تفاهم در رم / بررسی دومین دور گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و آمریکا
دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم و ساختمان دیپلماتیک متعلق به کشور عمان، عصر دیروز به پایان رسید.
دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم و ساختمان دیپلماتیک متعلق به کشور عمان، عصر دیروز به پایان رسید. این مذاکرات حدود ۴ ساعت به طول انجامید و همانطور که مسئولان وزارت امور خارجه پیش از این اعلام کردند، بدرالبوسعیدی وزیر خارجه عمان واسطه انجام آن بود. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه در گفت‌‌وگویی که دقایقی بعد از پایان مذاکرات با شبکه خبر سیما داشت، فضای گفت‌وگو را سازنده توصیف و اعلام کرد که گفت‌وگوهای فنی دو طرف در سطح کارشناسی چهارشنبه این هفته انجام خواهد شد.
مذاکره‌کنندگان ارشد ایران یعنی عراقچی و استیو ویتکاف نماینده رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، شنبه هفته آینده در مسقط بار دیگر گفت‌وگو خواهند کرد. پس از اظهارات متناقض ویتکاف در هفته گذشته درباره حق غنی‌سازی ایران، این احتمال داده می‌شد که مذاکرات دور دوم با چالش مواجه شود.
به تفاهم بهتری رسیدیم
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با صداوسیما اظهار داشت: «امروز ما حدود چهار ساعت جلسه داشتیم و جلسه خوبی بود و مذاکرات رو به جلو است. این‌بار موفق شدیم درخصوص یکسری اصول و اهداف به یک تفاهم بهتری برسیم و نهایتاً قرار شد مذاکرات ادامه یابد و وارد مرحله بعدی شود، به این ترتیب که جلسات کارشناسی شروع شود.»
او تصریح کرد: «از چهارشنبه این هفته مذاکرات فنی در سطح کارشناسان در عمان آغاز خواهد شد. طبیعی است که کارشناسان فرصت بیشتری برای ورود به جزئیات و طراحی یک چارچوب برای توافق شوند و بعد ما شنبه آینده در عمان ملاقات خواهیم کرد تا نتیجه کار کارشناسان را بررسی کنیم تا ببینیم چقدر به اصول یک توافق نزدیک هستیم.»
عراقچی یادآور شد: «همانطور که مقام معظم رهبری اشاره کردند، نه دلیلی برای بدبینی زیاد وجود دارد و نه دلیلی برای خوش‌بینی زیاد و ما یک مسیر میانه و کاملاً معقولی را باید با آرامش طی کنیم. امیدوارم هفته آینده بعد از مذاکرات فنی در موقعیت بهتری باشیم؛ برای قضاوت در مورد امکان رسیدن به یک تفاهم، هنوز با احتیاط برخورد می‌کنیم.»
رئیس دستگاه دیپلماسی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم که در رم حاضر بود نیز اظهار داشت: «آمریکایی‌ها تاکنون هیچ بحث غیرمرتبط با موضوع هسته‌ای را مطرح نکردند. ما گفته‌ایم که مذاکره ما مرتبط با مسائل هسته‌ای است و موضوع دیگری را نمی‌پذیریم.»
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز دیروز در رم بود. عراقچی درباره علت حضور مدیرکل آژانس همزمان با گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در رم، به ایرنا گفت: «طبیعی است که نقش آژانس در یک توافق احتمالی نقش مهمی خواهد بود، چون مسئولیت راستی‌آزمایی و نظارت بر تعهدات ایران در حوزه برنامه هسته‌ای با آژانس است و ما هم هیچ نهاد دیگری را برای راستی‌آزمایی در این خصوص قبول نداریم. ما هنوز در موقعیتی نیستیم که احتیاجی به حضور آژانس باشد.
البته گاهی اوقات در حین مذاکرات هم دیدگاه‌های کارشناسی آژانس می‌تواند کمک کند. ما در گذشته هم در زمان مذاکرات بعضاً از کارشناسان آژانس دعوت کردیم یا با خود مدیرکل آژانس مشورت‌هایی را انجام دادیم.» رئیس دستگاه دیپلماسی ادامه داد: «در این سفر، آقای گروسی به ابتکار خود و برای ملاقات با مقام‌های ایتالیایی به رم آمد و ظاهراً با استیو ویتکاف هم ملاقات داشته است. اینکه ایشان در جریان روند مذاکرات قرار بگیرد، مثبت است و من هم در تهران با ایشان ملاقات داشتم و شاید اگر آن ملاقات در تهران نبود، من هم در رم با ایشان دیدار می‌کردم. آژانس بخشی از این روند خواهد بود و نقش مهمی هم خواهد داشت. حضور ایشان مفید است، اما در داخل مذاکرات هنوز خیر، چراکه هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که نیاز به این کار باشد.»
گفت‌وگوی مفیدی داشتیم
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه پس از پایان مذاکرات در توئیتر نوشت: «امروز [شنبه] گفت‌وگوهای غیرمستقیم مفیدی میان ایران و آمریکا با وساطت وزیر خارجه عمان در فضایی سازنده برگزار شد. دو طرف توافق کردند گفت‌وگوهای غیرمستقیم را طی چند روز آینده در سطح فنی از سر گیرند و متعاقباً در روز شنبه آینده در سطح دو مذاکره‌کننده ارشد ادامه دهند.»
موضع عمان
بدرالبوسعیدی، وزیر خارجه عمان شب گذشته در توئیتر ضمن تشکر از عراقچی و ویتکاف به خاطر گفت‌وگوهای سازنده، بر این نکته تاکید کرد که مذاکرات میان آمریکا و ایران شتاب گرفته و آنچه غیرمحتمل بود، اکنون امکان‌پذیر شده است. وزارت خارجه عمان به فاصله کوتاهی پس از اتمام ملاقات غیرمستقیم ایران و آمریکا، بیانیه‌ای کوتاه صادر کرد.
در این بیانه آمده است: «سخنگوی وزارت امور خارجه عمان تایید کرد که در دیدار امروز در رم، دکتر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، نماینده رئیس‌جمهور آمریکا با میانجیگری بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، موافقت کردند که وارد مرحله بعدی مذاکرات خود شوند که هدف آن تضمین عاری شدن ایران از تسلیحات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها و همچنین حفظ توانایی ایران برای توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز است. تنها در گفت‌وگو و ارتباطات شفاف است که می‌توانیم به توافق و تفاهم معتبر متقابل به نفع همه طرف‌های منطقه و بین‌المللی دست یابیم.»
موضع اسرائیل
گیدئون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل نیز درباره مذاکرات موضع گرفت. او ضمن تکرار این ادعاها که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد، گفت: «ما به ممانعت از در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای توسط ایران پایبند هستیم. اگر این امر به روش‌های دیپلماتیک ممکن شود، مورد قبول است.»
بازی پیچیده دموکرات‌ها
مجموع اقدامات رسانه‌ای و تحلیل‌های ارائه از سوی رسانه‌ها و شخصیت‌ها دموکرات این گمانه را به وجود آورده است که آن‌ها با توجه به رقابت‌های سیاسی داخلی، امروز همان نقشی را ایفا می‌کنند که جمهوری‌خواهان برای مذاکرات برجام اجرا می‌کردند. برخی خبرسازی‌ها از سوی رسانه‌هایی مانند نیویورک‌تایمز و مقاله‌ای که در روزهای گذشته جان کری، وزیر خارجه سابق آمریکا و توماس کاپلان در وال‌استریت ژورنال نوشتند، به عنوان اجزای این بازی دیده می‌شوند.
کاپلان یک تاجر یهودی آمریکایی – فرانسوی است که به عنوان یک چهره پشت پرده ضدایرانی شناخته می‌شود. در بخشی از این مقاله آمده است: «جمهوری اسلامی اگرچه در حال حاضر با دست ضعیفی پای میز مذاکره نشسته، اما بیش از هر زمان دیگری به ساخت بمب اتمی نزدیک شده است. برخی معتقدند اکنون باید تنها بر توافق هسته‌ای جدید تمرکز کرد، اما ما بر این باوریم که امکان دستیابی به توافقی گسترده‌تر نیز وجود دارد. توافق جدید می‌تواند و باید فراتر از محدوده مذاکرات پیشین باشد.»
