌آوران انرژی پاک جزء پروژه‌های ملی بوده که حجم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برخلاف ادعای مطرح‌شده در متن گزارش آن روزنامه، مجموعاً ۳.۵ میلیارد دلار (سه و نیم میلیارد دلار) برآورد که تأمین مالی آن در سفر رئیس‌جمهور شهید به کشور چین در بسته‌های تأمین مالی، تفاهم گردید. لذا عمده منابع آن توسط شستا تأمین نخواهد شد سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌هایی به عنوان پروژه‌های ملی و خروج از بنگاه‌های کوچک‌مقیاس، در راستای سیاست‌های کلان و راهبردی شستا بوده است.
۵- دستورالعمل نحوه مدیریت وجوه سرمایه‌گذاری و سرمایه‌برداری صندوق‌های بازنشستگی تابعه هیأت امنای سازمان تأمین اجتماعی و صندوق‌های تابعه در تاریخ ۱۴۰۳/۰۳/۲۱ تصویب و در تاریخ ۱۴۰۳/۰۴/۱۰ نیز ابلاغ و لازم‌الاجرا گردیده لذا تطبیق توافقات انجام‌شده‌ی قبل از تاریخ ابلاغ با دستورالعمل مذکور، وجهی نداشته و غیرقانونی دانستن توافقات قبل از ابلاغ دستورالعمل مزبور نادرست بوده است.
۶- تعارض منافع طبق بند ۳ ماده یک آیین‌نامه مدیریت تعارض منافع مورد اشاره، مرتبط با نفع شخصی فرد، بستگان یا شرکای وی می‌باشد و شامل روابط اشخاص حقوقی نبوده، لذا این توافق بین دو شخصیت حقوقی و در تراز ملی انجام گردیده و مدیران اشخاص حقوقی هیچ نفع شخصی در این خصوص ندارند. با این منطق، مثلاً اگر مدیر عامل شرکت زغال‌سنگ شستا به مدیرعاملی شرکت ذوب‌آهن که دارای مصرف دائمی زغال‌سنگ است، منصوب شود دیگر آن شرکت نباید از شرکت زغال سنگ شستا، زغال سنگ خریداری کند یا اگر مدیرعامل شستا به عنوان رئیس سازمان خصوصی‌سازی منصوب شود، شستا نمی‌تواند در مزایده‌های سازمان خصوصی‌سازی شرکت کند! متأسفانه عدم تفکیک بین منافع شخصی و سازمانی منجر به این سوءبرداشت شده است.
۷- موضوع تحصیل سهام گروه ملی فولاد از شرکت‌های تابعه گروه سرمایه‌گذاری بانک ملی ایران نیز، اساساً صحت ندارد.
با توجه به توضیحات فوق، متأسفانه گزارش خبری آن روزنامه اقدامات ارزشمند انجام شده توسط شستا را نادیده گرفته و با زیر پا گذاشتن رسالت حرفه‌ای و آمیختن اغراض سیاسی با آمار و ارقام غلط و برجسته‌سازی آنها، نتایجی گرفته که کاملاً اشتباه و به دور از حقیقت است. به‌عنوان مثال، در این گزارش به مبلغ ۶۰۰ هزار میلیارد تومان اشاره شده که عددی عجیب بوده! چراکه این عدد معادل ۱.۵ برابر (یک و نیم برابر) بودجه عمرانی سال ۱۴۰۳ کل کشور است و عنوان کردن این عدد، نشان‌دهنده کم‌دقتی تنظیم‌کننده‌ی گزارش می‌باشد.
در خاتمه اعلام می‌دارد مدیران شستا هر اقدامی که برای حفظ ارزش سرمایه ذینفعان (بیمه‌پردازان و بازنشستگان تأمین اجتماعی) لازم باشد را طبق قانون و مقررات انجام خواهند داد و این را وظیفه، رسالت ذاتی، قانونی و شرعی خود می‌دانند.
