سالگرد بازرگان در قم
به مناسبت بیست‌ونهمین سالگرد درگذشت مهدی بازرگان، جمعی از اعضا و علاقه‌مندان نهضت آزادی ایران طی سفری به شهر قم، بر سر مزار ایشان حاضر شده و یاد این شخصیت مصلح، اخلاق‌گرا و شجاع در عرصه سیاست و تولید اندیشه دینی را گرامی داشتند و پس از قرائت فاتحه و خواندن متن وصیتنامه ایشان، شرکت‌کنندگان در این مراسم، در بیت مرحوم آیت‌الله منتظری حضور یافتند و ضمن دیدار با احمد منتظری، یاد آن بزرگواران و دیگر پیشگامان راه آزادی و کرامت انسانی را گرامی داشتند.
احمد منتظری در سخنانی کوتاه، بر نزدیکی دیدگاه‌های بنیادین زنده‌یادان آیت‌الله منتظری و مهدی بازرگان تاکید کرد و با اشاره به فتوای مشهور آیت‌الله منتظری پیرامون حقوق شهروندی بهاییان (آیت‌الله منتظری در خرداد 87 در سخنانی گفت:«که بهائیان ایران اهل این کشور هستند و حق آب و گل دارند و از حقوق شهروندی برخوردار می‌باشند)، به ذکر اندیشه‌های مرحوم منتظری درباره جایگاه انسان، عقل، حقوق بشر، آزادی و حاکمیت ملت در آموزه‌های قرآنی و فقه پرداخت.
همچنین محمد توسلی، دبیرکل نهضت آزادی ایران نیز در سخنانی کوتاه به فراز‌هایی از دغدغه‌های حقوق بشری بازرگان از منظر اسلام پرداخت و یادآور شد:«اهمیت این بحث در نگاه مهندس بازرگان، ریشه در برداشت‌های ایشان از آموزه‌های قرآنی و درک مقتضیات جهان معاصر داشته است؛ به‌نحوی که برخلاف گفتمان چپ انقلابی رایج در آن روزگار، بازرگان و طالقانی و دکتر سحابی، حقوق بشر را در تراز یکی از محورهای اصلی و از جمله مبادی اعتقادی و سیاسی مندرج در مرامنامه نهضت آزادی ایران در 1340 برجسته کردند.»
در ادامه این مراسم محمدحسین بنی‌اسدی، رئیس دفتر سیاسی نهضت آزادی ایران نیز در این دیدار، بیاناتی درباره پیشتازی دیدگاه‌های آزادی‌خواهانه و حقوق شهروندی بازرگان که متمرکز بر عنصر محبت و عشق و مؤدت بوده است، مطرح ساخت.
پس از این جلسه نشستی در مجمع محققین و مدرسین قم برگزار و با طرح سخنانی پیرامون «استقلال نهاد دین از نهاد قدرت» از منظر کتاب «آخرت و خدا، هدف بعثت انبیاء» نوشته بازرگان به تبیین این دیدگاه پرداخته شد.
عبدالرحیم سلیمانی، استاد حوزه و دانشگاه مفید، نخستین سخنران این بخش از مراسم بود و نگرش ناظر بر کتاب «آخرت و خدا، هدف بعثت انبیاء» را متأثر از بینش اصیل قرآن در مورد جایگاه انسان مطرح کرد و یادآور شد:«همان‌گونه که قرآن کریم، بعثت انبیاء را به جهت عدم بلوغ بشر و برآمده از ضعف و تحقیر انسان و ناتوانی از اداره امور زندگی بشری نمی‌داند و بعثت انبیاء را صرفاً از این جهت ضروری برمی‌شمارد که انگیزه‌ساز مردم در حرکت به سوی استقرار عدالت است، بازرگان نیز معتقد بود که بشر در دستیابی به نظام‌های مدیریتی سیاسی و اقتصادی نیازی به پیامبران الهی ندارد و با تجربه و علم خود، قادر است به نیازهای مادی خود دست پیدا کند و ایمان به آخرت و خدا می‌تواند زمینه‌ساز و محرک اقدام بشر برای نیل به عدالت و اصلاح جامعه شود.»
پس از آن سیدعلی‌اصغر غروی، قرآن‌شناس و عضو ارشد نهضت آزادی ایران سخنران دوم این مراسم بود که طی ایراد سخنانی با موضوع «آخرت و خدا» به شبهاتی پاسخ داد که مدعی‌اند این اثر به نحوی عدول بازرگان از دیدگاه‌های سابق وی ارزیابی می‌شود. او با ارجاع به دیگر کتاب‌های بازرگان مطرح کرد که نظریه آخرت و خدا بنا بر تجربه برآمده از انقلاب اسلامی و در ادامه آثار قبلی ایشان قرار دارد.
محمدرضا یوسفی، اقتصاددان و استاد حوزه و دانشگاه، دیگر سخنران این جلسه بود و سخنانی را با عنوان «رویکردها به دین با نگاهی به کتاب آخرت و خدای مهدی بازرگان» و دید جامعه‌نگر ایشان ایراد کرد و یادآور شد که این نگاه بازرگان مقرر می‌دارد که ادیان الهی و از جمله اسلام، نظام اداره سیاسی و اقتصادی ندارند بلکه واجد ارزش‌ها و جهت‌گیری‌هایی هستند که می‌تواند در استقرار آزادی، کرامت بشر و عدالت سودمند باشد.
در این برنامه جمعی از فعالان سیاسی و مدنی و شخصیت‌هایی مانند احمد منتظری، محمدعلی ایازی، محمد توسلی، ابوالفضل بازرگان، سیدحسین موسوی‌تبریزی، محمود دردکشان، محمدحسین بنی‌اسدی، فرهاد بهبهانی و محمدحسین متقی حضور داشتند.