به گزارش یورنیوز، در قسمتی دیگر می‌خوانیم: «دونالد ترامپ می‌تواند به‌دنبال توافقی باشد که به‌طور کامل مانع از دستیابی جمهوری اسلامی ایران به برنامه هسته‌ای خطرناک شود. او باید ابتدا غنی‌سازی اورانیوم را فراتر از سطح مصرف غیرنظامی ممنوع کرده و تعطیلی سایت‌های مستحکم یا زیرزمینی را الزامی بداند. سقفی سخت‌گیرانه برای میزان مواد شکافت‌پذیر در اختیار ایران، همراه با نظام بازرسی جامع و موثر برای تضمین پایبندی، باید بخش جدایی‌ناپذیر توافق باشد. این تعهدات باید همیشگی و قابل راستی‌آزمایی باشند.»
کری و کاپلان نوشتند: «جمهوری اسلامی ایران در چارچوب توافق جدید باید محدودیت‌های شدید بر برنامه موشک‌های بالستیک خود را بپذیرد و به‌طور کامل حمایت از نیروهای نیابتی و تروریسم را متوقف کند.» در این مقاله همچنین آمده است: «در کنار فشار، مشوق‌هایی نیز وجود دارند. اگر ایران به‌طور کامل به مفاد یک رابطه جدید پایبند باشد، همه تحریم‌های اقتصادی فلج‌کننده مرتبط با فعالیت‌های غیرقانونی هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای‌اش می‌توانند لغو شوند. برقراری روابط دیپلماتیک با ایالات متحده نیز می‌تواند ممکن شود.»
آمریکا توقف غنی‌سازی را مطرح نکرده است
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در نیویورک و تحلیلگر ارشد سیاست خارجی، در تحلیل نتایج دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا به هم‌میهن گفت: «اعلام برگزاری مذاکرات فنی در سطح کارشناسی میان دو طرف، خبر مثبتی است. این خبر یعنی اینکه راجع به یک چارچوب کلی میان دو طرف توافقی وجود دارد و خبری از فرمول لیبی و توقف غنی‌سازی ایران نیست.
چون آن فرمول‌ها، با این خبر نمی‌خواند. بنابراین، طرف مقابل احتمالاً این دو موضوع را مطرح نکرده و مبنا قرار نداده چراکه طرف ایرانی بعید بود این را بپذیرد. اینکه گفت‌وگوی کارشناسی این هفته انجام می‌شود و مذاکره‌کنندگان ارشد هفته آینده با یکدیگر به همین شیوه ملاقات خواهند داشت، یعنی به این نتیجه رسیده‌اند که کف و سقف مواضع‌شان با هم تقریباً سازگار است. با این شرایط، امکان اینکه کار ادامه پیدا کند وجود دارد.»
او درباره سناریوی احتمالی برگزاری مذاکرات کارشناسی روز چهارشنبه اظهار داشت: «بعید است که موضوعات کارشناسی را بشود به صورت غیرمستقیم مطرح کرد. بحث‌های تکنیکی و حقوقی را نمی‌توان با واسطه مطرح کرد. چراکه در هر طرف چند کارشناس درگیر هستند و می‌توان گفت راه دیگری غیر از صحبت رو در رو وجود ندارد. البته ملاقات آقای عراقچی و ویتکاف همچنان ممکن است غیرمستقیم باشد و احتمالاً تا الان طرفین و کشور واسط به یک رویه رفتاری خاص رسیده‌اند و توانستند الگوی ارتباط را ترسیم کنند. این کار ادامه پیدا می‌کند یعنی دو طرف مشکلی با این فرمول ندارند.»
احمدی تاکید کرد: «محتوای مذاکره بر شیوه انجام آن ارجحیت دارد. طرف ایرانی هم تا جایی که خاطرم هست این مضمون را مطرح کرده بود که اگر شرایط خاصی فراهم شود و طرف مقابل کارهایی را انجام دهد، دست از تهدید بردارد و مشخص شود که در یک چارچوب معقول قائل به مذاکره است، می‌شود گفت‌وگوی رو در رو انجام داد. بالاخره این نگرانی وجود داشت که مذاکره مستقیم صورت بگیرد ولی طرف آمریکایی انتظارات و توقعات غیرقابل قبولی داشته باشد و کار به هم بخورد و ایران هم در این میان امتیازی داشته باشد یعنی از مواضع قبلی خودش عدول کند.
بعید نیست که اگر کار پیش برود دو طرف با هم ملاقات کنند اما این در درجه دوم اهمیت است. اصل، محتوای مذاکره است.» این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی یادآور شد: «برخلاف تصوری که پس از اظهارات ویتکاف در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز و سپس توئیت متناقض دفتر او ایجاد شد، کار ادامه پیدا کرد. پس از اینکه توئیت مذکور منتشر شد، این نگرانی وجود داشت که روی مذاکرات این هفته تاثیر سوء بگذارد و دو طرف بگویند که کار را ادامه نمی‌دهند. اما خوشبختانه این شرایط پیش نیامد و مذاکره ادامه پیدا کرد و یک قدم جلوتر رفت. همین یک تحول مهم است که باید مورد توجه قرار بگیرد.»
غنی‌سازی صفر روی میز نیامده است
سیدجلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در انگلستان نیز با اشاره به روند شکل‌گرفته میان ایران و آمریکا، به هم‌میهن گفت: «آقای عراقچی نسبت به آنچه در رم اتفاق افتاد، اظهارنظر مثبت و محتاطانه داشت. البته وزیر خارجه در هفته گذشته و در واکنش به اظهارات طرف آمریکایی که گفته بودند ایران نباید غنی‌سازی داشته باشد، موضع‌گیری دیگری هم کرده و پاسخ داده بود.
اینکه دو طرف در رم با یکدیگر مذاکره کردند و کار هم ادامه پیدا می‌کند، یعنی این مسائل حل‌وفصل و شفاف شده. گویا پذیرفته شده که ایران برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را داشته باشد. نمی‌گویم مثل برجام ولی احتمالاً همانگونه تعهداتی که در قبال امتیازهای متقابل برای ایران قائل بودند را به رسمیت شناخته‌اند.
یعنی اینکه برنامه و تاسیسات هسته‌ای ایران باید برچیده شود، روی میز نیست و اصل برنامه ما را پذیرفته‌اند. آن بحث از دور خارج شده اما احتمالاً همچنان دنبال تاکید بر این هستند که ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. فتوای رهبری در این مورد مشخص است و بارها اعلام شده که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست.»
او ادامه داد: «ایران تا یک‌سال بعد از خروج آمریکا از برجام هم به تعهدات خود عمل می‌کرد. به‌رغم اینکه آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به تعهدات‌شان عمل نمی‌کردند. بعد از آن ایران به سمت غنی‌سازی ۲۰ درصد رفت، بعد سانتریفیوژهای پیشرفته را به کار انداخت و قدم به قدم برگشت. اجازه ورود بازرسان را نداد و سپس قانون اقدام راهبردی در مجلس به تصویب رسید و در نهایت تقابلی شکل گرفت.
در حال حاضر صحبت این است که آن‌ها تحریم‌های ایران را بردارند و ایران هم به تعهدات برجامی خود برگردد. نقاط اختلافی از این به بعد خود را نشان می‌دهد. مثلاً اینکه میزان غنی‌سازی ایران چقدر باشد. در حال حاضر قبول کرده‌اند که گفت‌وگوها درباره برنامه هسته‌ای باشد اما درباره فعالیت‌های منطقه‌ای ایران و موشکی هم شاید بخواهند بعداً بحث‌ها را روی میز بگذارند. هرچند تاکنون مطرح نکردند.»
ساداتیان یادآور شد: «همانطور که آقای بوسعیدی وزیر خارجه عمان مطرح کرد، کار بین ایران و آمریکا سرعت گرفته و ممکن است توافقی اتفاق بیفتد. اما فعلاً درباره جزئیات این توافق اطلاعاتی بیرون نیامده است. بعداً مشخص خواهد شد که مثلاً گفت‌وگوهای فنی بر سر چه جزئیاتی انجام شده است. آقای گروسی هم هفته گذشته به ایران آمد و بعد به رم هم رفت. آنجا با ویتکاف دیدار کرد. در حال حاضر این موضوع را مطرح می‌کند که فعالیت‌های ایران باید راستی‌آزمایی شود. در مجموع این داده‌ها و احتمالاً موضع وزیر خارجه اسرائیل نشان می‌دهد که ترامپ زیر بار سناریوهای مد نظر آن‌ها که بحث فرمول لیبی و درگیری نظامی با ایران بود نرفته است.»