پاسخ هم‌میهن به اظهارات غیردقیق شستا
۱- در پاسخ به بند اول باید گفت؛ وظیفه اصلی و فلسفه وجودی شستا، مدیریت سرمایه‌های میلیون‌ها نفر از بیمه‌گذاران سازمان تامین اجتماعی است که طی سنوات مختلف تجمیع شده است. لذا حتماً اصلاح پورتفوی سرمایه‌گذاری و بهینه‌سازی دارایی‌های این شرکت ضرورت دارد.
اما سوال کلیدی اینجاست که این چه شیوه مدیریت بهینه منابع تامین اجتماعی است! که از یک‌سو سازمان مالک ۹۰ درصدی یکی از شش طرح پتروپالایش نفت خام کشور (طرح پتروپالایش نگین لاوان) با حجم سرمایه‌گذاری حدود ۵ میلیارد دلاری با ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه است، از سوی دیگر شستا که ۸۷ درصد آن متعلق به این سازمان است، علی‌رغم مالکیت چنین دارایی در دل سازمان تامین اجتماعی، به موازات آن مجدداً اقدام به خرید سهام مدیریتی گروه اقتصاد مفید کرده که بزرگترین طرح فعال آن، یک پروژه پتروپالایش ۳۰۰ هزار بشکه‌ای با حجم سرمایه‌گذاری حدود ۶ میلیارد دلاری و درصد پیشرفت ۶ درصد است.
البته صحت عدد سرمایه‌گذاری مذکور (۶ میلیارد دلار) خود در مقایسه با سایر طرح‌های ۳۰۰ هزار بشکه‌ای پتروپالایش محل بحث جدی است و طرح توجیهی تهیه‌شده در سال ۱۴۰۱ به نظر کاملاً خوش‌بینانه بوده است. با این حال سوال از مدیریت شستا این است که کدام منطق مدیریت سبد دارایی حکم می‌کند که شستا که کل ارزش بازارش ۱۸۰ هزار میلیارد تومان است، یک تعهد سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلاری (حدوداً معادل ۳۶۰ هزار میلیارد تومان) را در یک دارایی سهام خریداری کند. اصول مدیریت ریسک و پورتفوی بر لزوم توزیع چنین سرمایه‌گذاری‌هایی در مجموعه‌ای از دارایی‌های سهام تاکید دارد.
۲- در پاسخ به بند دوم: قطعاً این روزنامه نیز براساس مطالعه تفاهم‌نامه منتشرشده در سامانه کدال نسبت به تهیه گزارش اقدام کرده است. نیت این روزنامه نیز ابهام‌زدایی از موضوع برای صیانت از منابع عمومی سازمان تامین اجتماعی بوده است. چراکه اعتقاد داریم در چنین اقداماتی پرهیز از شتابزدگی و بررسی موشکافانه لازمه کار است.
به استناد پاسخ مکتوب آن شرکت، هیئت‌مدیره محترم شستا حداکثر در دو جلسه ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ و ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ یعنی در طول تعطیلات عید نوروز، در خصوص بیش از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان تصمیمگیری کرده است. لازم به توضیح نیست که مدیرعامل حال حاضر شستا تازه روز ۱۸ آبان ۱۴۰۲ منصوب شده و با فرض اینکه از همان روز اول در فکر خرید این سهام بوده، کل این فرآیند کمتر از چهار ماه زمان برده است! حال چند سوال در خصوص همین تفاهم‌نامه که بر اساس پاسخ مکتوب شرکت هنوز قطعی هم نشده، مطرح است.
اول اینکه، مدیرعامل شستا که هنوز پس از ۹ ماه نزد اداره ثبت شرکت‌ها سمت‌شان به ثبت نرسیده است چگونه تفاهم‌نامه را امضاء کرده‌اند؟ دوم اینکه، چطور براساس تفاهم‌نامه‌ای که قطعی نیست بیش از ۸۰۰ میلیارد تومان تاکنون به ستاد اجرایی فرمان امام پرداخت شده است و سوم اینکه، چطور عددی برای سهامی که قیمتی برای آن تعیین نشده در تفاهم‌نامه پیش‌بینی شده است؟
البته بهتر است جناب آقای عارف نوروزی (مدیرعامل حال حاضر شستا) که در سال ۱۴۰۱ مسئولیت مدیرعاملی هلدینگ بالادست گروه اقتصاد مفید را برعهده داشتند، خلاصه‌ای از گزارش ارزش‌گذاری صورت‌پذیرفته توسط شرکت تامین سرمایه نوین در سال ۱۴۰۰ و مذاکرات ناموفق با بانک ملت جهت واگذاری سهام پتروپالایش مروارید مکران در سال ۱۴۰۱ برای تنویر افکار عمومی ارائه دهند.
