گام‌های معلق خاورمیانه‌ای

بازگشت سوریه به اتحادیه کشورهای عربی چه معنایی دارد؟

هتل پنج‌ستاره مِزه طلایی Golden Mezze hotel با بیش از صدها اتاق لوکس و چشم‌انداز فوق‌العاده در بخش مدرن پایتخت بی‌در و پیکر کشوری واقع شده که در جدال با مشکلات عمیق، به زانو درآمده است. سازندگان این هتل معتقدند سوریه پس از سال‌ها کشمکش با تحریم و جنگ داخلی، در آینده‌ای نزدیک برای مذاکره درباره معاملات تجاری با شرکای بین‌المللی‌اش به اتاق‌های این هتل نیاز دارد. به گفته چارلز گلس، نویسنده و روزنامه‌نگاری که در 45 سال گذشته گزارش‌های بسیاری درباره درگیری‌های خاورمیانه، اروپا و آفریقا نوشته و اخیرا به سوریه سفر کرده، ساخت این هتل ممکن است کمی خوشبینانه به نظر برسد، اما با پیوستن دوباره سوریه به اتحادیه عرب، دیدار وزیر امور خارجه عربستان سعودی با بشار اسد و بازگشایی سفارت‌های کشورهای عربی در دمشق، به نظر می‌رسد آینده روشن‌تری در انتظار سوریه باشد. دمشق در ظاهر شهری عادی به‌نظر می‌رسد. زندگی عادی در پایتخت سوریه در جریان است؛ ترافیک زیاد است، مردم در حال خرید غذا و لباس دیده می‌شوند و کسی از دزدی یا آزار و اذیت احساس ناامنی نمی‌کند. اما زیر پوست این شهر مشکلات بسیاری وجود دارد. قیمت نان در سوریه در ازای یک کیلو از 500 پوند سوری در سال گذشته به 40هزار پوند رسیده است. جریان برق در دمشق 6 ساعت قطع است و یک ساعت وصل و این روتین در طول روز ادامه دارد. برخی بخش‌های دیگر سوریه حتی همین یک ساعت هم برق ندارند. مردم باید پول بیشتری برای تامین سوخت ژنراتورهای خانه‌هایشان بپردازند. عده کمی هم پنل‌های خورشیدی دارند. تحریم‌های آمریکا اجازه نمی‌دهد تا قطعات یدکی برای ژنراتورهای برق تامین شوند و سوری‌ها نمی‌توانند با بقیه کشورهای جهان تعامل کنند. سوریه در حقیقت در چنبره‌ای از بحران‌ها و تنش‌ها گرفتار شده است و درگیری‌های مختلفی در آن در جریان است. گروه‌های مسلح اسلام‌گرا در بخشی از سوریه زیر چتر ترکیه فعالیت می‌کنند. شمال‌غرب سوریه را آمریکا اشغال کرده و می‌گوید برای مبارزه با داعش از نیروهای کرد سوری حمایت می‌کند. آمریکا همچنین در گوشه‌ای از جنوب غرب، جایی که میدان‌های نفتی وجود دارند نیز حضور دارد. داعش همچنان درشمال کشور فعال است و گاه‌گاهی به آمریکایی‌ها و کردها حمله می‌کند. از سوی دیگر برخی از گروه‌های شورشی نه‌تنها با دولت بلکه با یکدیگر نیز می‌جنگند. علاوه بر آن گروه‌های نیابتی و شبه‌نظامیان کشورهای دیگر نیز در درگیری‌های داخلی سوریه نقش دارند.

بحران پشت بحران

اگر بخواهیم کشوری را در جهان نام ببریم که بحران پشت بحران را تجربه کرده باشد، می‌توانیم به سوریه اشاره کنیم. از ناآرامی‌های داخلی گرفته تا زلزله اخیر که ویرانی‌هایی را نیز در جنوب ترکیه به بار آورد. شدت تنش‌های سیاسی در سوریه در کنار تبعات تحریم‌های آمریکا و اروپا امید به حل بحران‌های این کشور را حداقل در آینده‌ای نزدیک به نظر غیرممکن کرده است. سوریه که کشوری با تاریخچه طولانی و فرهنگ پیچیده‌ای است، هم‌اکنون بزرگترین بحران پناهجویان در جهان را دارد. اتحادیه کشورهای عربی که یک سازمان بین‌المللی منطقه‌ای به‌منظور ترویج همکاری و مشارکت در میان اعضایش بنا شده است، بعد از آغاز درگیری‌های داخلی در سال 2011، سوریه را از لیگ خود اخراج کرد. اما حالا مدتی است که عربستان سعودی و به‌خصوص کشورهای هم‌مرز سوریه آماده‌اند تا این کشور را به کرسی‌اش در اتحادیه برگردانند. با وجود اعمال تحریم‌های جامعه جهانی علیه بشار اسد و اعضای خانواده‌اش، رئیس‌جمهور سوریه همچنان در قدرت است. به گزارش فرانس 24، کارشناسان می‌گویند سال 2015 درست چند روز قبل از آنکه حکومت اسد به سقوط نزدیکتر شود، بخش‌های بزرگی از کشور به دست مخالفان رئیس‌جمهور سوریه افتاد و مشخص بود که ارتش اسد توانایی مقابله با آنها را ندارد. در همان زمان حمایت‌های زمینی ایران و هوایی روسیه به کمک‌اش آمدند. سران دولت‌های عربی حالا معتقدند تعاملات با اسد امکان‌پذیر است و بخشی از آن به این دلیل است که سوریه در اولویت‌های سیاست‌خارجی دولت بایدن قرار ندارد. زلزله سه ماه پیش در ترکیه و سوریه باعث شد تا کشورهای عربی بیشتر از قبل به دنبال عادی‌سازی روابط خود با سوریه باشند. هنوز مشخص نیست که کشورهای عربی در مقابل چه خواسته‌هایی از دمشق دارند و علاوه بر آن دقیقا چه گزینه‌هایی را روی میز قرار داده‌اند؟ چون تحریم‌های آمریکا که حالا حالاها قرار نیست برداشته شوند.

بحران پناهجویان سوری

بحران سوریه به‌شدت روی کشورهای همسایه از جمله اردن، لبنان، ترکیه، عراق و مصر تاثیر منفی گذاشته است. بیش از 5 میلیون پناهجوی سوری به این کشورها پناه آورده‌اند. به گزارش عرب‌نیوز نام بیش از 662هزار و 700پناهجوی سوری رسما در اردن به ثبت رسیده است. زمانی که ناآرامی‌ها در سوریه در 15 مارس 2011 آغاز شد، این تصور وجود نداشت که این مسئله به یکی از بدترین بحران‌های پناهحویان در عصر مدرن تبدیل شود. اما این ناآرامی‌ها منجر به جنگ داخلی درازمدتی شدند که پس از جنگ کنگو، دومین درگیری مرگبار قرن بیست‌ویکم و بدترین بحران بشردوستانه دوران اخیر به شمار می‌رود. تاکنون 600هزار نفر جان خود را در سوریه از دست داده‌اند و طبق گزارش ماه گذشته کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، از سال 2011 تا حالا دست‌کم 14 میلیون نفر، معادل نیمی از جمعیت سوریه، در جست‌وجوی امنیت مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. حالا با گذشت بیش از 12 سال درگیری، سوریه همچنان بزرگترین بحران پناهجویان در جهان را دارد. بیش از 6 میلیون و 800هزار نفر در داخل سوریه آواره شده‌اند؛ جایی که 70 درصد جمعیت آن به کمک بشردوستانه نیاز دارند و 90درصد جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. آمار بالای پناهجویان سوری بر بسیاری از کشورهای منطقه و فراتر از آن تاثیر گذاشته است. اولین اثر آن بر کشورهایی بود که با سوریه مرز مشترک دارند که می‌توان به لبنان، ‌ترکیه، اردن، مصر و عراق اشاره کرد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اعلام کرده که دست‌کم 5 میلیون و پانصد هزار پناهجوی سوری در 5 کشور همسایه سوریه زندگی می‌کنند. آلمان نیز با میزبانی بیش از 850هزار پناهجوی سوری، دومین کشور میزبان غیرهمسایه است. به گفته کارشناسان، پناهجویان می‌توانند تاثیر قابل‌توجهی بر مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حتی محیط زیستی کشورهای میزبان داشته باشند. اما اگر این کشورها آمادگی‌های لازم را نداشته باشند می‌توانند از لحاظ سیاسی و اقتصادی به‌شدت تحت فشار قرار بگیرند. مشکلات زمانی حادتر می‌شوند که کشورهای میزبان منابع کافی را برای میزبانی ندارند یا از نظر اقتصادی و اجتماعی برای واکنش به موج عظیم پناهجویان آماده نیستند. چنین شرایطی نه‌تنها بر کشور میزبان بلکه بر استانداردهای زندگی و آینده پناهجویان نیز تاثیر منفی می‌گذارد. به عبارت دیگر؛ وضعیت پناهجویان بسته به شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور میزبان متفاوت خواهد بود. نمونه آن لبنان است. لبنان در حال حاضر با بدترین بحران اجتماعی-اقتصادی مواجه است. این کشور میزبان بیشتر تعداد پناهجویان در جهان به شمار می‌رود. طبق گزارش‌های دولت لبنان، یک میلیون و پانصد هزار پناهجوی سوری و 13هزار و 715 پناهجو از ملیت‌های دیگر در این کشور زندگی می‌کنند. از سوی دیگر کشورهایی که برای تامین نیازهای اولیه پناهجویان مانند آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، سرپناه و ... امکانات بیشتری دارند، به احتمال زیاد در درازمدت سود می‌برند. طبق گزارش خدمات مهاجرت و پناهجویان لوتران «درک اثرات اقتصادی پناهجویان برای تمام کشورهای میزبان بسیار مهم است. برای آغاز زندگی در یک کشور جدید، هزینه‌هایی برای نیازهای اولیه و خدمات دادن به آنها مانند سرپناه، پیدا کردن شغل، کلاس زبان و مراقبت‌های بهداشتی وجود دارد. بعد از این سرمایه‌گذاری اولیه، برای کشور میزبان منافع اقتصادی بسیار بیشتری به‌وجود می‌آورد. پناهجویان با پیدا کردن جایگاه خود، درآمدهای مالیاتی قابل توجهی را برای دولت‌ها به همراه دارند، باعث رونق اقتصاد می‌شوند و بهره‌وری را افزیش می‌دهند، باعث بهبود دستمزد کارگران محلی می‌شوند، نوآوری را تقویت می‌کنند و اغلب به دلیل ارتباطات‌شان با کشورهای مختلف به تجارت بین‌المللی کمک می‌کنند. تازمانی که امنیت و ثبات در سوریه برقرار نشود، بحران پناهجویان نیز همچنان ادامه خواهد داشت. امری که مستلزم کمک‌های جامعه بین‌المللی به روند بازسازی سوریه و برقراری امنیت در آن است. هر چه امنیت بیشتر باشد، احتمال بازگشت پناهجویانی که به کشورهای همسایه آواره شده‌اند، بیشتر می‌شود.

پیش‌گامی عربستان برای عادی‌سازی روابط با سوریه

خیلی قبل‌تر از سفر اخیر بشار اسد به امارات و عمان، تونس در سال 2015 سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد و سفیرعمان نیز در سال 2020 به سوریه بازگشت. حتی مصر هم در سال 2021 از عادی‌سازی روابط با سوریه صحبت کرده بود. چرا عربستان سعودی برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب پیش‌قدم شده است و این اقدام چه تاثیری بر آینده سوریه می‌گذارد؟ قطعا دلیلی وجود دارد که عربستان سعودی احیای روابط کشورهای عربی با سوریه را در این نقطه از زمان انتخاب کرده است. بخشی از آن به احیای روابط عربستان با ایران برمی‌گردد. داگلاس هربرت، کارشناس امور بین‌الملل می‌گوید: «عربستان تمام کارت‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه‌ای خود را روی میز گذاشته و دورنمای دیپلماسی را در کل منطقه تغییر داده است.» به گفته هربرت تا زمانی که ایران و عربستان به‌عنوان مهم‌ترین کشورهای بانفوذ در سوریه با یکدیگر درگیر باشند و بشار اسد نیز متحد نزدیک هر دو باقی بماند، بازسازی روابط بین‌المللی عربستان به‌راحتی صورت نمی‌گیرد. در بخشی از سوریه که تحت کنترل دولت قرار دارد، ساکنانی که با تورم شدید و کمبود سوخت و برق روبه‌رو هستند، امیدوارند که این آشتی منجر به بازگشایی روابط تجاری و سرمایه‌گذاری‌های خارجی بیشتر شود و در جهت رفع بحران اقتصادی فلج‌کننده حرکت کند. در این میان، در بقیه مناطقی از شمال روسیه که تحت کنترل مخالفان قرار دارد، سوری‌هایی که زمانی عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی را در مبارزه علیه حکومت اسد، متحد خود می‌دانستند حالا به‌طور فزاینده‌ای احساس می‌کنند به حال خود رها شده‌اند.

ترکیه که یکی از حامیان اصلی مخالفان مسلح اسد بود، ماه‌هاست که مذاکرات با دمشق را پیش می‌برد که تازه‌ترین آن زمانی بود که وزرای دفاع ترکیه، روسیه، ایران و سوریه در مسکو دیدار کردند.

در هفته‌های اخیر، عربستان سعودی که به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه زمانی از شورشیان سوریه‌ای حمایت می‌کرد، حالا سیاست‌های خود را تغییر داده و همسایگانش را نیز به‌دنباله راه خودش تشویق می‌کند. پایین آمدن فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان از پله‌های هواپیما در فرودگاه دمشق آغاز فصل جدیدی از جنگ در سوریه را به نمایش گذاشت و ریاض نشانه‌هایی از پایان تحریم دیپلماتیک ۱۲ساله حکومت اسد را رقم زد؛ اتفاقی که همین 10 سال پیش غیرممکن به نظر می‌رسید. این مانور دیپلماتیک با توجه به روابط خصمانه ریاض با حکومت اسد که نه عقب‌نشینی کرده و نه اصلاح شده همه را گیج کرده است. محمد بن‌سلمان می‌داند که اگر حوثی‌ها همچنان بر فراز مرز یمن پرواز کنند، برنامه‌های اقتصادی جاه‌طلبانه‌اش به ثمر نمی‌رسند. گام‌های عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط را باید در چارچوب گسترده‌تری از جاه‌طلبی‌های سیاست خارجی ریاض در نظر گرفت که در راستای چشم‌انداز اهداف ۲۰۳۰این کشور قرار گرفته است. چشم‌اندازی که ثبات منطقه‌ای و همکاری‌های اقتصادی را بالاتر از رقابت و درگیری قرار داده است. عربستان سعودی می‌خواهد به مناقشاتی پایان دهد که از زمان به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان در مقام وزارت دفاع در سال ۲۰۱۵ در منطقه گسترش یافته است. در ماه مارس، عربستان سعودی ۵ میلیارد دلار در بانک مرکزی ترکیه سرمایه‌گذاری کرد که پایانی بود بر جنگ تجارت و سیاسی با ترکیه که پس از مرگ جمال خاشقچی در استانبول در سال ۲۰۱۸ شکل گرفته بود. اگر رجب‌طیب‌اردوغان در انتخابات سراسری این ماه برنده شود، این اقدام عربستان می‌تواند یک سرمایه‌گذاری سیاسی ارزشمند به شمار رود. آخرین تکه پازل آشتی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به‌زودی با بازگشایی سفارت‌های امارات و قطر و احیای روابط ایران و عربستان با میانجی‌گری چین کامل می‌شود که طبیعتا تنش‌ها را در یمن، لبنان و سوریه کاهش می‌دهد. اقدامات اخیر عربستان دولت بایدن را غافلگیر کرده و نشان می‌دهد که عربستان عملا مسیر خود را در یک محیط چندقطبی و منسجم جدید بدون مزاحمت‌های آمریکا ترسیم می‌کند.

آینده سوریه در اتحادیه عرب

به گزارش واشنگتن‌پست، خیاط 49ساله‌ای که می‌خواست به نام مستعار ابوشادی (پدر شادی) شناخته شود می‌گوید امیدوار است که بهبود روابط میان سوریه و عربستان باعث بهبودی شرایط اقتصادی و شروع بازسازی این کشور جنگ‌زده ‌شود: «دیگر از جنگ خسته شده‌ایم، 12 سال عذاب کشیدیم. خدا بخواهد، روابط ما نه‌تنها با عربستان بلکه با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بهتر می‌شود و مردم در هر دو طرف سود ببرند. زندگی به جریان می‌افتد، امنیت بیشتر می‌شود و انشاءالله همه‌چیز بهتر می‌شود.» کنشگران و فعالان مخالف اسد در شبکه‌های اجتماعی هشتگ عربی به ترجمه «عادی‌سازی با اسد خیانت است» را راه انداخته‌اند و صدها نفر در هفته‌های گذشته مخالفت خود را با عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با سوریه نشان داده‌اند. برخی از شهروندان از کنترل دوباره مناطق تحت کنترل مخالفان به دست اسد ابراز نگرانی کرده‌اند.

جوزف داهر، محقق سوئیسی-سوریه‌ای و استاد انستیتو دانشگاه اروپایی در فلورانس ایتالیا می‌گوید نزدیکی روابط عربستان و سوریه برای اسد همه‌چیز را تغییر می‌دهد. مقامات و حامیان دولت سوریه می‌گویند ترمیم روابط دوجانبه در واقعیت بسیار مهم‌تر است تا بازگشت به اتحادیه عرب. طارق‌الاحمد، یکی از اعضای سیاسی دفتر اقلیت‌های حزب ملی سوریه درباره احیای روابط به آسوشیتدپرس می‌گوید: «واقعا نقش تعیین‌کننده‌ای ندارد.» جورج لابور، استاد دانشگاه و دیپلمات پیشین در دمشق می‌گوید سوریه‌ای‌ها امیدوارند بعد از عادی‌سازی روابط میان سوریه و عربستان بتوانند مشاغل سعودی پیدا کنند. تا قبل از سال 2011، عربستان سعودی یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری سوریه به شمار می‌رفت. تجارت میان این دو کشور در سال 2010 به یک میلیارد و 300 میلیون دلار می‌رسید. درحالی‌که ترافیک اقتصادی با بسته شدن سفارت‌ها به‌طور کلی متوقف نشد اما به سرعت کاهش یافت. اما با این حال حتی قبل از گرم شدن روابط دیپلماتیک دو کشور، روابط تجاری به‌ویژه پس از بازگشایی مرز بین سوریه و اردن در سال 2018 که به‌عنوان مسیری برای ورود و خروج کالا به عربستان سعودی عمل می‌کند، رو به افزایش بود. به گفته وب‌سایت «گزارش سوریه» که اقتصاد این کشور را رصد می‌کند، تجارت سوریه و عربستان از 91 میلیون دلار و 35 هزار دلار در سال 2017 به 396 میلیون و 90هزار دلار در سال 2021 رسیده است. جهاد یزیگی، سردبیر «گزارش سوریه» می‌گوید از سرگیری پروازهای مستقیم و خدمات کنسولگری پس از احیای روابط عربستان و سوریه می‌تواند باعث افزایش تجارت شود. به گفته یزیگی اما سوریه‌ای‌ها که به عربستان به‌عنوان یک سرمایه‌گذار نگاه می‌کنند، چه از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم در اقتصاد سوریه باشد و چه از طریق تامین بودجه پروژه‌های مختلف به‌ویژه وام برای پروژه‌های زیرساختی ممکن است ناامید شوند. چنین سرمایه‌گذاری‌هایی به‌طور گسترده فعلا اتفاق نمی‌افتند. حتی در مناطق تحت کنترل مخالفان برخی نسبت به اخبار عادی‌سازی بی‌اعتنایی کرده‌اند. عبدالوهاب علایوی، فعال سیاسی در ادلب می‌گوید که از تغییر موضع سعودی‌ها غافلگیر شده است چون «در عمل هیچ تغییری ایجاد نمی‌شود...کشورهای عربی هیچ نفوذی در داخل سوریه ندارند» برخلاف ترکیه، روسیه، ایران و آمریکا که نیروهایشان در تمام بخش‌های مختلف کشور حضور دارند. محمد شکیب‌الخالد، رئیس حزب مخالفان جنبش دموکراتیک ملی سوریه می‌گوید کشورهای عربی هیچ‌وقت با «جنبش‌های مدنی لیبرال دموکراتیک» در خیزش سوریه متحد نبودند اما از «احزابی که رویکرد اسلامگرای تندروتری داشتند» حمایت کردند. اندرو تبلر، تحلیل‌گر سیاست‌های کشورهای عربی در اندیشکده واشنگتن انستیتو می‌گوید تلاش‌های کشورهای منطقه برای جذب بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه موضوع تازه‌ای نیست. امان و قاهره سعی کردند تا گاز و الکتریسیته را با اعطای سهمی به اسد، از اردن به لبنان ببرند. این طرح تاکنون به هیچ‌جایی نرسیده است. از زمانی که اردنی‌ها تقاطع جابر را به‌طور کامل به سمت سوریه باز کردند، ماده مخدر فنتیلین (که به نام کاپتاگن شناخته می‌شود) ساخت داخل سوریه خیلی زود سراسر پادشاهی را فرا گرفت. پیامدهایی که قطعا اردنی‌ها یا دیگر کشورهای عربی انتظارش را نداشتند. اوایل سال 2018، امارات به دنبال ایجاد انگیزه‌های مالی برای اسد بود تا در قبال آن قدرت ترکیه و قطر را تضعیف کند. بعدها امارات استدلال می‌کرد که چنین اقداماتی می‌تواند به خروج ایران از سوریه کمک کند. پذیرش مجدد سوریه به اتحادیه عرب نیازمند حداکثر آراست، اما حامیان عادی‌سازی به‌دنبال کسب تمام آرا هستند. از نظر آنها، هر گونه رای مخالف این تصمیم را بی‌معنا می‌کند؛ آنها همچنین معتقدند اتفاق آرا به دنیا نشان می‌دهد که در قبال سوریه باید از راه متفاوتی استفاده کنند.

تمدید تحریم‌های آمریکا

محدودیت‌های ناشی از «قانون سزار» سال 2024 به پایان می‌رسند و حال و هوای فعلی کپیتال‌هیل نشان می‌دهد که برای تمدید این تحریم‌ها تلاش می‌کنند. اما با این وجود سران کشورهای عربی فکر می‌کنند می‌توانند موضع آمریکا را تا قبل از 2024 تغییر دهند. قانون سزار، برگرفته از نام یک عکاس سوریه‌ای با هویتی پنهان است که در سال 2014 عکس‌هایی را از اجساد کشته‌های سوریه در یک جلسه سری در کنگره آمریکا نشان داد. هدف از وضع قانون سزار، اعمال تحریم‌ها علیه دولت بشار اسد و متحدانش و انزوای اقتصادی و سیاسی این کشور به منظور وادار کردن اسد به پذیرش حل‌وفصل سیاسی بحران سوریه براساس قطعنامه 2254 شورای امنیت است. عادی‌سازی روابط با سوریه می‌تواند پیامدهایی برای حضور ارتش آمریکا در سوریه داشته باشد. نظامیان آمریکایی به درخواست دولت عراق تحت قانون 51 برای دفاع از خود در سوریه مستقر شده‌اند که به آنها اجازه می‌دهد برای جنگ علیه داعش در این کشور بمانند. با این وجود، روسیه، ایران و دمشق خواستار ترک سربازان آمریکایی از خاک سوریه هستند. اگر عراق و بقیه کشورهای اتحادیه عرب تصمیم بگیرند که رسما روابط خود را با اسد عادی‌سازی کنند، فشار منطقه‌ای علیه حضور آمریکا می‌تواند در آینده نزدیک به شدت افزایش یابد. مثلا این نتیجه می‌تواند نیروهای دموکراتیک سوریه یا SDF متحد آمریکا را وادار کند تا با اسد به توافقی دست پیدا کنند و از لحاظ قانونی بخش بزرگی از منطقه را به دولت اسد برگردانند. تجارت غیرقانونی کاپتاگن (نوعی ماده مخدر) در سال 2021 بیش از 5 میلیارد دلار برای سوریه درآمد داشته است. طی یک دهه گذشته اسد تقریبا کنترل منابع طبیعی شامل میدان‌های نفتی، منابع آبی و تولیدات کشاورزی را از دست داده است. حجم بزرگی از درآمدی که از کارخانه‌های سوری به‌دست می‌آمد نیز دیگر وجود ندارد یا نابود شده‌اند یا کشور را ترک کرده‌اند. کنگره آمریکا به‌وضوح اعلام کرده که تحریم‌های قانون سزار پابرجا باقی می‌مانند تا دولت اسد نتواند از کشورهای عربی پول دریافت کند. با وجود تحریم‌ها، اجازه رسیدن کمک‌های بشردوستانه برای زلزله‌زدگان ممکن است آزادی عملی را برای کشورهای عربی ایجاد کند تا برای اسد کمک‌های نقدی بفرستند. علاوه بر آن، به نظر می‌رسد سعودی‌ها تمایل به تعامل مستقیم با اسد دارند. آنها همین کار را در یمن انجام دادند. ریاض در گذشته تلاش کرد تا افسران عالی‌رتبه حوثی‌ها را ترور کند، اما حالا با آنها دست می‌دهد.

بازگشت سوریه امکان‌پذیر است؟

ایمن‌الصفدی، وزیر خارجه اردن معتقد است که در میان اعضای اتحادیه عرب، رای کافی برای بازگشت سوریه به این سازمان وجود دارد که نقطه شروع راه‌حل سیاسی برای پایان بحران این کشور است. اعضای اتحادیه عرب روز یکشنبه برای «رفع تعلیق عضویت سوریه» در ریاض رای‌گیری می‌کنند. اگر عضویت سوریه پذیرفته شود، به احتمال زیاد بشار اسد به‌عنوان رئیس هیئت سوری در اجلاس مقامات عالی‌رتبه اتحادیه عرب در 19 می‌ شرکت خواهد کرد. الصفدی در گفت‌وگو با شبکه خبری سی‌ان‌ان می‌گوید: «تمام تلاش‌های دنیای عرب برای حل‌وفصل بحران سیاسی سوریه در پشت پرده صورت گرفته بود. آنها تقریبا به سیاست حفظ وضع موجود می‌پرداختند که در نتیجه آن رنج و درد بیشتر مردم سوریه و افزایش تهدیدها در منطقه ازجمله در اردن اتفاق افتاد.» به گفته الصفدی تمام کشورها برای پایان بحران سوریه موافقت کرده‌اند اما بر سر انتخاب بهترین شیوه اختلافاتی وجود دارد. به گفته وزیر خارجه اردن بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نمادین است اما کشورهای عربی در نهایت باید مطمئن شوند که جامعه بین‌المللی با آنها همراه هستند، چون با وجود تحریم‌های اروپایی و آمریکایی نیاز شدیدی به تلاش‌های جهانی برای بازسازی وجود دارد. ودانت پاتل، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید کرده است که ایالات متحده روابط خود با دولت اسد را عادی‌سازی نمی‌کند و به وضوح به شرکای عربی خود اعلام کرده که قطعنامه 2254 شورای امنیت ملی سازمان ملل تنها راه‌حل موفقیت‌آمیز حل بحران سوریه است. الصفدی در پاسخ به خبرنگار سی‌ان‌ان مبنی بر اینکه آیا اردن برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب از حمایت آمریکا برخوردار است یا نه، می‌گوید که اردن و دیگر کشورهای عربی همواره با واشنگتن مذاکره می‌کنند تا به راه‌حلی در راستای قطعنامه شورای امنیت برسند. ایمن الصفدی می‌گوید، افراد بسیاری از تبعات بحران سوریه آسیب دیده‌اند، از جمله اردن که هر اقدامی که لازم باشد برای کاهش تهدیدات در برابر امنیت اردن انجام می‌دهد: «ما به سادگی از کنار تهدید قاچاق مواد مخدر رد نمی‌شویم. اگر اقدامات موثری برای مقابله با این تهدید صورت نگیرد، هر کاری لازم باشد برای مقابله با این تهدید انجام می‌دهیم؛ از جمله اقدامات نظامی داخل سوریه برای حذف این تهدید به‌شدت خطرناک نه‌تنها در اردن بلکه از اردن تا دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، کشورهای عربی و جهان».