باغ فردوس در حصار

گزارشی از تغییر و تحولات جدید در منطقه تجریش تهران

ساعت 10شب یکی از شب‌های تابستان، گشت‌‌های موتوری جدید در باغ فردوس تهران شروع به‌کار کردند. آرمین، بهنام، امیر، رامین، ستاره و لاله که مثل هرشب آمده بودند زیر درختان باغ برای دیدن و گفتن، در تاریکی باغ فردوس مردانی را دیدند که سوار بر موتورهایشان، به مردان شلوارک‌پوش شلوار می‌‌دادند، به زنان کلاه و مینی‌اسکارف به‌سر، شال و از زنانی که بدحجاب می‌‌دانستند، فیلم‌برداری می‌‌کردند: «تازگی‌‌ها سروکله‌شان اینجا بیشتر شده؛ یا ون گشت ارشاد سر باغ ایستاده یا مامورانی می‌‌آیند سراغ دخترها و پسرها. همین چند روز پیش بود که دوستم را به‌خاطر تتو و پیرسینگ با خودشان بردند.» آرمین، بهنام، امیر، رامین، ستاره و لاله که سال‌هاست اینجا پاتوقشان شده، بیشتر شب‌‌ها روی نیمکت‌ها، روی چمن، نزدیک آبنما، زیر چنار و صنوبرهای 60، 70ساله باغ فردوس می‌‌نشینند به تماشای شب؛ که «تهران شب‌هایش خوش است.»؛ آبنما را حالا چندوقتی است گل گرفته‌اند. چمن را شاید پیاده‌راه کنند، تعدادی از نیمکت‌‌ها برچیده شده و دور چنار و صنوبرها از یکی، دو ماه پیش، سیمان و فنس کشیده‌اند؛ شهرداری آمده دست گذاشته روی فضای باز باغی که روزی ناصرالدین‌شاه به دخترش هدیه داد و از آن به بعد روزها دیده به خودش؛ از تخریب کامل عمارت پشتی تا مرمت عمارت امروزی و تغییراتش با تغییر هر مدیرعامل مجموعه. حمیدرضا حاجوی، شهردار منطقه یک همین چندروز پیش در جلسه‌‌ای که با هدف بررسی طرح جدید باغ فردوس برگزار شده، گفته این محله یکی از محلات حساس است که دارای زیست‌شبانه بوده و باتوجه به حساسیت‌‌های فرهنگی، اجتماعی و موارد شهرسازی، بازپیرایی آن نیاز به بررسی کارشناسانه تعامل و ارائه طرح جامع و کامل دارد: «این طرح یکی از اقدامات جدیدی است که در گام دوم انقلاب شکل گرفته و باید متوجه باشیم آثار و تبعات اجرای هر طرح به نام همین دوره درج می‌‌شود.» اما مجید افشاری، معاون فنی عمرانی شهرداری منطقه یک و هادی حق‌بین، مدیرعامل سازمان عمرانی مناطق در گفت‌وگو با «هم‌میهن» صحبت‌ها درباره اجرای طرح باغ فردوس برای مختل شدن دورهمی جوانان در شب‌ها را شایعه می‌‌دانند و می‌‌گویند قصد شهرداری نوسازی فضاها و مبلمان شهری با انجام اقداماتی مثل تعریض پیاده‌راه، نوسازی سنگ‌‌فرش‌‌ها، تعمیر و مرمت آبنما و طراحی و نورپردازی این فضا بوده؛ هدفی که تا آخر تابستان تمام می‌‌شود و قصد رویارویی با زیست‌شبانه باغ را هم ندارد. مجید افشاری می‌‌گوید اینکه برای جمع‌‌آوری پاتوق‌‌ها در باغ فردوس در موزه به اول باغ آورده شود، اصلا صحت ندارد: «100درصد محوطه باغ فردوس حفظ می‌‌شود و هیچ قسمتش هم منحصر به موزه نمی‌‌شود. اینها شایعاتی بین مردم است. الان فضا حصارکشی شده تا رفت‌وآمد کمتر صورت بگیرد و بتوانند کارشان را درست انجام دهند. مردم فکر می‌‌کنند چون اطراف باغ حصارکشی شده، فضای موزه سینما می‌‌خواهد گسترش پیدا کند درحالی‌که چنین چیزی نیست.» او این گفته‌‌ها را که این طرح برای جلوگیری از زیست‌شبانه در حال اجراست، درست نمی‌‌داند: «باغ فردوس که محوطه محصوری نیست که بخواهیم محوطه را ساعتی کنیم. این باغ جنب خیابان ولیعصر است و دائما از سوی مردم استفاده می‌‌شود. کفپوش‌‌هایی که آنجا کار شده فرسوده شده، آبنما دیگر کار نمی‌‌کرد و سیستم تاسیسات کلا فرسوده بود. همه اینها در حال بازسازی و نوسازی است. یعنی هیچ فکری برای تغییر ماهوی باغ نشده است. مثل همه کارهایی که در شهر برای مرمت و بازسازی انجام می‌‌شود، این کار هم در حال اجراست. آبنما را سیمان کردند تا حالت پلازا آنجا درست شود. من خودم با این کار مخالفت و این موضوع را ابلاغ کردم. قرار شد به همان حالت قبل بازگردد، آبنما تا انتها ادامه داشته باشد و سیمان‌‌ها برداشته می‌‌شود. فکر می‌‌کنم بیش از حد روی این پروژه حساسیت ایجاد شده است.»

تغییر کاربری در باغ فردوس؟

آرمین، بهنام، امیر، رامین زیر یکی از درخت‌‌ها که حالا با اجرای طرح جدید شهرداری در باغ، تاریکی شب نصیب‌شان شده، ایستاده از روزها و شب‌هایی می‌‌گویند که باغ میزبان‌شان بوده؛ اما آنها هم ماجراهای اخیر را شنیده‌‌اند: «هدف‌شان این است که ما به اینجا نیاییم. اینجا را ببندند ما می‌‌رویم جای دیگر. نمی‌‌توانند جلوی ما را بگیرند.» بهنام 21ساله، یک سال بعد از آنکه پایش به دانشگاه باز شد، درس خواندن را بوسید و گذاشت کنار: «می‌آییم اینجا هر شب می‌‌نشینیم تا نصفه‌شب. حالا شنیده‌‌ایم می‌‌خواهند اینجا را چمن کنند و کنار باغ را برای رفت‌وآمد سکنه آزاد بگذارند. حتی شنیده‌‌ایم در صحن باغ را می‌‌خواهند بیاورند جلو. اینطوری می‌‌خواهند همه فضا را تبدیل به موزه کنند که زود هم آن را ببندند و والسلام. الان ببینید چقدر آدم روی این چمن‌‌ها نشسته؟ می‌‌خواهند دیگر کسی اینجا را برای نشستن و پاتوق کردن انتخاب نکند. آدم‌‌ها بیایند و بعد بروند.» اما مجید افشاری، معاون فنی عمرانی شهرداری منطقه یک این گفته‌‌ها را قبول ندارد: «محدوده باغ فردوس، یک‌سری درخت‌‌های کهنسال دارد با بن بالای یک متر و حتی سه متر. حالا با این طرح اطراف درخت‌‌ها دارد تبدیل به باغچه می‌‌شود و پیاده‌راه در قسمت مرکزی قرار می‌‌گیرد. این طرح را سازمان مشاور شهرداری تهران تهیه کرده و به تایید شورای شهر رساندند و الان به مرحله اجرایی رسیده است. البته منطقه هم روی این طرح نظراتی داشت و آنها را هم اعمال کردیم که حداکثر رضایت شهروندان را بتوانیم جلب کنیم.» هادی حق‌بین، مدیرعامل سازمان عمرانی مناطق هم در گفت‌وگو با «هم‌میهن» می‌‌گوید، پروژه مرمت و بازسازی میدانگاه باغ فردوس با هدف نوسازی فضاها و مبلمان شهری با انجام اقداماتی مثل تعریض پیاده‌راه، نوسازی سنگ‌‌فرش‌‌ها، تعمیر و مرمت آبنما و طراحی و نورپردازی این فضا در حال انجام است نه برچیدن زیست‌شبانه در محوطه باغ.

می‌خواهیم آسیب‌‌ها را کم کنیم

«می‌آیند اینجا گل می‌‌کشند، فضای باز باغ شده پاتوق موادی‌ها، کارتن‌خواب‌ها»؛ یکی از اعضای حراست باغ‌موزه سینما، ایستاده در آستانه در باغ فردوس اینها را می‌‌گوید. او هم دیده که فضای باز باغ فردوس در حال تغییر است، دیده که جدیدا گشت ارشاد زیاد به اینجا می‌‌آید و شنیده که می‌‌خواهند فضا را تغییر دهند برای تماشای بهتر مردم. اما می‌‌گوید اگر این کارها برای برچیدن پاتوق گل‌به‌دست‌هاست، دست شهرداری درد نکند. او مخالف برخوردهای انتظامی با حجاب است اما با رفتارهای سوء که به آسیب‌‌های اجتماعی دامن می‌‌زند نه. عضو حراست باغ فردوس می‌‌گوید، پیمانکار طرح جدید باغ فردوس می‌‌خواهد یک آبنمای بزرگ اینجا کار بگذارد و از فضای چمن کم کنند تا هم کارتن‌خواب‌‌های کمتری اینجا بخوابند، هم محیط تجمعی اینجا را جمع کنند. مجید افشاری، معاون فنی عمرانی شهرداری منطقه در گفت‌وگو با «هم‌میهن» یکی از مزایای این طرح را گام برداشتن برای کاهش این آسیب‌‌ها می‌‌داند: «بحث‌‌های مربوط به آسیب‌‌های اجتماعی در محوطه باغ فردوس زیاد مطرح می‌‌شود. این موضوعات از سال‌ها پیش وجود داشته یک سری از نیمکت‌‌ها لابه‌لای این درخت‌‌ها قرار گرفته و نقاط امنی را برای کسانی که بخواهند بزه کنند یا موادمخدر مصرف کنند، به وجود آورده بود. در این طرح این صندلی‌‌ها جابه‌جا شده و نیمکت‌‌ها در جایی قرار می‌‌گیرد که بیشتر در منظر عموم باشد.» به‌گفته افشاری، تعداد بالایی از متخصصان شهری و معماری روی این طرح کار کرده‌‌اند و تمام نکات ازجمله آسیب‌‌های اجتماعی را در طرح‌شان مدنظر قرار داده‌اند: «چون در سال‌های اخیر هم خود باغ فردوس و هم پارک قلمستان که مجاور باغ فردوس است، مکان‌‌هایی برای خریدوفروش و مصرف موادمخدر شده؛ با اجرای این طرح این آسیب‌‌ها هم کمتر می‌‌شوند و نقاط بی‌‌دفاع کم می‌‌شود.»

