ریسک جـولانی/پیوستن سوریه به ائتلاف نظامی آمریکا علیه داعش چه خطراتی برای دولت الشرع به همراه خواهد داشت؟

دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا در دیدار اخیرش با احمدالشرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، از دمشق خواست تا به ائتلاف آمریکا در مبارزه با داعش بپیوندد. ورود سوریه به ائتلاف ضدداعش به رهبری ایالات متحده، ممکن است موجب شود دمشق سرمایه ‌‌خارجی بیشتری کسب کرده و روند بازسازی سوریه را تقویت کند و از فشارهای غرب بر سوریه بکاهد اما در عین حال نزدیکی سوریه به غرب، خطر نارضایتی و عصبانیت تندروها در دولت انتقالی سوریه را به همراه خواهد داشت و در نهایت در صورت برآورده نشدن انتظارات عمومی، می‌تواند به احیای داعش کمک کند.

در تاریخ 10 تا 12 نوامبر، احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، اولین سفر رسمی خود را به واشنگتن انجام داد و در کاخ سفید با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده و مقامات ارشد امنیت ملی دیدار کرد.

در طول این سفر، دو طرف اعلام کردند سوریه به ائتلاف جهانی به رهبری ایالات متحده برای شکست داعش خواهد پیوست و این اولین توافق همکاری امنیتی رسمی بین دمشق و واشنگتن از زمان ظهور این گروه تروریستی در جریان جنگ داخلی سوریه در اوایل دهه 2010 بود. این اعلامیه شامل برنامه‌هایی برای یک مکانیسم هماهنگی مشترک با تمرکز بر اشتراک‌گذاری اطلاعات و عملیات علیه هسته‌های داعش در صحرای سوریه و در امتداد دره فرات بود.

مقامات آمریکایی همچنین اظهار داشتند که به عنوان بخشی از این توافق، معافیت‌های محدود بشردوستانه و تعلیق زودهنگام برای برخی تحریم‌ها اعمال خواهد شد. در نهایت، وزارت امور خارجه ایالات متحده تعلیق ۱۸۰ روزه دیگری از اکثر تحریم‌های قانون قیصر علیه سوریه اعلام کرد «تا فرصتی برای مردم سوریه برای صلح و رفاه پایدار فراهم شود»، و در عین حال خواستار «اقدامات ملموس دولت سوریه برای عبور از گذشته و تلاش برای صلح در منطقه» شد.

با این حال، خطرات برای ثبات سوریه همچنان ادامه دارد؛ همانطور که اخیراً در ۱۴ نوامبر مشخص شد که مهاجمان ناشناس دو موشک کاتیوشا را از حومه دمشق به سمت پایتخت شلیک کردند. یکی از موشک‌ها به محله المزه در غرب دمشق (که عمدتاً محل سکونت اقلیت علوی است، احتمالاً نشان می‌دهد که یک گروه سنی پشت این حمله بوده است) برخورد کرد، درحالی‌که موشک دیگر به جاده منتهی به کاخ ریاست‌جمهوری برخورد کرد. 

ائتلاف جهانی به رهبری ایالات متحده برای شکست دادن داعش، یک اتحاد بین‌المللی متشکل از ۹۰ کشور و سازمان است که عملیات نظامی و اطلاعاتی را برای از بین بردن شبکه‌های داعش و جلوگیری از ظهور مجدد آنها در عراق و سوریه هماهنگ می‌کند. پیش از سفر الشرع به واشنگتن، نیروهای امنیتی سوریه ده‌ها نفر از عوامل داعش را دستگیر و چندین توطئه حمله را در یک عملیات امنیتی سراسری خنثی کردند.

قانون حفاظت از غیرنظامیان سوریه به نام قیصر، قانونی در ایالات متحده است که تحریم‌های گسترده‌ای را علیه رژیم سابق سوریه به رهبری رئیس‌جمهور بشار اسد، دستگاه امنیتی آن اعمال کرده و از طریق تحریم‌های ثانویه، هر شخص یا نهادی که به آنها کمک می‌کرد را تحریم می‌کند.

اقدام ایالات متحده برای لغو این تحریم‌ها، که ناشی از تعامل مجدد دیپلماتیک و گام‌هایی در جهت عادی‌سازی روابط با مقامات جدید سوریه است، می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری و بازسازی عمده‌ای را برای این کشور جنگ‌زده فراهم کند. با این حال، سایر تحریم‌های ایالات متحده علیه سوریه، به‌ویژه تحریم‌های مربوط به معاملات با ایران و روسیه و همچنین تحریم‌های مربوط به کالاهای حساس نظامی و فناوری، همچنان پابرجاست.

سفر الشرع به واشنگتن و نتایج آن با تلاش مداوم او برای تسریع یکپارچگی در سوریه و تضمین لغو تحریم‌های بین‌المللی باقی‌مانده که همچنان مانع بهبود وضعیت اقتصادی این کشور می‌شوند، همسو است. سال گذشته شاهد بوده‌ایم که سوریه از ستون محور مقاومت ایران به تدریج به شریک منطقه‌ای ایالات متحده تبدیل شده است.

از زمان فروپاشی حکومت اسد در دسامبر 2024، ایالات متحده با برقراری مجدد روابط دیپلماتیک و حمایت از تلاش‌های دولت موقت برای مبارزه با داعش، از تلاش‌ها برای ثبات و اتحاد سوریه حمایت کرده است. واشنگتن همچنین برخی از تحریم‌ها را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی مورد نیاز برای بازسازی سوریه لغو کرده است.

این امر به شرکای منطقه‌ای مانند قطر، عربستان سعودی و ترکیه اجازه داده است تا کمک‌های مالی، فنی و مادی را با هدف تقویت مشروعیت داخلی دولت الشرع و بهبود ارائه خدمات عمومی ارائه دهند. با این حال، بسیاری از شرکت‌های خصوصی به دلیل خطرات قانونی و مالی باقی‌مانده، به‌ویژه از زمان باقی ماندن قانون قیصر، در مشارکت در اقتصاد سوریه مردد بوده‌اند.

علاوه بر این، ایالات متحده به میانجیگری تلاش‌های دیپلماتیک بین سوریه و بازیگران مختلف بین‌المللی و محلی، از جمله اسرائیل، ترکیه و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت حمایت آمریکا که رهبری مبارزه با داعش را بر عهده داشته‌اند، کمک کرده است. با این حال، نیروهای دموکراتیک سوریه همچنان در برابر ادغام در دولت سوریه مقاومت می‌کند و خودمختاری را در اولویت قرار داده و به دلیل خشونت‌های گذشته نیروهای دولتی و شبه‌نظامیان علیه اقلیت‌ها، از جمله دروزی‌ها در جریان یک درگیری کوتاه در ماه ژوئن، و علیه علوی‌ها در ماه‌های قبل، به دولت الشرع بی‌اعتماد است.

در ۱۷ نوامبر، عربستان سعودی اولین بخش از کمک‌های مالی نفت خام خود را به سوریه تحویل داد و یک تانکر حامل تقریباً ۶۵۰،۰۰۰ بشکه نفت در بندر بانیاس پهلو گرفت. این محموله بخش اولیه از کمک مالی 1/65 میلیون بشکه‌ای است که در ۱۱ سپتامبر بین صندوق توسعه عربستان سعودی و وزارت انرژی سوریه با هدف احیای پالایشگاه‌های سوریه امضا شد.

در ۲۴ ژوئیه، عربستان سعودی از قراردادهای سرمایه‌گذاری به ارزش 6/4 میلیارد دلار با سوریه، از جمله 2/93 میلیارد دلار اختصاص داده شده برای املاک و مستغلات و زیرساخت‌ها و حدود 1/07 میلیارد دلار برای بخش‌های مخابرات و فناوری اطلاعات، به عنوان بخشی از توافق‌نامه‌های امضاشده توسط ۴۷ شرکت سعودی در یک مجمع سرمایه‌گذاری دمشق خبر داد.

در آن زمان، الشرع اظهار داشت که «بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها با حمایت عربستان سعودی در حال نهایی شدن هستند» زیرا پادشاهی عربستان سعودی مشارکت اقتصادی خود را در بهبود اوضاع پس از جنگ سوریه عمیق‌تر می‌کند؛ که نشان‌دهنده تسریع در تعامل مجدد ریاض است.

از زمان فروپاشی رژیم اسد، اسرائیل - که نیروهایش اکنون بخشی از جنوب سوریه را اشغال کرده‌اند – به‌رغم مذاکرات در مورد توافق امنیتی در مرزهای مشترک‌شان، بارها به مواضع ارتش و دولت سوریه حمله هوایی کرده است. این حملات در طول درگیری ژوئن در استان جنوبی سویدا تشدید شد که طی آن اسرائیل در دفاع از دروزی‌ها و به عنوان پیامی به دولت انتقالی سوریه علیه استقرار نیروهای امنیتی در استان‌های جنوبی، به وزارت دفاع سوریه و مجاورت کاخ ریاست‌جمهوری حمله کرد.

تصمیم ایالات متحده برای تعلیق موقت تحریم‌های قانون قیصر، اعتماد بین‌المللی به مسیر سوریه به سمت لغو کامل تحریم‌ها را تقویت می‌کند و در را برای تأمین مالی محدود بازسازی و سرمایه‌گذاری کشورهای حاشیه خلیج‌فارس باز می‌کند؛ اگرچه این روند کُند خواهد بود و با چالش‌های بی‌شماری روبه‌رو خواهد بود. تعلیق قانون قیصر به ایالات متحده زمان می‌دهد تا قبل از تکمیل لغو کامل تحریم - که نیاز به تأیید کنگره دارد - میزان پایبندی سوریه به این قانون را ارزیابی کند؛ به‌خصوص که هنوز قانونگذاران آمریکایی نگران پیوندهای سابق الشرع و متحدانش با القاعده هستند.

پیوستن سوریه به ائتلاف ضدداعش به رهبری ایالات متحده و عملیات سرکوب اخیر آن علیه هسته‌های داعش، به جلب اعتماد ایالات متحده و کشورهای اروپایی نیز کمک خواهد کرد و آنها را به ادامه لغو تحریم‌ها تشویق می‌کند. برای این منظور، تعلیق قانون قیصر، سرمایه‌گذاری بیشتر در سوریه را تشویق می‌کند؛ به‌ویژه از سوی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی، که به دلیل باقی ماندن برخی از تحریم‌های ایالات متحده به‌‌رغم معافیت‌ها، در نهایی کردن سرمایه‌گذاری‌ها و تأمین مالی بزرگ تردید داشته‌اند.

اما درحالی‌که این هجوم سرمایه، روند بهبود اقتصادی سوریه را تسریع می‌کند، این روند به دلیل چالش‌های متعدد پس از جنگ داخلی تقریباً ۱۴ ساله، کُند خواهد ماند. این چالش‌ها شامل میزان تخریب فیزیکی در کشور، تخریب صنایع کلیدی مانند کشاورزی و تولید، فروپاشی سیستم مالی رسمی و خطر مداوم خشونت‌های قابل توجه مجدد است.

هیئتی از صندوق بین‌المللی پول از ۱۰ تا ۱۳ نوامبر از دمشق بازدید کردند و به این نتیجه رسیدند که اقتصاد سوریه «نشانه‌های اولیه بهبود» و چشم‌اندازهای بهبودیافته را بروز می‌دهد و به افزایش تمایل سرمایه‌گذاران، ادغام تدریجی در بازارهای منطقه‌ای و جهانی و بازگشت بیش از یک میلیون پناهنده اشاره دارد. این هیئت همچنین با مقامات سوری در مورد یک برنامه کمک فنی با تمرکز بر ظرفیت‌سازی مالی، پولی و بخش‌های مالی به توافق رسیدند.

بانک جهانی ارزیابی کرده است که با توجه به میزان تخریب در زیرساخت‌ها، مسکن و سایر بخش‌ها، هزینه بازسازی سوریه حدود ۲۱۶ میلیارد دلار خواهد بود. با این حال، این بانک این را به عنوان «تخمین محافظه‌کارانه» توصیف کرده و خاطرنشان کرده است که هزینه‌ها می‌تواند تا ۳۴۵ میلیارد دلار باشد.

تبعات پیوستن سوریه به ائتلاف ضد داعش

پیوستن به ائتلاف ضدداعش، تندروها را در دولت و دستگاه امنیتی سوریه خشمگین خواهد کرد و خطر جناح‌گرایی و اختلافات درون‌دولتی را به همراه خواهد داشت که می‌تواند منجر به خشونت و تضعیف حکومت الشرع در درازمدت شود. تندروها در دستگاه‌های امنیتی و قضایی از قبل شروع به ابراز نگرانی‌ها و خشم خود نسبت به تصمیم الشرع برای پیوستن به ائتلاف ضدداعش کرده‌اند و از تصمیم او برای هماهنگی با نیروهای غربی انتقاد می‌کنند.

اگرچه آنها در حال حاضر فاقد قدرت لازم برای به چالش کشیدن دولت انتقالی هستند، اما این تندروها احتمالاً از پروژه‌های بازسازی، جریان‌های کمک و شبکه‌های محلی برای گسترش نفوذ خود در طول زمان سوءاستفاده خواهند کرد و خود را به عنوان مدافعان آرمان‌های سنتی اسلام‌گرایانه و ملی‌گرایانه معرفی می‌کنند، درحالی‌که در ظاهر از الشرع حمایت می‌کنند.

با این حال، هماهنگی مداوم الشرع با غرب، مبارزه مداوم علیه جهادی‌ها در سوریه و تندروهای درون دولت او، و احتمال امضای پیمان امنیتی با اسرائیل (همانطور که این دو ماه‌هاست در حال مذاکره بر سر توافق امنیتی در مرزهای مشترک خود هستند) احتمالاً در درازمدت تندروها را جسورتر خواهد کرد. این امر خطر درگیری‌های محلی و شکاف در درون مقامات انتقالی سوریه را افزایش می‌دهد و تثبیت قدرت الشرع را تضعیف می‌کند.

عاملان حمله موشکی کاتیوشا در ۱۴ نوامبر به دمشق همچنان ناشناس هستند و برخی آن را به داعش نسبت می‌دهند. با این حال، زمان حمله (که اندکی پس از سفر الشرع به واشنگتن رخ داد) و هدف (پایتخت سوریه) نیز این گمانه‌زنی را تقویت کرده است که این اقدام، یک اقدام داخلی از سوی کسانی بوده است که از تغییرات اخیر سیاست دولت انتقالی ناراضی هستند.

جناح‌های تندرو در میان مقامات انتقالی سوریه عمدتاً در دستگاه امنیتی متمرکز هستند که نمونه آن لشکر ۸۴ جنگجویان جهادی خارجی است. اما آنها همچنین در درون دولت وجود دارند و مناصبی مانند وزارت دادگستری را در اختیار دارند. این تندروها همچنان طرفدار رویارویی (یا حداقل عدم همکاری) با غرب هستند؛ به‌ویژه در بحبوحه گرایش الشرع به سمت سیاست‌های غرب‌گرایانه‌تر و عدم موفقیت غرب در جلوگیری از اقدام نظامی اسرائیل علیه فلسطینی‌ها در غزه.

پیوستن به ائتلاف ضدداعش، توانایی سوریه در مبارزه با داعش را افزایش می‌دهد و احتمالاً حملات گسترده را در کوتاه‌مدت محدود می‌کند، اما بهبود اقتصادی ضعیف در نهایت می‌تواند نفوذ داعش را احیا کند. دمشق، به عنوان یک شریک رسمی در مبارزه به رهبری ایالات متحده علیه داعش، اکنون با کمک سایر اعضای ائتلاف مانند ایالات متحده، ترکیه و اردن، رهبری مبارزه با جنگجویان این گروه در سوریه (که به شدت با دولت انتقالی الشرع مخالف هستند) را بر عهده خواهد گرفت.

ایالات متحده، به‌ویژه، احتمالاً اشتراک‌گذاری اطلاعات را گسترش خواهد داد و احتمالاً حملات پهپادی محدود را از سر خواهد گرفت تا عملیات مشترک با نیروهای امنیتی سوریه علیه بقایای داعش را تقویت کند. این در حالی است که واشنگتن اخیراً خروج نیروهای خود از سوریه را متوقف کرده است و صدها سرباز آمریکایی در شمال شرقی این کشور باقی مانده‌اند.

این همکاری گسترده ایالات متحده و سوریه احتمالاً به سرکوب فعالیت‌های این گروه جهادی در کوتاه‌مدت کمک خواهد کرد و داعش را به فعالیت زیرزمینی بیشتر سوق می‌دهد. با این حال، داعش - که هسته‌های آن در سوریه در سال گذشته نشانه‌هایی از تجدید حیات اولیه را نشان داده‌اند - احتمالاً حضور خود را در شرق سوریه حفظ خواهند کرد؛ جایی که زمین و دالان‌های وسیع بیابانی به جنگجویان آن اجازه می‌دهد تا با وجود فشار فزاینده، فعالیت کنند.

درحالی‌که تلاش‌های امنیتی گسترده سوریه و شرکایش علیه داعش در ابتدا توانایی این گروه را برای انجام حملات گسترده محدود می‌کند، در درازمدت، اگر بازسازی سوریه متوقف شود، روند ورود سرمایه‌گذاری‌ها کُند بماند، حملات هوایی اسرائیل ادامه یابد و بهبود اقتصادی کُند شود، ناامیدی عمومی می‌تواند عمیق‌تر شود و زمینه مناسبی برای جذب نیرو توسط داعش یا حتی جدایی از صفوف الشرع ایجاد کند.

این به نوبه خود می‌تواند عناصر تندرو را تقویت کند و احتمال گرایش افراد به سمت گروه‌های افراطی مانند داعش را افزایش دهد و خطرات حملات گسترده در سوریه را افزایش دهد و مانع سرمایه‌گذاری‌های آینده شود.

فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) در ۱۲ نوامبر اعلام کرد که در ماه گذشته بیش از ۲۲ عملیات با همکاری مقامات جدید سوریه علیه داعش اجرا کرده است و ادعا کرد که آنها ظرفیت این گروه را برای انجام حملات محلی یا اعمال خشونت فراتر از منطقه به طور قابل توجهی کاهش داده‌اند.

سلول‌های داعش در سوریه در سال گذشته نشانه‌هایی از تجدید حیات اولیه را نشان داده‌اند و از شکاف‌های امنیتی در طول دوره گذار پس از اسد سوءاستفاده کرده‌اند. این گروه حملات خود را در شهرهای شرقی مانند حلب، حمص و دیرالزور افزایش داده و نیروهای دولتی و هم نیروهای دموکراتیک سوریه را هدف قرار داده است.

یک گروه وابسته به داعش، به نام سرایا انصار السنه، در ماه ژانویه با موفقیت یک بمب‌گذاری انتحاری علیه کلیسایی در دمشق انجام داد و ده‌ها نفر را کشت؛ که اولین حمله پرسروصدا و با تلفات گسترده بود که این گروه در سوریه در سال‌های اخیر رهبری کرده است. علاوه بر این، دمشق اخیراً علناً ادعا کرد که سلول‌های داعش در توطئه برای حملات علیه الشرع دست داشته‌اند.

هزاران نفر از بازداشت‌شدگان مرتبط با داعش و خانواده‌هایشان نیز در اردوگاه‌های نیروهای دموکراتیک سوریه نگهداری می‌شوند که می‌توانند فرار کنند و به سرعت صفوف داعش را پر کنند. این موضوع در ماه سپتامبر با تلاش برای فرار از اردوگاه الهول در شمال شرقی سوریه برجسته شد که امنیت ضعیف این تأسیسات را برجسته کرد.

نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که مورد حمایت ایالات متحده هستند، با افزایش فشار سیاسی برای ادغام در ساختارهای امنیتی انتقالی سوریه مواجه خواهند شد، زیرا هم واشنگتن و هم دمشق، دولت را برای رهبری عملیات ضد داعش تغییر موقعیت می‌دهند، اما این روند همچنان شکننده و در معرض تغییر جهت در میانه بی‌اعتمادی عمیق خواهد بود.

این شبه‌نظامیان به رهبری کردها تاکنون به دلیل بی‌اعتمادی عمیق به الشرع و عدم موفقیت طولانی‌مدت دولت سوریه در رسیدگی به خواسته‌هایشان برای خودمختاری کردها و به رسمیت شناختن حقوق فرهنگی، در پیوستن به دولت انتقالی مردد بوده‌اند.

با این حال، با توجه به اینکه نیروهای دولتی سوریه اکنون قرار است به نیروی اصلی مبارزه با داعش تبدیل شوند و با نیروهای آمریکایی (نقش‌هایی که قبلاً توسط SDF بر عهده داشتند) هماهنگ شوند، این گروه با فشار بیشتری برای ادغام روبه‌رو خواهد شد. این امر احتمالاً باعث خواهد شد که رهبران نیروهای دموکراتیک سوریه به تدریج موضع خود را نرم‌تر کنند و در عین حال برخی از خواسته‌های کلیدی، مانند حقوق آموزش برای کردهای سوریه را حفظ کنند.

برای تسهیل این ادغام و کم کردن فشار واشنگتن برای انتقال مسالمت‌آمیز (به‌ویژه در مورد نیروهای دموکراتیک کُرد، شریک ایالات متحده)، الشرع احتمالاً امتیازات محدودی نیز به این شبه‌نظامیان ارائه خواهد داد. این عوامل در کنار هم، چشم‌انداز ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در ساختارهای امنیتی و سیاسی سوریه را در ماه‌های آینده افزایش می‌دهد. با این حال، این روند همچنان شکننده خواهد بود و می‌تواند با خشونت‌های مجدد در شمال شرقی سوریه یا حتی درگیری‌های فرقه‌ای مختل شود؛ که هر دوی این موارد، نیروهای دموکراتیک سوریه را از پیوستن به دولت انتقالی باز می‌دارد.

ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در دستگاه امنیتی دولت سوریه احتمالاً کنترل اردوگاه‌های اُسرای داعش را از نیروهای دموکراتیک سوریه به نیروهای دولتی منتقل خواهد کرد. این دوره گذار، خطر تلاش‌های بیشتر برای فرار، ناآرامی‌های گسترده یا سوءاستفاده توسط شبکه‌های داعش را افزایش می‌دهد.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید