مصائب زن بودن در موسیقی ایران/ معرفی شماره ۳۷ مجله تجربه

شماره 37 دوره جدید ماهنامه «تجربه» به صاحب‌امتیازی کتایون بناساز و سردبیری پژمان موسوی منتشر شد. این شماره 7 بخش اصلی دارد. بخش نخست به تاریخ موسیقی زنان در ایران می‌پردازد. بخش دوم گفت‌وگویی است با مینا معین‌الدینی و محمد عرب به‌بهانه پروژه معماری آنها به‌نام «آبان». بخش سوم، «کتابخانه»، شامل گفت‌وگوهایی با نویسندگان و نقد و بررسی کتاب‌های منتشرشده است.

در بخش چهارم که در حوزه معماری قرار می‌گیرد، بر نسبت «شهرسازی و شرسازی» تمرکز می‌شود. بخش پنجم، «پوشه»، با عنوان «قلب سرد» به این پرسش می‌پردازد که «آیا انزوا باعث خلاقیت می‌شود یا هنرمند را از ایده و خلق تهی می‌کند؟» در بخش ششم، «مطالعات ایرانی» صفحاتی برای «دبیرستان البرز» تدارک دیده شده است؛ دبیرستانی مهم و تاریخ‌ساز که آموزش مدرن در ایران مرهون آن است.

جز این البته یادداشت‌هایی درباره مجله «زن روز»، «دانشگاه بوعلی سینای همدان»، «ورزشگاه‌ آزادی» و «کارخانه ریسندگی و بافندگی کاشان» نیز در این بخش تدارک دیده شده است. مصاحبه با غلام علی‌لطیفی، کاریکاتوریست قدیمی و علی اتحاد، هنرمند هنرهای دیداری نیز از دیگر قسمت‌های این بخش است. درنهایت در بخش هفتم، «عمق میدان» به زندگی و آثار رابرت دوآنو، یکی از بنیان‌گذاران عکاسی خیابانی، نگاهی انداخته شده است. 

همانطور که گفته شد بخش نخست «تجربه» به وضعیت موسیقی زنان در ایران اختصاص دارد و به همین دلیل طرح جلد این شماره نیز به عکسی از قمرالملوک وزیری مزین شده است همراه با تیتر بزرگ «میراث زنده قمر». روی‌هم‌رفته این بخش از مجله خواندنی از آب درآمده و در آن گفت‌وگوهای تأمل‌برانگیز و تألم‌ساز کم نیست.

سوسن اصلانی، نوازنده برجسته سنتور، آهنگساز و از نخستین رهبران زن ارکستر در ایران در گفت‌وگو با شمیم قربانی بدین نکته اشاره کرده که: «هنرمندان زن در این سال‌ها در بدترین شرایط ممکن به‌سر بُردند، آنان نه می‌توانستند کار کنند، نه آلبوم بیرون دهند و نه امکان برگزاری کنسرت داشتند. هیچ‌کس هم نبود که از آنان حمایتی کند. درحالی‌که هنرمندان مرد می‌توانستند میلیاردها تومان اسپانسر بگیرند و هر شب کنسرت بدهند، زنان از تمام اینها محروم بودند.»

پری ملکی، خواننده و موسیقی‌دان معروف نیز در گفت‌وگویش هم به هنرمندانی انتقاد کرده که فارغ از درد مردم فقط به‌دنبال کسب درآمد هستند، هم مردان موسیقی ایران را به باد انتقاد گرفته و گفته است: «اگر از همان ابتدا، موزیسین‌های مرد با ما همراهی و تلاش می‌کردند که این وضعیت اصلاح شود، خانم‌های خواننده می‌توانستند بخوانند.

حتی می‌شد در دوران آقای خاتمی صدای زن را آزاد کنیم؛ اما هیچ گروهی برای رفع این مشکل کاری نکرد.» به همین دلیل ملکی از این سخن گفته که تا زنده است، مردان موسیقی ایران را نخواهد بخشید: «سال‌هاست که صدای آقایان را تحریم کرده‌ام و حتی به شاگردانم توصیه می‌کنم که نشنوند.»

هنگامه اخوان که از او با عنوان «قمر ثانی» یاد می‌شود، اما در این زمینه به بی‌مهری کلی به موسیقی اشاره می‌کند و این بی‌مهری را روی کاهش کیفیت کار مردان موسیقی نیز موثر می‌داند. جز این، او «صداوسیما» را مقصر اصلی افت سلیقه موسیقایی مردم معرفی می‌کند: «تمام برنامه‌های صداوسیما فقط موسیقی پاپ است، آن هم از نوع نامطلوب، نامناسب، بی‌محتوا و بی‌کیفیت، با شعرهای ضعیف و یک‌بارمصرف که خیلی زود فراموش خواهند شد.»

ملیحه سعیدی، آهنگساز و نوازنده برجسته «قانون» هم در این مصاحبه به استفاده از لفظ «موسیقی بانوان» معترض شده و گفته که اصلاً چنین واژه‌ای را قبول ندارد. از نظر او: «متاسفانه دهه‌های زیادی است که نوعی فاصله و دیوارکشی میان زنان و مردان در عرصه موسیقی، به شکل‌های مختلف در جامعه هنری به وجود آمده است و این جداسازی‌ها، تأثیرات عمیقی بر هنرمندان زن داشته و اغلب باعث کاهش انگیزه و ایجاد نوعی سرخوردگی در میان آنان شده است. درحالی‌که شایستگی و توانایی‌های هنری، نه به جنسیت؛ بلکه به استعداد، تلاش و پشتکار فرد وابسته است.»