نکته قابل تأمل این است که وظیفه ارزش‌گذاری گروه اقتصاد مفید در تفاهم‌نامه اخیر در جایگاه مدیرعاملی شستا، چرا مجدداً به شرکت تامین سرمایه نوین واگذار شده است؟! هدف این رسانه تشویش اذهان عمومی نیست، بلکه ابهامات این معامله چنان سوال‌برانگیز است که ما را بر آن داشت تا در جهت صیانت از اموال عمومی به عنوان یک بازوی نظارت تخصصی برای دولت و سهامداران شستا نسبت به انتشار این مطلب اقدام کنیم.
۳- در پاسخ بند سوم: موضوع پرداخت سود سهام شستا به سازمان تامین اجتماعی امری فرعی است و فی‌نفسه در روابط بین شستا و سازمان تامین اجتماعی قابل طرح است. آنچه موجب شد تا این رسانه به آن بپردازد ضرورت تنویر افکار عمومی در میزان توانگری شستا در شرایط موجود است. اگر شستا در پرداخت سود سهام سهامدار عمده خود به دلایل مختلف آن هم به میزان ماهیانه سه هزار میلیارد تومان (به استناد پاسخ مکتوب آن شرکت) عاجز است، به تبع در ایفای تعهدات ناشی از آورده نقدی و ضمانت‌های طرح سرمایه‌گذاری در این سطح چه پیش‌بینی کرده است. چراکه مستندات گویای مخالفت سهامدار عمده با این طرح سرمایه‌گذاری است.
۴- در پاسخ بند چهارم: ارزش کل سرمایه‌گذاری فاز اول و دوم پترو پالایش مروارید مکران به تنهایی و نه با سایر طرح‌هایی که ذکر کردید، بر اساس گزارش طرح توجیهی مصوب و ارائه‌شده به بانک ملت در خردادماه سال ۱۴۰۱ که توسط شرکت مشاور صنایع فراساحل تدوین شده است بیش از شش میلیارد دلار (دقیقاً مبلغ ۶۰۴۶۹۷۰۱۳۶ دلار) بوده است.
با فرض صحت موضوع که پیشتر ذکر شد که در مقایسه با سایر طرح‌های پتروپالایش ۳۰۰ هزار بشکه‌ای محل بحث است، مناسب است شستا در پاسخ به رسانه قدری دقت نظر به خرج دهد! در صورت لزوم نسخه‌ای از گزارش مذکور جهت اطلاع مدیران شستا ارسال خواهد شد. اگر مطالعه شستا در خصوص این طرح سرمایه‌گذاری به این میزان غیردقیق است، نیازی به توضیح بیشتر و اطاله کلام نیست.
همچنین در خصوص تامین مالی طرح، اگرچه طرح مذکور و طرح پتروپالایش شهید سلیمانی در بسته فاینانس چین تعریف شده‌اند، ولی علی‌رغم گذشت بیش از دو سال از موضوع همچنان اجرایی شدن این فاینانس در هر دو طرح به دلایل مختلف محل ابهام است. دوم اینکه سوال اینجاست که در وضعیت محدودیت نقدینگی شستا که پیشتر به آن اشاره شد، سهم ۱۵ درصد آورده سهامدار (به استناد قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی) چگونه تامین خواهد شد؟
سوم اینکه ارزش کل بازار شستا ۱۸۰ هزار میلیارد تومان است با این اوصاف تامین وثایق ۸۵ درصد باقیمانده برای جذب فاینانس خارجی به اعتبار کدام دارایی آزاد شستا برنامه‌ریزی شده است؟ قطعاً ورود به طرح‌های بزرگ‌مقیاس یک رویکرد صحیح است، ولی قرار دادن کل دارایی‌ها در معرض ریسک یک سرمایه‌گذاری، آن هم با چنین ابهاماتی قطعاً شیوه‌ای نادرست در مدیریت دارایی خواهد بود. ضمناً ضرورت دارد مدیران شستا به الزام قانون برنامه هفتم در خروج از سهام مدیریتی شرکت‌های تابعه صندوق‌های بازنشستگی نیز توجه کنند.
۵- در پاسخ بند پنجم: همانطور که در نامه پاسخ‌تان نیز اشاره کردید، این تفاهم‌نامه هنوز قطعی نشده است و قطعی شدن آن منوط به مراحلی خواهد بود. بنابراین چون قطعی شدن این سرمایه‌گذاری پس از ابلاغ دستورالعمل مدیریت وجوه سرمایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی تابعه هیات امنای سازمان تامین اجتماعی و صندوق‌های تابعه آن بوده است، ضرورت دارد برای تصمیمگیری در خصوص قطعی شدن آن، براساس تکالیف مندرج در دستورالعمل موصوف اقدام شود.
۶- در پاسخ بند ششم: بند ۱ ماده ۷ آیین‌نامه تعارض منافع سازمان تامین اجتماعی مصوب ۱۴۰۲/۰۲/۲۰ هیات امنای سازمان تامین اجتماعی، در تبیین موقعیت‌های تعارض منافع بیان می‌کند «شخص مشمول، بستگان، شرکاء یا نمایندگان وی در حال حاضر یا طی ۲ سال گذشته در شرکت یا مؤسسه‌ای که طرف قرارداد با سازمان/صندوق است، دارای سهام/حق‌الشرکه ۵ درصد یا بیشتر و یا مسوولیت مدیرعاملی، عضویت در هیات مدیره، هیات نظارت، هیات مؤسس یا یکی از پست‌های مدیریتی آن شرکت را بر عهده داشته یا دارند.»
بر این اساس تعریف موقعیت تعارض منافع در مقررات موصوف بر مدیرعاملی جناب آقای عارف نوروزی طی دو سال قبل از انعقاد قرارداد بر گروه سرمایه‌گذاری تدبیر یا ستاد اجرایی، مترتب است. ضمناً برای رفع تعارض نیز ترتیباتی پیش‌بینی شده است لذا ضرورتی اگر موجب انجام چنین معاملاتی شود اخذ اجازه مکتوب از ارکان بالادست مندرج در آیین‌نامه پیش‌بینی شده است. ضمناً ضرورتی ندارد در شرایط حدوث تعارض منافع، فرد صرفاً مالک شرکت باشد.
۷- در فراز پایانی هم ضرورت دارد تاکید کنیم، عدد ۶۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری که در گزارش قبل ذکر شده بود براساس مطالعه طرح مشابه پتروپالایش شهید سلیمانی که از لحاظ مقیاس نزدیکترین مشابهت را به طرح پتروپالایش مروارید مکران را دارد، استخراج شده است. با فرض صحت حتی ۶ میلیارد دلار ارزش سرمایه‌گذاری طرح حال حاضر نیز که به نظر شستا از آن بی‌اطلاع است، گروه اقتصاد مفید با حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری مواجه است.
بنابراین بهتر بود شستا به جای واکنش تدافعی نسبت به این موضوع، ضمن مطالعه دقیق‌تر پروژه‌های موصوف با بهره‌گیری از دانش و گزارشات میدانی رسانه‌های تخصصی در این زمینه نسبت به صیانت دقیق از دارایی بازنشستگان تامین اجتماعی که مورد نظر این رسانه نیز است، اقدام کند. علی‌ایحال موارد تکمیلی مانند گزارش معارضین زمین پالایشگاه، لیسانس پروژه، بدهی معوق سررسیدشده به بانک ملت و گزارش احداث مخازن پروژه از انتهای زنجیره، نیز ابهاماتی جدی بوده که در گزارشات آتی به آن پرداخته خواهد شد.
