ضرورت مدون‌شدن گنجینه شنیداری موسیقی

بازنگری آثار برجای مانده‌ی هنرمندان شاخص موسیقی ایران، تحقیق و پژوهش در این آثار و درنهایت آوانگاری و گردآوری آن می‌تواند نقش بسزایی در مدون شدن گنجینه‌ی شنیداری موسیقی ایران باشد. متأسفانه به‌دلیل عدم وجود آرشیو جامع موسیقی در ایران هیچ‌گاه آثار هنرمندان به‌صورت دسته‌بندی شده گردآوری نشده است.

کتاب «تصنیف‌های ابوالحسن صبا» گردآوری و آوانگاری رامتین نظری‌جو، یکی از معدود کارهای ارزشمند درباره‌ی ابوالحسن صباست که نظری‌جو محقق و نوازنده‌ی سنتور که تاکنون چند کتاب از قطعات فرامرز پایور را نت‌نویسی و گرآوری کرده در این کتاب سراغ ابوالحسن صبا و مدون کردن بخشی از آثار مغفول‌مانده‌ی او رفته است. 

ابوالحسن صبا، یکی از چهره‌های شاخص و تاثیرگذار قرن پیشین در موسیقی ایران است. او که در کودکی و نوجوانی از محضر میرزاعبدالله و درویش‌خان بهره برد، در کنار هنرمندانی مانند روح‌الله خالقی دست‌پرورده‌ی کلنل علینقی وزیری، پدر موسیقی نوین ایران است و خود به یکی از افراد شاخص در تاریخ موسیقی ایران بدل شد.

شخصیت ابوالحسن صبا از جنبه‌های مختلف قابل بررسی و پژوهش است. تسلط و احاطه‌ی بی‌نظیرش به سازهای ویولن و سه‌تار در کنار نوازندگی و شاید پژوهش در سازهای دیگر، تهیه و تدوین ردیف برای سازهای مختلف، نقش معلمی و استادی و تربیت چندین هنرمند برجسته در موسیقی ایران مانند علی تجویدی، فرامرز پایور، رحمت‌الله بدیعی، حسین تهرانی، همایون خرم، حسن کسایی، غلامحسین بنان، حسین دهلوی، فرهاد فخرالدینی و بسیاری دیگر از نام‌های سرآمد در موسیقی ایران ازجمله نقش‌های تأثیرگذار ابوالحسن صبا در موسیقی است. 

وجه آهنگسازی ابوالحسن صبا از دیگر جنبه‌های شاخص اوست. «به زندان»، «کاروان»، «در قفس»، «کوهستانی»، «زرد ملیجه»، «سامانی» و بسیاری از چهارمضراب‌ها و قطعاتی که نام مشخصی روی آن‌ها گذاشته نشده و کتب و صفحه‌های مختلف از این هنرمند به‌جامانده حاصل ذوق آهنگسازی صباست و آنچه در این میان غیر قابل انکار است، تکرار اجرای این آثار در دوره‌ها و توسط نسل‌های مختلف است و ذوق سرشار صبا دلیل تازگی و فراموش‌ناشدنی این آثار است. اما در این میان شاید آثار باکلام یا تصنیف‌های این هنرمند برجسته مبحثی باشد که کمتر بدان پرداخته شده است. 

تصنیف‌های ابوالحسن صبا را می‌توان در دو دسته‌ی کلی کلاسیک و فکاهی (کُمیک) تقسیم‌بندی کرد. تصنیف‌های کلاسیک آن دسته است که از شیوه‌ی کلی تصنیف‌سازی دوره‌ی قاجار تبعیت می‌کند و در آن دسته قرار می‌گیرد. از زمان ساخت این تصنیف‌ها اطلاع دقیقی در دست نیست اما نسخه‌ی ضبط‌شده‌ی این آثار مربوط به سال‌های 1334 تا 1336 است. به‌دلیل عدم وجود این تصنیف‌ها در کتاب‌های صبا نمی‌توان فهرست دقیقی از تصنیف‌های کلاسیک ساخته‌شده‌ی این هنرمند برشمرد و بر سر وجود چند اثر در این فهرست اختلاف‌نظراتی وجود دارد.

ولی شهرت اصلی صبا در تصنیف‌سازی مربوط به تصنیف‌های کُمیک و فکاهی است که البته ابوالحسن صبا به‌نحوی در ساخت این تصنیف‌ها دخیل بوده است. صبا در بسیاری موارد روی ملودی‌های آثار برخی موسیقیدانان شناخته‌شده مانند علینقی وزیری و رکن‌الدین‌خان مختاری، اشعار فکاهی گذاشت و در یکی، دو مورد هم شعر و آهنگ فکاهی از خود ابوالحسن صباست که برخلاف تصانیف کلاسیک، فهرست مدونی از تصنیف‌های فکاهی صبا در دسترس است. 

کتاب «تصنیف‌های ابوالحسن صبا»، گردآوری و آوانگاری توسط رامتین نظری‌جو در سال‌های اخیر توسط موسسه‌ی فرهنگی - هنری ماهور منتشر شده است که پژوهش تقریباً کاملی از تصانیف ابوالحسن صبا به مخاطب ارائه می‌دهد. نت‌نویسی این آثار در کنار توضیحات جامع در مورد تصنیف‌ها، همچنین پاورقی‌هایی که شامل مطالب تکمیلی ارزشمندی است از ویژگی‌های این کتاب محسوب می‌شود. نت‌نویسی این کتاب نیز به‌شکلی انجام شده که برای تمام سازها عمومیت داشته و برای اکثر نوازندگان قابل استفاده باشد به‌نظر می‌رسد باتوجه به کمبود آثاری از این‌ دست، پژوهش‌های انفرادی و گردآوری‌های این‌چنین می‌تواند اتفاق خوبی برای حال و آینده موسیقی ایران باشد.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید