راه پرسنگلاخ پرستاری/گزارشی درباره وضعیت پرستاران که با شیفتهای طولانی فرسودگی و نداشتن امنیت شغلی کار میکنند
تعطیلی پنجشنبههای پرستاران نهایی نشد
معیشت پرستاران همچنان در شرایط بحرانی است؛ این محور گفتههای روز گذشته مسئولان حوزه پرستاری و رئیسجمهوری در مراسم روز پرستار بود؛ تاکیدی که نشان میدهد مطالبات این گروه صنفی پس از سالها پیگیری همچنان برآورده نشده است و مدتهاست کمبود نیرو و اضافهکار اجباری هم کار را برای این گروه سختتر کرده است.
یکی از مهمترین این گفتهها مربوط به سخنان رئیسجمهور درباره رقم اضافهکار پرستاران و ارتباط آن با کسری بودجه کشور بود که تاکید کرد، اصلاح این شاخص در حقوق پرستاران نیازمند کاهش کسری بودجه است. براساس آمارهای سازمان نظام پرستاری کشور، پرستاران شاغل در نظام سلامت کشور ۱۶۰ هزار نفر هستند که شامل ۱۲۰ هزار پرستار در بخش دولتی و ۴۰ هزار پرستار در بخش خصوصی است.
تداوم مصایب معیشتی برای پرستاران
براساس نتایج سرشماریها و برآوردها، برآورد میشود که حدود ۱۶۰هزار پرستار در تمام سطوح نظام سلامت مشغول فعالیت هستند و با حساب گروههای پرستاری، یعنی اتاق عمل، هوشبری و فوریتهای پزشکی، تعداد آنها به ۲۰۰هزار نفر میرسد. درحالحاضر سازمان نظام پرستاری حدود ۲۹۰هزار عضو دارد؛ این احتمال وجود دارد که ۹۰ هزار نفر از این افراد در بخشهای دیگر مشغول به فعالیت باشند یا بازنشسته شدهاند. جمعیتی که سالهاست مانند بسیاری از صاحبان مشاغل در ایران با مصائب معیشتی متعددی دستوپنجه نرم میکنند.
همزمان با پزشکیان، گفتههای رئیس سازمان نظام پرستاری از دو تریبون جداگانه بر مسئله معیشتی پرستاران متمرکز بود. احمد نجاتیان، در مراسم روز پرستار در مرکز همایشهای بینالمللی صداوسیما گفت: «از ابتدای دولت چهاردهم، با همکاری نزدیک وزیر بهداشت، معاونت پرستاری و سایر معاونتها، موضوعات مربوط به پرستاران را در دو سطح کوتاهمدت و بلندمدت پیگیری کردیم.
طی سال گذشته بخشی از معوقات کاهش یافت و اضافهکارها ساماندهی شد. نجاتیان با اشاره به تشکیل کارگروه ویژه در وزارت بهداشت به درخواست سازمان نظام پرستاری تأکید کرد: با دستور رئیسجمهور، کارگروهی تخصصی شکل گرفت و پس از یکسال پیگیری، پیشنهادات این کارگروه در ۷ بند آماده و تقدیم رئیسجمهور شد. در صورت اجرای تدریجی این بندها، بخش مهمی از مشکلات بنیادی حوزه پرستاری مرتفع خواهد شد.»
خبر دیگر او، نهایینشدن تعطیلی روزهای پنجشنبه برای پرستاران بود؛ به گفته او این درخواست نهایی نشد، اما بخشی از مطالبات جدی حوزه پرستاری است و وزارت بهداشت کاملاً با آن موافق است: «رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، برای پیگیری این موضوع مکاتبه کرده است. اگرچه برخی موانع قانونی از سوی وزارت کشور مطرح شده، اما وزیر بهداشت و دیگر مسئولان معتقدند که باید این حق به پرستاران داده شود و ما نیز پیگیریهای خود را ادامه میدهیم.»
تشکیل کارگروه ویژه برای پرستاران
علاوه بر پزشکیان، در همایش روز پرستار که صبح روز گذشته در مرکز همایشهای بینالمللی صداوسیما برگزار شد، محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت هم از اقدامات انجامشده در سال گذشته در حوزه پرستاری گفت و توضیح داد: «با دستور رئیسجمهور کارگروهی برای حل مشکلات جامعه پرستاری تشکیل شد که جلسات متعدد برگزار و تصمیمات خوبی برای آینده اتخاذ شد. یکی از مسائل مهم، موضوع اضافهکاری پرستاران بود که در دولت بررسی و افزایش یافت. اگرچه هنوز کامل نیست، اما گامی رو به جلو محسوب میشود.»
او درباره معوقات و پرداخت کارانه پرستاران توضیح داد: «پرداخت معوقات بهدلیل مشکلات بیمهها و فرآیند طولانی تصویب اوراق، دیر انجام میشود، اما خوشبختانه مصوبه سران سه قوه تصویب شده و پرداختها در مسیر انجام است. اکنون بخشی از این معوقات جبران شده و امیدواریم در ماههای آینده تکمیل شود.»
وزیر بهداشت تاکید کرد که پرستاران، ستون اصلی نظام سلامت و نماد واقعی صبر، ایثار و مسئولیتپذیری در ایران هستند و حمایت مستمر ما وظیفهای ملی است. او همچنین اعلام کرد که مجوز استخدام ۲۷ هزارنفر دریافت شده است که حدود نیمی از آنها به پرستاری اختصاص دارد: «طبق قانون ارتقای بهرهوری، ظرفیت پرستاری در مراکز شبانهروزی افزایش یافته و در سال گذشته حدود ۳۰۰ مجوز استخدام صادر شده است که میتواند به تقویت نیروی پرستاری کمک کند.»
ظفرقندی با تأکید بر اینکه پرستاری باید با مردم قرین باشد، گفت: «خدمات پرستاری نباید محدود به بیمارستان باشد و پرستاران باید توانایی ارائه خدمات در منازل و محیطهای غیربیمارستانی را نیز داشته باشند.» به گفته ظفرقندی، کارگروهی به دستور رئیسجمهور برای پیگیری مشکلات جامعه پرستاری تشکیل شده و چند بسته پیشنهادی برای اجرا آماده شده است: «برخی از این برنامهها نیازمند منابع مالی و برخی نیازمند اصلاح قوانین است. ازجمله اقدامات در دستور کار، بهبود وضعیت مالیات پرستاران و استانداردسازی نیروی انسانی در بخشهای ICU، اورژانس و سایر بخشهاست تا نیروی پرستاری مطابق استانداردهای لازم فعالیت کند.»
ظفرقندی همچنین برنامه بورسیه پرستاری برای مناطق محروم را تشریح کرد و گفت: «افزایش تعداد پرستاران بدون هدفگذاری در مناطق محروم مفید نخواهد بود، بنابراین دانشجویان پرستاری بورسیه میشوند تا در این مناطق خدمت کنند و ارزیابیهای لازم انجامشده و این برنامه با همکاری صاحب فرآیند حوزه پرستاری پیگیری خواهد شد.» وزیر بهداشت از نتایج مثبت افزایش تعرفه پرستاران در شورای عالی بیمه و سازمان برنامه و بودجه خبر داد و تأکید کرد که این موضوع نیز در حال پیگیری است.
کمبود شدید نیروی پرستاری در بیمارستانها
روز گذشته گفتوگوی دیگری از احمد نجاتیان با خبرگزاری ایسنا منتشر شد که در آن هم به معیشت پرستاران پرداخته بود. او در این گفتوگو تاکید کرده بود درحالیکه همواره از پرستاران بهعنوان ستون اصلی نظام سلامت کشور یاد میشود، اما این جامعه ۱۶۰هزار نفری همچنان با مشکلات معیشتی و فشار کاری مضاعف دستوپنجه نرم میکنند.
نجاتیان از کمبود شدید نیروی پرستاری در بیمارستانها، بهخصوص در استانهایی نظیر تهران، خوزستان و هرمزگان گفته و اعلام کرده که در برخی بخشها هر پرستار مسئول مراقبت از ۱۰ تا ۱۲ بیمار است؛ نسبتیکه بهطور مستقیم بر کیفیت خدمات و ایمنی بیماران اثر میگذارد. به گفته او، پرستاران بهطور متوسط حدود ۸۰ ساعت اضافهکاری در ماه دارند و در بسیاری موارد، این اضافهکاریها جنبه اجباری پیدا کرده است.
این درحالی است که خدمات سلامت بدون وقفه ادامه دارد، اما این استمرار، به قیمت فرسودگی جسمی و روحی پرستاران تمام میشود. یکی دیگر از نگرانیهای مسئولان حوزه پرستاری، نسبت پرستار به تخت است؛ آماریکه نجاتیان درباره آن گفته بود: «بررسیها بیانگر این است که نسبت پرستار به تختهای بیمارستانی کمتر از یک است. آمار و ارقامی که در ارتباط با نسبت پرستار به تخت مطرح میشود، گواهی برای کمبود پرستار است.
کشورها، استانداردهای گوناگونی برای نسبت پرستار به تخت در نظر گرفتهاند؛ بهنحویکه در برخی کشورها این عدد 2/5 یا 3/5 است. نسبت پرستار به تخت در ایران 1/8 تعریف شده، باتوجه به شرایط کشور میتوان گفت که عدد 1/8 برای نسبت پرستار به تخت، عددی مناسب است. هنگامیکه عدد کنونی نسبت پرستار به تخت با استاندارد مدنظر را بررسی میکنیم، به کمبود پرستار پی میبریم. درحالحاضر یک پرستار بهجای دو نفر در نظام سلامت کشور ارائه خدمت میکند.»
به گفته او: «اگر نسبت پرستار به تختهای بیمارستانی در یک بخش عمومی، یک به ۵ یا ۶ بود، اما امروزه این نسبت حدود، یک به ۱۰ تا ۱۲ است. تغییر نسبت پرستار به تخت در بخش عمومی به این معناست که پرستاران باید فشار کاری بیشتری را تحمل کنند، همچنین بهدلیل اینکه تعداد بیماران تحت پوشش یک پرستار افزایش یافته، کیفیت خدمات و عوارض ناشی از آن نیز تحتتاثیر قرار میگیرد. بررسیها در سطح جهانی بیانگر این است، هنگامیکه تعداد بیماران تحت پوشش یک پرستار افزایش مییابد، کیفیت ارائه خدمات و عوارض ناشی از این موضوع مانند عفونتها، افتادن از تخت و حتی مرگومیر افزایش مییابد.»
نجاتیان در پاسخ به این پرسش که آیا برنامهای برای توزیع پرستار به میزان کافی در تمام استانهای کشور و مناطق کمبرخوردار وجود دارد، توضیح داد: «براساس قوانین، دولت میتواند دانشآموختگان رشته پرستاری را بهمدت دو سال به مناطقی که تعیین میکند، اعزام کند. اگرچه چنین فرصتی در اختیار دولت قرار دارد اما زنان باتوجه به قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» میتوانند محل خدمت خود را انتخاب کنند.
من بر این باور هستم، ابزاری که در اختیار دولت قرار دارد، چندان کارایی ندارد؛ چراکه برخی پرستاران براساس قوانین میتوانند محل خدمت خود را انتخاب کنند، بنابراین برای گذراندن طرح خود منتظر میمانند. این درحالیاست که برخی استانها با کمبود پرستار مواجه هستند اما دانشآموختگان رشته پرستاری به آن استانها نمیروند.»
رئیسکل سازمان نظام پرستاری همچنین از سرریز آموزشی در برخی مناطق کشور گفت و توضیح داد: «این درحالیاست که فرآیند جذب در آن مناطق نیز انجام نمیشود. سرریز آموزشی و عدمجذب نیرو سببشده که تعداد نیروی بیکار در آن منطقه افزایش یابد. متاسفانه، شرایط معیشتی به نحوی است که نیروی پرستار بیکار سایر استانها برای حضور و ارائه خدمات در تهران تمایل ندارد.
من بر این باور هستم که تربیت نیروی پرستاری باید براساس آمایش سرزمین انجام شود. این روزها، استانهای خوزستان و هرمزگان با کمبود نیرو مواجه هستند؛ ضمن توجه به موضوع رفع کمبود پرستار، باید علل نبود تمایل دانشآموختگان پرستاری برای حضور در نظام سلامت برای ارائه خدمات و عدمماندگاری آنها را ریشهیابی کنیم. عدمتمایل برای حضور در چرخه خدمت و عدمماندگاری پرستاران، مسائلی هستند که پیش از آموزش باید مطرح شوند.»
بحران پرستار در کدام بخشها حادتر است؟
«پرستاران میتوانند در تمام بخشهای بیمارستانی خدمات ارائه دهند؛ بنابراین نمیتوان گفت که کمبود نیرو در کدام بخش بیمارستانی حادتر است.»؛ این پاسخ نجاتیان به این پرسش است که کمبود پرستار در کشور در کدام بخشها بیشتر خودش را نشان داده است. به اعتقاد او، اگرچه نمیتوان گفت که کمبود نیروی پرستاری در کدام بخش حاد است اما درباره وضعیت استانهای کشور میتوان اظهارنظر کرد. وضعیت پرستار شاغل در برخی استانها مناسب نیست؛ بهطورمثال استانهای تهران، خورزستان و هرمزگان وضعیت مناسبی از نظر نیروی پرستار ندارند.
او همچنین در بخش دیگری از صحبتهایش درباره تعرفهگذاری خدمات پرستاری نیز توضیح داد: «منظور از تعرفهگذاری این است که برای یک خدمت خاص، قیمتی در نظر گرفته میشود که مردم و بیمهها آن را پرداخت میکنند که بخشی از هزینه دریافتشده برای ارائهدهنده خدمت است. من بر این باور هستم که پیادهسازی تعرفهگذاری خدمات پرستاری بهطورکامل انجام نشده که چندین علل دارد.»
اشاره به شرایط کاری پرستاران، تنها به نظام پرستاری و رئیسجمهور محدود نبود و روز گذشته سوده نجفی، عضو هیئترئیسه شورای شهر تهران هم از مهاجرت آنها گفته بود. او در جلسه شورای شهر گفته بود که بهدلیل شرایط موجود، بسیاری از پرستاران به کشورهای دیگر، بهویژه کشورهای حوزه خلیجفارس مهاجرت میکنند و این موضوع کمبود نیروی پرستاری در کشور را تشدید میکند: «آمارها نشان میدهد حدود ۱۰۰ هزار کمبود پرستار در کشور وجود دارد و در صورت عدمبرنامهریزی نهادهای متولی، نظام سلامت با بحران جدی مواجه خواهد شد.»
رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران با تأکید بر خدمات شبانهروزی پرستاران گفت که پرستاران در تمام ساعات شبانهروز و ایام سال به وظایف خود عمل میکنند و مردم فداکاری آنها را در دوران شیوع کرونا و جنگ ۱۲ روزه که دوشادوش کادر درمان و نیروهای نظامی خدمت کردند، فراموش نخواهند کرد. برخی از پرستاران در این دورهها به شهادت رسیدند و این نشانه مسئولیتشناسی و فداکاری آنان است. اجرای قانون مشاغل سخت میتواند به حل مشکلات نظام پرستاری کمک کند، اما متأسفانه این قانون بهدرستی اجرا نشده است.
دیروز «ایرنا» هم در گزارشی به وضعیت شغلی پرستاران پرداخت. در این گزارش آمده است: «پرستاران با وجود نقشی کلیدی در حفظ سلامت جامعه، با چالشهایی جدی مواجه هستند، مشکلاتی که نهتنها کیفیت خدمات درمانی را دچار مخاطره میکند بلکه سلامت جسمی و روانی این قشر پرتلاش را نیز در معرض آسیب قرار داده است.
کمبود نیروی انسانی، حقوق و مزایای ناکافی، فرسودگی شغلی و فشار روانی، عدمامنیت شغلی و البته در برخی موارد کمبود تجهیزات و امکانات را میتوان مهمترین مشکلات پرستاران در ایفای مسئولیت خطیری که برعهده دارند، عنوان کرد. در بخش نیروی انسانی، نسبت(آماری) پرستار به بیمار در بسیاری از مراکز درمانی پایینتر از استانداردهای جهانی است، در زمینه میزان حقوق و مزایای دریافتی نیز بسیاری از پرستاران از نابرابری و تأخیر در پرداختها، همچنین تناسب نداشتن حقوق دریافتی با نوع شغل، سختی کار و خدمات ارائهشده گلایه دارند.
شیفتهای طولانی، مواجهه مداوم با بیماران بدحال هم که منجر به فرسودگی شغلی میشود از دیگر چالشهای جدی پرستاران است، ضمن اینکه نداشتن امنیت شغلی بهواسطه قراردادهای موقت استخدامی نیز از دیگر مشکلاتی است که انگیزه و عشق پرستاران برای خدمت موثر را کاهش داده است. البته کمبود تجهیزات و امکانات در مراکز درمانی و بیمارستانها نیز از دیگر مشکلات و چالشهای پرستاران است؛ چراکه به گفته خودشان، این کمبودها منجر به تحمیل فشار مضاعف در جریان کار برای ارائه خدمات درمانی مناسب به بیماران میشود.»
در ادامه این گزارش، مرضیه سلیمانی پرستار مرکز قلب تهران گفته است: «بهعنوان پرستار باید بگویم که شیفتهای کاری بهویژه شیفتهای شب بسیار خستهکننده است، مشکلات مالی همیشه وجود دارد و باتوجه به تورم اقتصادی بالا، حقوق ما در مقایسه با تورم کافی نیست.» او با بیان اینکه امیدواریم مسئولان درنهایت برای حل مشکلات ما اقدامی انجام دهند، گفت: «ساعات کاری پرستاران گاه به بیش از ۲۰۰ ساعت در ماه میرسد، شیفتهای طولانی و طاقتفرسا بهویژه شیفتهای شب، همراه با حجم کاری سنگین، باعث خستگی مفرط و فرسودگی شغلی در بین پرستاران شده است.
گاهی مجبوریم شیفتهای ۱۶ ساعته کار کنیم که این مسئله بر کیفیت زندگی شخصی و سلامتی ما اثر منفی گذاشته است. کمبود نیروی پرستاری و تراکم بالای بیمار، باعث افزایش خطاهای احتمالی و کاهش کیفیت خدمات میشود و ممکن است در بلندمدت سلامت بیماران را به مخاطره بیاندازد.»
روایت رئیسجمهور از بحرانهای دولت و نیاز به اصلاحات
پزشکیان: برای پرداخت حقوق هم مشکل داریم
مسعود پزشکیان روز گذشته در مراسم بزرگداشت «روز پرستار» به وضعیت معیشتی پرستاران پرداخت و از ضرورت اصلاح رقم اضافهکاری پرستاران گفت. از نگاه او، جبران تلاشهای پرستاران نیاز به اصلاح ساختارهایی دارد که زمانبر است: «بهعنوان مثال رقم اضافهکار پرستاران اصلاً قابل قبول نیست و باید اصلاح شود و ما هم تلاش میکنیم آن را اصلاح کنیم، اما نیازمند این هستیم که کسری بودجه کشور را کم کنیم تا بتوانیم این اصلاحات را انجام دهیم.
ما برای اصلاحات، نیاز به همدلی و همراهی جامعه داریم. راه علمی، مسیرش روشن است و اگر مسیر علمی را دنبال کنیم، مشکلات حل میشوند. شما پرستاران در خطمقدم مبارزه با بیماریها و حفظ سلامت جامعه هستید و با کمک شما و همدلی میتوانیم بر مشکلات غلبه و ایرانی باعزت و سربلند بسازیم.»
او همچنین از تلاشهای جامعه پزشکی در طول جنگ 12 روزه، بهخصوص پرستاران، تقدیر و تاکید کرد که آنها با وجود اینکه گلایههایی هم داشتند، اما در جنگ 12 روزه به میدان آمدند، سختی کشیدند و حتی شهید دادند: «ما قدر شما را میدانیم و میفهمیم که شما عزیزان چگونه در حال تلاش هستید تا سلامت جامعه حفظ شود و برای بهبود وضعیت شما تلاش میکنیم، اما همانطور که گفتم جبران شایسته تلاشهای شما، نیاز به اصلاح ساختارها دارد که زمانبر است.»
پزشکیان از مواجهه دولت با بحرانهای متعدد گفت و راه برونرفت از آن را رفتار علمی و کنار گذاشتن اختلافات دانست: «از روز اولی که کار را در دولت آغاز کردیم، با بحرانهای متعددی روبهرو و بهشکل متوالی با مشکلات دستوپنجه نرم میکنیم. البته باور دارم که قادریم مشکلات را حل کنیم؛ بهشرط آنکه دستبهدست هم دهیم، اختلافات را کنار بگذاریم و علمی رفتار کنیم.»
پزشکیان از جنگ تحمیلی 12روزه بهعنوان یکی از مشکلات ماههای اخیر نام برد و اضافه کرد: «دشمن صهیونیستی تصور میکرد وقتی با بمب و موشک به ایران حمله کند، مردم هم به خیابان میریزند و ایران تجزیه میشود، اما مردم پاسخی دادند که برایشان غیرقابل تصور بود. در همین جنگ دیدیم، حتی افرادی که با آنها بهشکل صحیح رفتار نشده بود، پای کشور ایستادند و مواضع بسیار موثری اتخاذ کردند.
این را بدانید که دشمن بهدنبال برهمزدن وحدت و انسجام ماست.» او در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد که تسلیم نخواهیم شد و با انسجام و همدلی بر مشکلات غلبه خواهیم کرد: «ما وارث روندی هستیم که اصلاح آن زمانبر و دشوار است. در همه زمینهها بدون آنکه به محدودیتهای منابع توجه داشته باشیم، ساختار را گسترش و توسعه دادیم و کارهایی کردیم که نباید انجام میشد. امروز به جایی رسیدهایم که حتی در پرداخت حقوق افراد مشکل داریم؛ در وضعیت فعلی، اصلاح و کوچککردن ساختار، نه یک انتخاب که یک ضرورت است.»
بخش دیگری از سخنرانی پزشکیان در مراسم روز پرستار، درباره گسترش بیرویه ساختارهای اداری بود. او اعتقاد داشت که در ساختار فعلی بهجای اینکه منابع در اختیار کسانی قرار گیرد که در حال کار و تلاش هستند، اول حقوق و اضافهکاری افرادی پرداخت میشود که فعالیت چندانی ندارند و در ادارات نشستهاند.
در مقابل بهعنوان مثال، پرستاری که در بیمارستان در حال تلاش و کوشش است، حق و حقوقاش کم و دیر پرداخت میشود: «این شرایط فقط در حوزه پزشکی نیست و در سایر ادارات نیز با همین وضعیت مواجه هستیم، البته تقصیر ماست که طراحی درستی نکردهایم. اصلاح ساختار اداری بهسادگی اتفاق نمیافتد. آرزوی دشمن این است که نتوانیم اصلاحات را به سرانجام رسانده و بر مشکلات غلبه کنیم اما با کمک شما، وحدت و انسجام، همه مشکلات را برطرف خواهیم کرد.
در هر سال معادل 180 میلیارد دلار در کشور بنزین، گاز و نفت مصرف میکنیم و این قابل تداوم نیست. برای تامین انرژی پرمصرفها، برق و گاز کارخانهها قطع میشود، درحالیکه نباید چنین باشد. وقتی یک کارخانه تعطیل میشود، یعنی تولید و درآمد کشور کم میشود و تورم بهوجود میآید.» رئیسجمهور به تلاشهای دولت چهاردهم برای غلبه بر بیعدالتیها هم تأکید کرد: «با تمام وجود برای رفع هرگونه مصداق بیعدالتی و تبعیض تلاش میکنم، اما تحقق اینهدف نیاز به تغییرات رفتاری گسترده و عمیقی دارد که ساده و سهلالوصول نیست. باید دستبهدست هم دهیم و با صلابت برای ایران خودمان تلاش کنیم.»
او در سخنان خود به مسئله سلامت روان مردم و عدالت در برخورد منصفانه با آنها پرداخت و اضافه کرد که وقتی در عرصه عمومی، عدهای دیده میشوند و عدهای دیده نمیشوند؛ یعنی روح و روان آنها که دیده نمیشوند مورد آسیب قرار گرفته است: «عدالت یعنی برخورد منصفانه با همه؛ همه آنهایی که در این آب و خاک زندگی میکنند. ما وظیفه داریم برای حفظ سلامت روح و روان همه ایرانیها تلاش کنیم و نیامدهایم که فقط امر و نهی کنیم و رضایت دهیم که رفتارهای ناعادلانه ادامه یابد.»
