روزهای فاجعه‌بار کمبود کمک‌های بشردوستانه/گزارشی در باره آینده مردم کشورهایی که درگیر بحران جنگ‌اند
هنوز سه‌ماه از شروع سال ۲۰۲۵ نگذشته و وضعیت برای افرادی که در کشورهای بحران‌زده زندگی می‌کنند به‌ویژه زنان، نه‌تنها نسبت به سال پیش میلادی بهتر نشده بلکه بحرانی‌تر هم شده است.
هنوز سه‌ماه از شروع سال 2025 نگذشته و وضعیت برای افرادی که در کشورهای بحران‌زده زندگی می‌کنند به‌ویژه زنان، نه‌تنها نسبت به سال پیش میلادی بهتر نشده بلکه بحرانی‌تر هم شده است. آنطور که بخش زنان سازمان ملل گزارش داده، در سال ۲۰۲۵، نزدیک به ۳۰۵ میلیون نفر به کمک‌های بشردوستانه و حمایت نیاز دارند و تا اواسط سال ۲۰۲۴، ۱۲۳ میلیون نفر در سراسر جهان به‌زور از خانه‌های خود آواره شده‌اند.
امید چندانی نیست و طبق گزارش نهادهای مختلف حقوق بشری، بسیار محتمل است که در سال ۲۰۲۵، بیشتر مردم نتوانند به کمک‌های مورد نیازشان دست پیدا کنند. زنانی که در شرایط بحرانی زندگی می‌کنند، با شدیدترین نابرابری‌های جنسیتی روبه‌رو هستند؛ ازجمله دسترسی محدود به تصمیم‌گیری، آموزش، اشتغال، خدمات بهداشت جنسی و باروری، همچنین خطر بالاتر خشونت مبتنی بر جنسیت.
زنان در مناطق درگیری، استقلال مالی کمتری دارند و بیشتر در معرض خشونت شریک زندگی خود قرار دارند؛ ازجمله سوءاستفاده جسمی، عاطفی و جنسی. از میان ۳۸۶۶ مورد تأییدشده خشونت جنسی مرتبط با درگیری در سال ۲۰۲۳- که نسبت به سال قبل ۵۰ درصد افزایش داشته است- ۹۵ درصد قربانیان زنان و دختربچه‌ها بوده‌اند.
درگیری‌های طولانی‌مدت، شوک‌های اقلیمی و بحران‌های جهانی سلامت، باعث افزایش چشمگیر ناامنی غذایی شده‌اند؛ به‌ویژه در میان زنان ۶۰ درصد از افراد دچار ناامنی غذایی مزمن را زنان و دختربچه‌ها تشکیل می‌دهند. هر روز، بیش از ۵۰۰ زن و دختربچه در مناطق بحرانی به‌دلیل عوارض قابل پیشگیری بارداری و زایمان جان خود را از دست می‌دهند. دختران در مناطق درگیر بحران و جنگ، 2/5 برابر بیشتر از پسران از تحصیل بازمی‌مانند و فرصت‌های آینده‌شان محدود می‌شود. حدود ۱۱۲ میلیون دختر در سن مدرسه در سطح جهان تحت تأثیر بحران‌ها قرار دارند. در مناطق بحران‌زده، ۵۴ درصد از دختران از تحصیل محروم‌اند؛ که دوبرابر میانگین جهانی است.
آنطور که گزارش بخش زنان سازمان ملل می‌گوید، با وجود شواهدی که نشان می‌دهد برنامه‌ریزی بشردوستانه مبتنی بر برابری جنسیتی بازدهی بالایی دارد - به‌طور میانگین ۸ دلار به‌ازای هر یک‌دلار سرمایه‌گذاری- اما بودجه خدمات حیاتی مانند بهداشت باروری و محافظت در برابر خشونت مبتنی بر جنسیت، بسیار کمتر از حد نیاز است. در سال ۲۰۲۴، بودجه اختصاص‌یافته برای محافظت در برابر خشونت مبتنی بر جنسیت، تنها 1/3 درصد از کل بودجه‌های دریافت‌شده برای طرح‌ها و درخواست‌های پاسخ بشردوستانه را تشکیل می‌داد. بخش جهانی مقابله با خشونت مبتنی بر جنسیت، تنها ۳۲ درصد از بودجه مورد نیاز خود را دریافت کرد. اگرچه این رقم همچنان پایین است، اما نسبت به ۲۶ درصد در سال ۲۰۲۳، بهبودی قابل‌توجهی داشته است.
2025 و بحران انسانی
سال ۲۰۲۴ سالی سخت و طاقت‌فرسا بود. تعداد درگیری‌های مسلحانه به بالاترین حد خود رسید و مرگ و رنج بسیاری را در پی داشت، درحالی‌که بیشترین فشار بر دوش غیرنظامیان بود. طبق گزارش سازمان ملل، این سال همچنین مرگبارترین سال ثبت‌شده برای کارکنان بشردوستانه بود. افزون بر درگیری‌ها، بحران‌های اقلیمی، بهداشتی، اقتصادی و سیاسی هم وضعیت را وخیم‌تر کردند؛ درحالی‌که منابع موجود برای پاسخ به نیازهای بشردوستانه در حال کاهش است. این سازمان می‌گوید، باتوجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود سال ۲۰۲۵ هم به همین اندازه چالش‌برانگیز باشد، میلیون‌ها نفر در سال ۲۰۲۴ بدون کمک باقی ماندند و پیش‌بینی می‌شود این روند در ۲۰۲۵ ادامه یابد.
با وجود تلاش‌های گسترده بشردوستانه، بیش از ۸۲ میلیون نفر در سال ۲۰۲۴، کمکی را که در برنامه‌ریزی بشردوستانه آن سال برایشان در نظر گرفته شده بود، دریافت نکردند. به بیان دیگر، تنها ۵۹ درصد از نیازهای بشردوستانه‌ای که دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل (OCHA) در تمام برنامه‌ها هدف‌گذاری کرده بود، پوشش داده شده است. این موضوع علاوه بر کمبود بودجه، ناشی از فقدان دسترسی به برخی مناطق به‌دلیل ناامنی، شرایط دشوار لجستیکی، موانع اداری و برخی دولت‌هایی است که عمداً کمک‌های بشردوستانه را محدود یا ابزاری می‌کنند.
پیامدهای عینی این وضعیت برای جمعیت‌های آسیب‌دیده، غیرقابل اندازه‌گیری است. بعضی آمار مهم عبارتند از: تا اواسط سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۰۰ میلیون نفر از دسترسی به خدمات ضروری آب، بهداشت و نظافت محروم بودند. ۱۲۰ میلیون نفر به اجبار آواره شدند؛ افزایشی که برای دوازدهمین سال متوالی ثبت شده است. طی پنج سال گذشته تعداد افرادی که در داخل کشور خود (عمدتاً به‌دلیل درگیری) آواره شده‌اند، تقریباً ۵۰ درصد افزایش یافته است.
برای سال ۲۰۲۵، دفتر سازمان ملل متحد برای هماهنگی امور بشردوستانه (OCHA) تخمین می‌زند که ۳۰۵ میلیون نفر به کمک و حمایت بشردوستانه نیاز دارند؛ عددی که طی پنج سال، بیش از دوبرابر شده است. این بخش از سازمان ملل هدف‌گذاری کرده تا به ۱۸۹میلیون نفر از آن‌ها در اولویت کمک‌رسانی شود. برای این منظور، 47/4 میلیارد دلار آمریکا مورد نیاز است. OCHA یادآور می‌شود که این مبلغ تنها کمتر از دو درصد از هزینه‌های نظامی جهانی یا حدود چهار درصد سود خالص بخش بانکی جهان است.
از شرق اروپا تا جنوب آفریقا
کاهش مستمر بودجه‌های کمک بشردوستانه و توسعه‌ای، روندی نگران‌کننده است. سازمان ملل در گزارشی نوشته، در سال ۲۰۲۵ تصمیم‌های سیاسی که اجتناب‌ناپذیر هم نیستند، این سازمان را وادار خواهند کرد که بین نیازهای بشردوستانه اولویت‌گذاری کنند؛ به قیمت رها کردن بسیاری دیگر.
به گفته این گزارش، مردم غیرنظامی بهای اصلی بحران‌ها را می‌پردازند، به‌ویژه وقتی قوانین بین‌المللی انسانی رعایت نمی‌شود. سال ۲۰۲۴ مملو از نقض‌های قوانین بشردوستانه و حملات کورکورانه به غیرنظامیان، کارکنان و زیرساخت‌های بشردوستانه بود. در غزه، سودان و مناطق دیگر، کمک‌های بشردوستانه مسدود یا ابزاری شدند؛ به‌طوری‌که کار سازمان ملل را تقریباً غیرممکن کردند.
در سال ۲۰۲۵، بالاترین میزان نیازهای بشردوستانه در آفریقای شرقی و جنوبی با ۸۵ میلیون نفر نیازمند است، بحران سودان به‌تنهایی ۳۵درصد از این نیازها را شامل می‌شود؛ یعنی ۳۰ میلیون نفر در سودان که بی‌سابقه است. در خاورمیانه و شمال آفریقا، ۵۹ میلیون نفر نیازمندند. سوریه همچنان بیشترین تعداد نیازمندان را دارد و وضعیت سرزمین‌های اشغالی فلسطین، به‌ویژه غزه، بسیار فاجعه‌بار است.
در آفریقای غربی و مرکزی، ۵۷ میلیون نفر نیاز فوری دارند. بزرگترین افزایش در چاد، به‌دلیل ورود آوارگان از سودان است. ۵۵ میلیون نفر در آسیا و اقیانوسیه ازجمله ۳۰ میلیون نفر در افغانستان و ۳۴ میلیون نفر در آمریکای لاتین و کارائیب با بحران‌های بشردوستانه مواجه‌اند. در اروپا، نزدیک به ۱۳ میلیون نفر در اوکراین ـ یعنی ۳۶درصد جمعیت ـ به کمک نیاز دارند.
در میانمار در سال ۲۰۲۵، 19/9 میلیون نفر یعنی تقریباً یک‌سوم جمعیت، نیازمند کمک هستند. با وجود افزایش نیازها، برنامه ملی بشردوستانه تنها هدف کمک‌رسانی به 5/5 میلیون نفر را در نظر گرفته است. اگر تا پایان سال تنها ۲۵درصد بودجه این برنامه تأمین شود، نهادهای بشردوستانه حوزه تغذیه تخمین می‌زنند که فقط خواهند توانست به ۱۶۰هزار نفر آواره داخلی کمک کنند ( ۵۴ درصد از هدف‌گذاری شده). افراد بدون تابعیت، آوارگان بازگشته و سایر آسیب‌دیدگان هیچ حمایتی دریافت نخواهند کرد. جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، جمهوری دموکراتیک کنگو، سرزمین‌های اشغالی فلسطین، سومالی و سودان بیش از ۲۰ سال است که با نیازهای مداوم بشردوستانه مواجه‌اند.
زنان، بحران و خشونت
دو سال از آغاز جنگ داخلی بین نیروهای مسلح سودان (SAF) و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳ می‌گذرد و اکنون سودان بزرگترین بحران انسانی جهان است و زنان و دختربچه‌ها بیشترین هزینه را پرداخته‌اند. بیش از ۳۰ میلیون نفر، معادل ۶۴ درصد جمعیت، به کمک نیاز دارند.
بیش از ۱۲ میلیون نفر در داخل و خارج از سودان آواره شده‌اند که بیش از نیمی از آن‌ها زنان و کودکانند و هنوز مذاکرات صلح آغاز نشده است. جنگ در سودان به‌طور غیرمتناسبی زندگی زنان را نابود کرده است. میلیون‌ها نفر آواره شده‌اند، درآمدهای خود را از دست داده‌اند، در معرض سطوح فزاینده خشونت‌های مبتنی بر جنسیت قرار گرفته و به گرسنگی شدید دچار شده‌اند.
آنطور که گاردین گزارش داده، خشونت مبتنی بر جنسیت و سوءاستفاده جنسی، افزایش نگران‌کننده‌ای داشته است. در کمتر از دو سال، تعداد افرادی که در معرض خطر خشونت‌های مبتنی بر جنسیت قرار دارند، بیش از سه‌برابر شده است. درحالی‌که موارد همچنان زیاد گزارش نمی‌شوند و خدمات در حالت توقف قرار دارند، در سال ۲۰۲۴، درخواست برای خدمات خشونت مبتنی بر جنسیت در سودان نسبت به سال قبل ۲۸۸ درصد افزایش یافته است. بی‌ثباتی اقتصادی زنان، آن‌ها را بیشتر در معرض خشونت مبتنی بر جنسیت قرار می‌دهد: با فروپاشی کسب‌وکارهای زنانه، اختلالات در زنجیره تأمین و زیان‌های مالی، بسیاری از زنانی که قبلاً استقلال مالی داشتند اکنون به کمک‌های انسان‌دوستانه وابسته‌اند.
تقریباً ۸۰ درصد بیمارستان‌ها در مناطق درگیر در جنگ دیگر به فعالیت ادامه نمی‌دهند. درنتیجه مرگ‌ومیر مادران افزایش یافته و زنان هم دسترسی به ملزومات بهداشت قاعدگی، حمایت‌های بهداشت روانی و فضاهای امن ندارند. حدود ۸۰ درصد زنان آواره به‌دلیل فاصله‌ای که باید طی کنند و نگرانی‌های امنیتی، قادر به تأمین آب سالم نیستند.
«آنا موتاواتی»، مدیر منطقه‌ای زنان سازمان ملل در شرق و جنوب آفریقا و «سالواتور نکورونزیزا»، نماینده کشوری زنان سازمان ملل در سودان، به‌تازگی در سخنرانی‌هایی گفته‌اند: هزاران غیرنظامی که در منطقه دارفور گرفتار شده‌اند، به خدمات حیاتی مانند غذا و مراقبت‌های بهداشتی دسترسی ندارند. بدن زنان به میدان نبرد این جنگ تبدیل شده است. خشونت جنسی و تجاوز به‌شکلی سیستماتیک به‌عنوان سلاح جنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر زنی که خانه‌اش را ترک کرده، با دست خالی و در حال فرار از خشونت و فجایع شخصی گریخته است.
روایت‌های وحشت، سوءاستفاده جنسی، بی‌پناهی، کمبود غذا، مراقبت پزشکی، آب آشامیدنی و ترس همیشگی برای کودکان‌شان، حال و روز بسیاری از آن‌هاست. سازمان‌های زنان سودانی در خط مقدم پاسخگویی قرار دارند. بسیاری از آن‌ها دهه‌هاست که ستون فقرات جامعه مدنی سودان بوده‌اند و از حقوق زنان، آموزش و نقش رهبری آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های سیاسی دفاع می‌کنند. ما نمی‌توانیم اکنون آن‌ها را تنها بگذاریم. اکنون زمانی است که بیش از همیشه به ما نیاز دارند.
همچنین از زمان آغاز جنگ غزه در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۵، بیش از 46 هزار و 600 فلسطینی در غزه کشته شده‌اند که حدود ۷۰درصد از آن‌ها زنان و کودکان بوده‌اند. بیش از 1/9 میلیون نفر، معادل ۸۵ درصد جمعیت غزه، آواره شده‌اند که نزدیک به یک میلیون نفر از آن‌ها را زنان و دختربچه‌ها تشکیل می‌دهند.
براساس گزارش‌های سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری، این جنگ تأثیرات ویرانگری بر زندگی زنان فلسطینی داشته است. زنان باردار و مادران با کمبود شدید خدمات بهداشتی، دارو، مراقبت‌های زایمان و تغذیه مواجه‌اند. دسترسی به خدمات بهداشتی زنان ازجمله مراقبت‌های بارداری و زایمان، به‌شدت محدود شده است. همچنین گزارش‌هایی از افزایش خشونت جنسی علیه زنان فلسطینی توسط نیروهای اسرائیلی منتشر شده است.
آنطور که گاردین نوشته، زنان فلسطینی نقش مهمی در مستندسازی و روایتگری از فجایع انسانی ایفا کرده‌اند؛ برای مثال «فاطمه حسونه»، عکاس ۲۵ ساله فلسطینی که همین چند روز پیش در حمله هوایی اسرائیل کشته شد.
در سال ۲۰۲۵، وضعیت زنان افغانستان هم تحت حاکمیت طالبان به‌شدت بحرانی و نگران‌کننده است. محدودیت‌های گسترده‌ای در زمینه‌های آموزش، اشتغال، بهداشت و آزادی‌های فردی بر زنان اعمال شده است. افغانستان تنها کشوری است که در آن دختران از تحصیل در مقاطع متوسطه و دانشگاهی محرومند. زنان همچنین از اشتغال در بسیاری از حوزه‌ها منع شده‌اند و آزادی‌های اجتماعی‌شان به‌شدت محدود شده است.
آنطور که مجله فوربس نوشته، قوانین طالبان که زنان را ملزم به همراهی با محرم برای دریافت خدمات پزشکی می‌کند، منجر به تأخیر در درمان و افزایش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان شده است. روزانه ۲۴ مادر و ۱۶۷ نوزاد به‌دلایل قابل پیشگیری جان خود را از دست می‌دهند. کاهش کمک‌های بشردوستانه، به‌ویژه از سوی آمریکا، منجر به افزایش سوءتغذیه در میان کودکان شده است و بیش از 3/5 میلیون کودک در سال ۲۰۲۵ در معرض سوءتغذیه حاد قرار دارند.
زنان افغانستان در سال ۲۰۲۵ با بحران‌های متعددی مواجه‌اند که زندگی، سلامت و آینده آن‌ها را تهدید می‌کند و آنطور که بخش زنان سازمان ملل هم می‌گوید، ضروری است که جامعه بین‌المللی اقدامات جدی‌تری برای حمایت از حقوق زنان افغان و پایان دادن به نقض‌های گسترده حقوق بشر در این کشور انجام دهد.
در سال ۲۰۲۵، وضعیت زنان در جمهوری دموکراتیک کنگو هم به‌شدت بحرانی و نگران‌کننده گزارش شده است. افزایش درگیری‌ها، خشونت‌های جنسی سیستماتیک و آوارگی گسترده، زندگی و کرامت میلیون‌ها زن و دختر را تهدید می‌کند. آنطور که خبرگزاری AP گزارش داده، در شرق کنگو، تجاوز جنسی به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان سلاح جنگ استفاده می‌شود. تنها در دو هفته پایانی فوریه ۲۰۲۵، ۸۹۵ مورد تجاوز جنسی ثبت شده است.
علاوه بر این، در جریان فرار بیش از چهار هزار زندانی مرد از زندان موزنزه در گوما، حداقل ۱۶۵ زن زندانی مورد تجاوز قرار گرفته و بسیاری از آن‌ها زنده‌زنده سوزانده شدند. زنان پس از اخراج از اردوگاه‌های آوارگان، مجبور به بازگشت به مناطق تحت کنترل گروه‌های مسلح می‌شوند؛ جایی که در معرض تجاوز، ازدواج اجباری و خشونت‌های دیگر قرار دارند. در ژانویه و فوریه ۲۰۲۵، ۷۴ مورد خشونت جنسی و ۳۴ مورد ازدواج اجباری یا کودک‌همسری ثبت شده است.
عکس: Claire HarbageNPR