زیست‌شبانه را اجرا کنید

بهمن‌ماه سال 97، اعضای شورای شهر پنجم تهران لایحه پرحاشیه‌‌ای را بررسی کردند به‌نام «الزام شهرداری به برنامه‌‌ریزی، بسترسازی و احیای زیست‌شبانه». لایحه‌‌ای که محسن هاشمی، رئیس وقت شورای شهر با آن مخالفت کرد و گفت که مخالف حضور فرزندانش در زیست‌شبانه است و تمایلی به این طرح ندارد. اما لایحه بهمن‌ماه 99 تغییر نام داد و با عنوان «تهران بیدار» به تصویب رسید. محسن هاشمی این بار گفت که تصویب این لایحه به صورتی انجام گرفته که اهداف مورد نظر فرهنگی تامین شده و زندگی مردم با اجرای این طرح و لایحه‌‌ها دچار آسیب نخواهد شد. اما ناجا بارها اعلام کرد که امکان تامین امنیت برای اجرایی شدن این لایحه را ندارد و عیسی فرهادی، فرماندار وقت تهران هم گفت که زیست‌شبانه در تهران با وجود کرونا معنا ندارد و با آن مخالف است. ماجرای زیست‌شبانه و لایحه تهران بیدار با پیک‌‌های مختلف کرونا در کشور تقریبا منتفی شد و عمر شورای پنجم هم به پایان رسید. بعد از تشکیل شورای شهر جدید، سید احمد علوی، عضو شورا گفت که طرح زیست‌شبانه را قبول دارد ولی با عنوان «زیست مومنانه» می‌‌توانیم شب‌های تهران را روشن‌‌تر، شفاف‌‌تر و امن‌‌تر کنیم. پرویز سروری، دیگر عضو شورا هم گفته موضوع زیست‌شبانه مساله ساده‌‌ای نیست و باید ابعاد مختلف آن را بررسی کرد و ارزیابی کارشناسی انجام داد. فروردین‌ماه امسال سردار حسین رحیمی، رئیس‌پلیس پایتخت در گفت‌‌وگو با ایلنا باز هم با این موضوع مخالفت کرد و گفت که ما چیزی به نام زیست‌شبانه نداریم. حالا زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر پنجم در گفت وگو با هم‌میهن می‌‌گوید، درباره این لایحه همان زمان با سردار رحیمی صحبت کرده و او مخالفتی نداشته است: «سردار رحیمی می‌‌گفت این لایحه از این جهت که می‌‌تواند بخشی از امنیت شهر را تامین کند، خوب است اما بعدا او با این لایحه مخالفت کرد و گفت ما نیروی لازم برای اینکه بتوانیم امنیت لازم را در مکان‌‌های در نظر گرفته شده تامین کنیم، نداریم.» نژادبهرام می‌‌گوید، اعضای شورای شهر قبلی ضوابط لازم را تهیه و نوشته‌‌اند و باید هماهنگی‌‌های لازم با نیروی انتظامی در این زمینه صورت بگیرد، چون زیست‌شبانه یک مطالبه عمومی است: «لایحه زیست‌شبانه که در شورای شهر تهران مصوب شده بود، متاسفانه با اوج‌گیری بیماری کرونا هم‌زمان و متوقف شد. اما این لایحه، یک لایحه مصوب است و شهرداری باید آن را اجرا کند. اجرای این مصوبه فرصتی برای چرخش اقتصادی در شهر است. ضمن اینکه می‌‌تواند نشاط شهری ایجاد کند و ظرفیت‌‌هایی برای گردشگری در شب ایجاد کند. برای ما الان سوال این است که چرا شهرداری با اینکه مکلف به اجرای مصوبه شوراست، آن را اجرا نمی‌‌کند؟ مراحل قانونی این لایحه طی شده؛ در آن زمان به دلیل کرونا و در وضعیتی که ما محدودیت تردد حتی در شب داشتیم، امکان اجرای آن وجود نداشت. اما الان که تابستان است و وضعیت کرونا بهتر شده، وقت آن است که زیست‌شبانه اجرا شود. مساله زیست‌شبانه، مساله‌ای شهری است. کسی در این لایحه نگفته که افراد می‌‌توانند خلاف ضوابط شهری و قانونی در شب عمل کنند که بخواهیم آن را به موضوع برخورد با مساله حجاب و اختلاط زنان و مردان ربط دهیم.» علی اعطا، سخنگوی شورای شهر پنجم هم می‌‌گوید، دو هفته پیش به باغ فردوس رفته و احتمال می‌‌دهد که طرح‌‌های پیشین درباره باغ را یا کنار گذاشتند یا تغییر دادند که آنجا تبدیل به یک فضای باز عمومی نشود. او به هم‌میهن می‌‌گوید: «ما دوره قبل طرحی را دنبال می‌‌کردیم تحت عنوان میدان‌‌گاه‌‌های پیاده در شهر تهران و ایده این بود که می‌‌خواستیم یکسری نقاط را شناسایی کنیم که به یک فضای جمعی تبدیل شود. این کار انجام شد و یکی از این فضاها همین فضای مقابل موزه سینما یعنی باغ فردوس بود. آن زمان یعنی در سال ۹۷ تقریبا فضایی داشت که کسی خیلی در آن حضور پیدا نمی‌‌کرد. ما در نوروز ۹۸ گفتیم برای اینکه این کار استارت بخورد سه‌نمونه را به‌عنوان پایلوت در نظر بگیریم و ۱۰روز در نوروز، شهرداری را مکلف کنیم در این مکان‌‌ها یکسری رویداد تعریف کند. یکی از مکان‌‌ها باغ فردوس بود. تقریبا از آن زمان خود این اتفاق محرکی شد که مردم احساس کنند می‌‌توانند اینجا جمع شوند و کم‌کم آن کافه رستوران‌‌ها باز شدند.» او می‌‌گوید: «ما یک ایده درازمدت داشتیم که با احیای این فضا خود این محدوده حد فاصل ورودی سینما تا خیابان ولیعصر احیا شود، در گام بعد بشود حیاط موزه سینما را بازسازی کرد تا به این مجموعه متصل شود تا آن باغ تاریخی را احیا کنیم و تمام این فضاها به‌عنوان یک مسیر پیاده به هم پیوند بخورند. این کار باید مرحله‌به‌مرحله در یک برنامه سه یا چهار ساله پیش می‌‌رفت و دنبال می‌‌شد ولی وقتی من دو هفته پیش به آنجا رفتم به‌نظرم رسید اقداماتی که آنجا دارد انجام می‌‌شود با آن مسیری که ما داشتیم دنبال می‌‌کردیم و ایده‌‌هایی که برای توسعه و سامان‌‌دهی آنجا به‌عنوان یک فضای باز عمومی داشتیم، همخوانی ندارد. شاید خیلی تمایلی به ایجاد فضای جمعی و عمومی که مردم در آن جمع شوند، وجود ندارد و چه‌بسا بخواهند نرده‌‌های باغ فردوس را جلوتر بیاورند که انشاءالله این کار را نمی‌‌کنند. الان شهرداری اولویت‌‌های دیگری دارد. من نمی‌‌خواهم بگویم که این اقدام در باغ فردوس مستقیما به بحث زیست‌شبانه مربوط است چون موضوع به مسائل گسترده‌‌تری مربوط است.»