جامعه‏‌شناسی پزشکی یک پاندمی

مروری کوتاه بر کتاب طاعون و افول تمدن اسلامی

کتاب «طاعون و افول تمدن اسلامی»، تالیف مایکل والترز دالس و ترجمه دکتر قربان بهزادیان‌نژاد است که در سال 1395 به همت پژوهشکده تاریخ اسلام چاپ شده است. این کتاب هم به‌معنای تاریخ پزشکی متمرکز شده بر موضوعی به‌نام طاعون است، هم به‌نوعی جامعه‌شناسی پزشکی فرهنگ‌مدار است و از هردو دریچه می‌‌توان به کتاب نگاه کرد. کتاب طاعون و افول تمدن اسلامی در هشت‌فصل تنظیم شده است. فصل نخست مقدمه و طرح این مساله است که چنین موضوعی چه دامنه‌‌ای را در برمی‌گیرد. در فصل دوم به «طاعون در خاورمیانه» اشاره شده است. فصل‌سوم ماهیت طاعون، فصل‌چهارم تفاسیر مسلمانان دوره میانه از آن، فصل‌پنجم اثرات جمعیت‌شناختی طاعون در مصر و سوریه، فصل‌ششم رفتار جامعه‌شهری در مرگ‌سیاه و فصل‌هفتم پیامد اقتصادی آن را بررسی می‌کند و فصل پایانی، نتیجه‌گیری است. این کتاب ظهور طاعون در دوره میانی را بررسی کرده و بسیار قابل اعتناست که پایان تمدن اسلامی و ظهور تمدن غربی را هم‌زمان بررسی می‌کند و درواقع اشاره دارد به این موضوع که چگونه ‌‌تمدن در جامعه اسلامی به ضعف می‌‌گراید و در غرب تقویت می‌‌شود. نکته مهم این است که مولف بدون جانبداری، مسائل را بررسی کرده است و اصلا قصد این را نداشته که گروهی را تخریب کند و گروه دیگر را ترفیع بخشد. اروپا از قرن‌های 15 و 16 به‌بعد است که به لحاظ فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی قد علم می‌‌کند. این بحث مقایسه‌‌ای مهم را مولف با نگاهی بسیار دقیق تحلیل کرده است و اصلا سوگیری ندارد. مولف به‌عنوان پژوهشگر به مصر و سوریه رفته، با تمام منابع از نزدیک ارتباط گرفته اودر عین حال به جهان مسیحیت نیز توجه کرده است. در کنار بررسی تاریخی که در کتاب بسیار قابل اعتناست و نویسنده رفتار مسلمانان و مسیحیان را در قبال این بیماری تفسیر می‌کند، فهم فرهنگی و جامعه‌شناسی فرهنگی نیز در رویکرد نویسنده وجود دارد و کتاب نحوه ظهور طاعون، گسترش آن و سرایتش به جهان و اثرات طاعون را از بعد اقتصادی و فرهنگی تحلیل می‌‌کند. در بعد اقتصادی همان معنایی که در بیان اقتصاد کلاسیک وجود دارد و مبتنی بر «ظهور و حذف جمعیت» است، مورد توجه قرار می‌گیرد و نویسنده بعد از حذف جمعیت، سراغ اثرات اقتصادی طاعون می‌‌رود. در ایام مبارزه با بیماری طاعون، تولید و مصرف از بین می‌‌رود و مناسبات اجتماعی نیز دچار چالش می‌‌شود. در ادامه مولف درخصوص این موضوع صحبت می‌‌کند که علما تفاسیر مختلفی از طاعون ارائه می‌‌کنند و می‌‌گویند طاعون به دلیل گناه شیوع پیدا کرده یا به‌خاطر حضور اقلیت‌‌هاست که این بیماری به‌وجود آمده است. این موضوع به این خاطر شاید جالب باشد که در روزهای کرونایی، ما چنین صحبت‌‌ها و نقدهایی را از برخی افراد می‌‌شنیدیم و به‌جای اینکه کرونا را تحت عنوان «اپیدمی» نگاه کنیم، تحلیل‌‌ها را به سمت دیگری برده بودیم. این کتاب جامعه‌شناسی پزشکی نیز هست، زیرا رویکرد جامعه را در مواجهه با یک بیماری، بررسی و نقد کرده است. در عین حال نظام‌های معنایی را که این بیماری در دوطیف مسلمان و مسیحی به‌وجود می‌‌آورد، تحلیل کرده است.کتاب بسیار درخشان مایکل دالس، بسیار دقیق نیز ترجمه شده است و هیچ سکته‌‌ای در متن دیده نمی‌‌شود.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید