عقب ماندن زمین از زمان

درباره وضعیت چمن بزرگترین ورزشگاه ایران و آنچه طی ۵۰سال بر آن گذشت

بازسازی ورزشگاه آزادی تبدیل به موضوعی شده که فوتبال کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است. بیش از یک سال است که بازیکنان فوتبال بعد از هر مسابقه‌ای که در آزادی برگزار می‌شود، از وضعیت چمن ورزشگاه گلایه می‌کنند. باوجودی که این ورزشگاه ملی در چهارسال اخیر به تعداد انگشت‌های یک دست مسابقه با تماشاگر داشته است، سازه این ورزشگاه در آستانه تخریب بود که بازسازی آن کلید خورد. در روزهایی که ورزشگاه‌های مدرن کشورهای حوزه خلیج‌فارس و برگزاری مسابقات بزرگی چون لیگ قهرمانان آسیا و جام‌جهانی در قطر تبدیل به حسرتی برای ما شده که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشور می‌گوید، باید سرانجام فکری کرد و استادیومی مدرن ساخت. اینکه ورزشگاه آزادی طی ۵۰سال اخیر چندبار در آستانه بازسازی قرار گرفته و ریزه‌کاری‌هایی روی آن انجام شده، سوژه گزارش اصلی امروز است.

صفر تا صد با ورزشگاه هسته خاکی

در دهم شهریورماه سال ۱۳۵۳ مصادف با مسابقات آسیایی سال ۱۹۷۴ میلادی، ورزشگاه آزادی با بودجه ۶۰میلیون تومانی معادل ۹میلیون دلار ِ آن‌زمان، به‌طور رسمی افتتاح شد. طراحی و ساخت این مجموعه توسط عبدالعزیز فرمانفرماییان که جزو نخستین نسل از معماران تحصیلکرده ایرانی در خارج از کشور به‌شمار می‌رود، انجام شد. او برای ساخت این ورزشگاه از طراحی استادیوم «المپیکو یونیورسیتاریو مکزیک» الهام گرفت که در کوتاه‌ترین زمان و کمترین هزینه، احداث شده بود. در ساخت استادیوم آزادی از روش سازه هسته خاکی استفاده شده، این روش به این صورت است که برای صرفه‌جویی در مکان و زمان، محل‌هایی مانند راهروها و فضاهای خدماتی با سازه‌های بتنی ساخته می‌شود و سکو‌های روی این سازه‌های بتنی، با خاک پر می‌شود. جالب است بدانید آخرین ورزشگاه ساخته ‌شده در دنیا که به شیوه سازه هسته خاکی ساخته شده، ورزشگاه باشکوه آزادی است. استادیوم اوتزن اورگان شبیه‌ترین ورزشگاه به آزادی است که چند سال قبل از ساخت ورزشگاه آزادی در سال ۱۹۶۷ ساخته شد. عبدالعزیز فرمانفرماییان هم در مصاحبه‌هایش گفته بود که قصد طراحی ورزشگاهی با سازه بتنی یا فلزی را داشت، اما محدودیت‌های شدید مالی ناشی از وضع اقتصادی کشور، وقایع وقت در مدیریت ورزش کشور و محدودیت زمانی، باعث انتخاب این شیوه برای ساخت ورزشگاه آزادی شده است.

پایان عمر مفید سازه‌ آزادی

در حقیقت ورزشگاه آزادی یک استادیوم با ظرفیت ۹۰هزار نفری بود که در طبقه بالا ۳۵هزار نفر و در طبقه پایین ۵۵هزار نفر می‌توانستند به‌راحتی به تماشای مسابقات بنشینند ولی در بعضی از بازی‌های تیم‌های پرطرفدار، این ورزشگاه پذیرای ۱۰۰ تا ۱۲۰هزار نفر جمعیت می‌شد. استفاده بیشتر از ظرفیت این ورزشگاه هم یکی دیگر از دلایل تخریب آن است. با توجه به این موارد، در سال ۱۳۸۱ بازسازی استادیوم با هزینه‌ای بیشتر از ۱۶۰میلیارد تومان انجام شد. در آن‌سال، بازسازی استادیوم آزادی به‌مدت یک‌سال‌ونیم طول کشید و در این پروژه، بازسازی و استحکام‌بخشی سکوهای طبقه اول و عایق‌کاری کامل رختکن‌ها، تعویض نمایشگر استادیوم آزادی و جایگزینی آن با یک نمایشگر رنگی نیز انجام شد. باز هم جالب است بدانید که ورزشگاه امجدیه سابق هم ۷۵سال قبل در دوسال ساخته شد، البته این ورزشگاه در ابتدا سقف داشت اما بعدها سقف این ورزشگاه برداشته و تغییراتی در فرم آن ایجاد شد و ظرفیت آن افزایش پیدا کرد. اگر بخواهیم بازسازی و البته نوسازی یک ورزشگاه را با آزادی قیاس کنیم، پروژه نوسازی خانه اصلی کهکشانی‌های مادرید که شامل مدرن‌سازی نمای بیرونی ورزشگاه، مسقف‌کردن آن و افزودن یکسری امکانات رفاهی برای تماشاگران می‌شود، دقیقاً ۵/۷۹۶میلیون یورو هزینه در پی دارد.

برای درک تفاوت نوسازی و بازسازی ساختمان باید بگوییم، اگرچه این دو اصطلاح گاهی به‌جای هم به‌کار برده می‌شوند اما با هم تفاوت دارند. بازسازی بنا بیشتر جنبه تعمیر و زیباسازی دارد. در مقابل، در روش نوسازی، میزان تخریب اولیه بسیار بیشتر است و اقدامات نوسازی تقریباً همه جنبه‌ها و محیط‌های ساختمان را دربرمی‌گیرد. این درست مانند این است که یک بنای فرسوده را تحویل بگیرید و با اقداماتی وسیع، هزینه‌هایی بسیار بالا و مصالح زیاد، تمام بنا را تغییر دهید و بنایی با ظاهر بنای نوساز ایجاد کنید.

بازسازی به اجبار؟

برخی ریزه‌کاری‌های سازنده نیز در طول چند سال اخیر برای ورزشگاه آزادی انجام شده است که البته به‌دلیل نظارت مسئولین بین‌المللی چنین بازسازی‌هایی رخ داد. به‌طورمثال پرسپولیس در سال ۲۰۱۸ با مربیگری برانکو ایوانکوویچ به‌دلیل صعود به فینال لیگ قهرمانان آسیا باید یک مسابقه در ورزشگاه آزادی از تیم کاشیما ژاپن میزبانی می‌کرد. آنجا بود که مسئولین فوتبال ایران دیگر چاره‌ای نداشتند و باید برخی زیرساخت‌ها اعم از صندلی نیمکت مربیان و بازیکنان، رختکن داوران، دو استقرار دو تیم و جایگاه ویژه، وی‌آی‌پی و سی‌آی‌پی را اصلاح می‌کردند. در بین اصلاحات انجام شده همچنین تغییراتی در دبیرخانه ورزشگاه، اتاق دوپینگ، کنفرانس خبری، اتاق میکسد زون و پشت دروازه‌ها صورت گرفت. گفتنی است کنفدراسیون فوتبال آسیا با حضور در ورزشگاه آزادی فقط بابت دیدار فینال این رقابت‌ها ۶۴ ایراد اساسی به این ورزشگاه گرفتند که مسئولین ورزش باید در کمتر از یک‌ماه این موارد را برطرف می‌کردند. اگر این بازسازی‌های کوچک انجام نمی‌شد، پرسپولیس نمی‌توانست در خانه از نماینده ژاپن میزبانی کند. با نظارت و حساسیت کنفدراسیون فوتبال آسیا، برخی ریزه‌کاری‌ها انجام شد. همچنین تقابل حساس پرسپولیس با النصر عربستان نیز باعث شد تا همزمان با بازسازی، بخش زیادی از ورزشگاه نیز مرمت شود. به‌طورمثال زمین منتهی به ورودی ورزشگاه آزادی از سمت در غربی، طی دوروز آسفالت شد و همزمان با آسفالت شدن، خبرنگاران و مسئولین مربوطه مجبور بودند از روی آسفالت داغ عبور کنند.

قطر الگویی که دیده نمی‌شود

کشور قطر با جمعیت کمتر از یک‌و‌نیم‌میلیون نفر توانست میزبانی جام‌جهانی ۲۰۲۲ را بگیرد. زمانی که این میزبانی ازسوی دولت قطر دریافت شد، آنها به‌هیچ‌عنوان آماده برگزاری مسابقات نبودند به‌همین‌دلیل طی دوسال ۸‌ورزشگاه مدرن در این کشور ساخته شد تا بتوانند از ۳۲تیم حاضر در مسابقات میزبانی کنند. به‌طورمثال استادیوم البیت که نام آن برگرفته از زندگی چادرنشینی عشایر قطر است و به‌نوعی زندگی سنتی قطری‌ها را به بازدیدکنندگان القاء می‌کند، در شهر الخور قرار دارد و جایزه مدیریت ساخت، بهره‌وری انرژی و طراحی سبز را از آن خود کرده است. این استادیوم، دومین ورزشگاه بزرگ قطر به‌شمار می‌رود که ۹بازی جام‌جهانی در آن برگزار شد. معماری این ورزشگاه را گروه معماری دارالهندسه قطر براساس بیت‌الشعار که چادرهایی به رنگ سیاه و سفید عشایر قطر است، انجام داده. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این ورزشگاه که حدود ۷۰۰میلیون دلار هزینه ساخت آن شد، می‌توان به سقف جمع‌شدنی، قابلیت جابه‌جایی صندلی‌ها، تطابق با محیط‌زیست، زمین چمن با قابلیت جمع‌شوندگی و فناوری خنک‌کننده مخصوص در زیر صندلی‌ها اشاره داشت. سایر ورزشگاه‌های قطری نیز بین ۴۰۰ تا ۶۵۰میلیون دلار هزینه ساخت در برداشت که می‌توان الگوی مناسبی برای مهندسین ایرانی و البته دولت باشد که طی کمتر از سه‌سال می‌توان یک ورزشگاه مدرن ساخت، نه اینکه طی این‌مدت فقط یک ورزشگاه ۵۰ساله را بازسازی کنند!

زمان بازسازی بیشتر از ساخت

یکی از انتقادات کاملاً بجا به بازسازی ورزشگاه، زمان‌بر بودن آن است. عسگریان، سرپرست شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی کشور، در پاسخ به این پرسش که این پروژه چقدر زمان‌بر است؟ افزود: «۱۸ تا ۲۰ماه بازسازی زمان می‌برد، در غیر این‌صورت همزمان با برگزاری بازی‌ها ۳روز در هفته را از دست می‌دهیم و تنها ۴روز زمان برای بازسازی باقی می‌ماند و دراین‌صورت پروژه طی ۳سال انجام می‌شود.» عسگریان همچنین پیش‌تر در گفت‌وگویی اعلام کرده بود، بودجه لازم برای بازسازی کل ورزشگاه آزادی چیزی حدود ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰میلیارد تومان خواهد بود. کنایه‌آمیز اینکه، ساخت ورزشگاه آزادی کلاً ۱۷ماه طول کشید اما حالا مسئولین می‌گویند، برای بازسازی ِ سازه‌ای که ساختش کلاً کمتر از یک‌سال‌ونیم زمان برده، سه‌سال زمان نیاز دارند!