گزارش هم‌میهن از دومین سیل شدید سیستان و بلوچستان طی دو ماه گذشته
زرآباد زیرِ آب
اهالی مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان می‌گویند حجم بارش‌هایی که ۲۷ فروردین‌ماه بارید و باعث شد سیل دوباره برگردد، بی‌سابقه بوده؛ بی‌سابقه بودن آن را گزارش‌های سازمان هواشناسی هم تایید می‌کند: «از ۲۸ تا ۳۰ فروردین‌ماه امسال در پنج ایستگاه باران‌سنجی بارش‌های بالای ۲۰۰ میلی‌متر ثبت شد، ایستگاه زرآباد بیش از ۲۷۰ میلی‌متر بارش دریافت کرد که پیش از آن سابقه نداشته است.»
تصور نمی‌شد کمتر از دو ماه بعد از سیل اسفندماه سال گذشته، بحران و سیل دوباره به جان سیستان و بلوچستان بیفتد و خانه‌ها، زمین‌ها و جاده‌ها را به زیر آب ببرد. زندگی در شرایط عادی فقط 51 روز دوام داشت و از روز سه‌شنبه که باران‌های شدید در جنوب شرق کشور آغاز شد، همه‌چیز دوباره زیر آب رفت.
اهالی مناطق سیل‌زده می‌گویند حجم بارش‌هایی که 27 فروردین‌ماه بارید و باعث شد سیل دوباره برگردد، بی‌سابقه بوده؛ بی‌سابقه بودن آن را گزارش‌های سازمان هواشناسی هم تایید می‌کند: «از 28 تا ۳۰ فروردین‌ماه امسال در پنج ایستگاه باران‌سنجی بارش‌های بالای ۲۰۰ میلی‌متر ثبت شد، ایستگاه زرآباد بیش از ۲۷۰ میلی‌متر بارش دریافت کرد که پیش از آن سابقه نداشته است.»
براساس اعلام مدیرکل مدیریت بحران سیستان و بلوچستان، این بارندگی‌ها علاوه بر اینکه باعث شد سیل در 300 روستا جاری شود، ۴۵ مسیر ارتباطی روستایی، ۱۲ مسیر فرعی و یک مسیر اصلی را هم در جنوب این استان مسدود کرد، اما در میان آمارهای رسمی هنوز نامی از آن جوان غرق‌شده در سیل دشتیاری نیامده که برای پیدا کردنش تیم‌های جست‌وجو و مردم با قایق‌های‌شان به آب زدند تا پیدایش کنند.
فعالان محلی و مردم منطقه می‌گویند، راه‌ها به اندازه سیل اسفندماه خسارت دیده، نمی‌توان به‌راحتی کمک‌ها را به منطقه رساند و فعلاً ماشین‌های سنگین و لودرها مهم‌ترین نیاز مناطق سیل‌زده‌اند.
بیشتر روستاها برق ندارند و وضعیت امدادرسانی دست کمی از اسفندماه ندارد. هم‌اکنون از میان تمام شهرها و روستاهای آسیب‌دیده، نام شهرستان «زرآباد» است که به‌عنوان خسارت‌دیده‌ترین منطقه دست‌به‌دست می‌شود.
چقدر باران بارید؟
سامانه بارشی هفته گذشته به غیر از سیستان و بلوچستان، به بخش‌هایی از استان‌های کرمان، فارس، بوشهر و هرمزگان هم رسید، اما حجم بارش‌ها و میزان خسارت در سیستان و بلوچستان بیشتر بود. درمجموع تا روز جمعه برآورد خسارت‌های این سیل، 18 هزار میلیارد ریال بوده و بیش از ۵۰ درصد بارش کل سال آبی استان در سه‌روز اتفاق افتاد و تقریباً تمام سدهای منطقه را سرریز کرد.
میزان بارش از ۱۰ ایستگاه هواشناسی و باران‌سنجی جنوب استان از بدو تاسیس تاکنون بی‌سابقه بوده است: از ایستگاه‌های چابهار 146، زرآباد ۲۷۰، کهیر ۱۲۱، کنارک ۲۴۷، شارک ۲۴۷، پلان ۱۴۴، تیس ۱۴۱، مومان ۱۴۳، بانست ۱۷۵و بریس ۱۱۷ میلی‌متر بارندگی گزارش شده است. در رتبه‌های بعدی هم این آمارهای بارش ثبت شد: زاهدان 29/5، راسک ۴۷، نیکشهر 92/1، ایرانشهر79/5، بمپور 91/5، دلگان ۶۷، خاش 30/1، سراوان ۴۵، مهرستان ۶۶، نصرت‌آباد 7/5، میرجاوه 3/5، زابل 8/7 و زهک 13/3 میلی‌متر باران.
ماشین راهداری و بنزین نداریم
«از غرق‌شدن قایق‌های مردم در اسکله بگوییم یا از زیرآب رفتن مزارع، از پر آب شدن خانه‌ها و قطعی آب، برق و تلفن بگوییم یا قطع شدن چندین روزه ارتباط برخی از روستاها. محور بندرعباس به چابهار که دو بندر مهم هستند، بسته شده، زرآباد کانون توسعه مکران است و رهبری هم روی آن تاکید کردند، اما کوچکترین دستگاه و ماشین‌آلات حتی یک ماشین راهداری شاسی‌بلند که بتواند خودش را به روستاها برساند، ندارد. اگر شهرداری و مردم نبودند، اینجا فاجعه اتفاق می‌افتاد.»
این گفته‌های مولوی یونس‌‌نهنگی، رئیس شورای اسلامی شهرستان زرآباد در منطقه بلوچستان است؛ منطقه‌ای که در سیل سه‌شنبه گذشته خسارت بسیار زیادی دید، اما تا چهار روز بعد از آن هم ماشین‌های سنگین و آذوقه زیادی دریافت نکرد.
در جریان این سیل شهرستان‌های کنارک، زرآباد، چابهار و دشتیاری بیشترین بارندگی و خسارت را داشتند، اما درست آنچه در اسفندماه سال گذشته رخ داد، دوباره تکرار شد؛ راه‌های روستایی هنوز باز نشده‌اند و مردم به خارج از روستاهای‌شان دسترسی ندارند و باتوجه به تخریب شبکه آبرسانی در بعضی از روستاها، دسترسی به آب سالم هم به کار دشواری تبدیل شده.
او درباره آخرین وضعیت این شهرستان پس از سیل روز سه‌شنبه توضیح می‌دهد و به هم‌میهن می‌گوید: «بیشترین بارندگی در سطح کشور در این دو روز در زرآباد بود که در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه است. حجم عظیمی از آب تمام زیرساخت‌های زرآباد، معابر و راه‌های روستایی و فرعی را از بین برده است. مسیرمان به سمت شهرستان کنارک و چابهار بسته است.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از دلایل اصلی این سیلاب‌ها، مدیریت نشدن روان‌آبها و لایروبی نشدن رودخانه‌هاست. مشاوران طرح‌های عمرانی جاده‌ها اصلاً از دانش بومی مردم برای ساخت‌وساز استفاده نمی‌کنند و به تذکرات آنها هم توجهی ندارند. درنتیجه بیشتر پل‌ها شکسته و تمام زمین‌های کشاورزی و منازل مردم به زیر آب رفته‌است.»
مولوی نهنگی می‌گوید که با گذشت چهار روز از سیل، برق و راه‌های مواصلاتی چندین روستا قطع است: «ما آذوقه‌ها را به سختی منتقل می‌کنیم و امکان جابه‌جایی آنها با قایق وجود ندارد. برای تامین بنزین با مشکل روبه‌رو هستیم. 900 کیلومتر از مرکز استان و دوهزار کیلومتر با مرکز کشور فاصله داریم و به‌همین‌دلیل توجهی به این منطقه نمی‌شود. بعد از سیل وزیر کشور به این منطقه آمد، اما چه خیری داشت؟ وقتی یک دستگاه مثل تراکتور در راهداری نباشد، آن راهدارخانه و تیم بحران چه کاری می‌تواند انجام دهد؟»
او نیاز فوری منطقه را ماشین‌آلات و دستگاه‌های سنگین، تامین آب شرب سالم برای روستاها و وصل برق اعلام می‌کند: «سه روز بعد از سیل، آنتن‌های مخابرات وصل شد و ممکن است قطع شود. ما حالا راهی نداریم که سوخت و آذوقه به دست‌مان برسد. پنجشنبه ماشین‌آلات استان هرمزگان و تیم امدادونجات فارس رسیدند، اما ستاد مدیریت بحران از روز سه‌شنبه تا جمعه، نتوانست راه‌ها را باز کند. ما آب و غذا نمی‌خواهیم، فقط یک تانکر آب برای روستاهایی که شبکه آب آنها تخریب شده، نیاز داریم. برای شرایط بحرانی یک تانکر نداریم و نمی‌توانیم از مردم درخواست کنیم که کمپرسی یا لودرهای‌شان را برای کمک بیاورند؛ چون سوختی به آنها داده نمی‌شود.»
بحران دانش‌آموزان سیل‌زده
ایوب آبیار، مدیر یکی از دبیرستان‌های منطقه دشتیاری است و مهم‌ترین نگرانی او در این روزها، وضعیت تحصیل دانش‌آموزان است. بعد از سیل اسفندماه، مدارس تا مدت‌ها تعطیل بود و فروردین و ماه رمضان هم این تعطیلی را بیشتر کرد.
او به هم‌میهن می‌گوید که دانش‌آموزان از شنبه پیش به مدرسه برگشته بودند، اما حالا دوباره شرایط بحرانی شده است: «امسال یکی از چالش‌های ما مربوط به آموزش دانش‌آموزان مناطق سیل‌زده بود. باید توجه ویژه‌ای به این موضوع به‌خصوص دانش‌آموزان کنکوری داشته باشیم. با توجه به حجم سیل اسفندماه، مدارس یک‌ماه تعطیل بودند و این تعطیلات تا پایان نوروز و ماه رمضان هم ادامه داشت. بعد از عید فطر و از شنبه هفته پیش، توانستیم دانش‌آموزان را به مدرسه برگردانیم. در روزهای ماه رمضان فقط توانستیم دانش‌آموزان پایه دوازدهم را در اردو نگهداریم تا حداقل کنکور را از دست ندهند.»
او می‌گوید که یکی از مشکلات امسال دانش‌آموزان، برگزاری آزمون فرهنگیان در اردیبهشت‌ماه است: «این آزمون تنها امید منطقه ماست و دانش‌آموزان علاقه زیادی به آن دارند. به‌دلیل کمبود معلم در شهرستان، آنها تمایل زیادی به تحصیل در این رشته دارند. بعد از سیل کم‌کم داشتند خواندن درس را شروع می‌کردند که بارندگی‌ها دوباره آغاز شد و آموزش منطقه بیشتر از همه موارد دیگر متضرر شد.»
پیشروی گرگروکها
یکی از نگرانی‌های مهم اهالی مناطق سیل‌زده دشتیاری که از سال‌ها پیش آغاز شده و بعد از هربار سیل تشدید می‌شود، فرسایش خندقی خاک است که به آن «گرگروک» می‌گویند؛ کانال‌هایی عمیق در زمین با عمق بیش از یک‌متر که جریان سیل را به مسیری غیر از رودخانه‌های فصلی می‌کشانند. این کانال‌ها در جریان سیل پیشروی می‌کنند و بحران بارندگی‌های بلوچستان را چند برابر می‌کنند.
آبیار می‌گوید که در قسمت شمالی رودخانه دشتیاری، شیارهایی به عمق چهار تا شش متر وجود دارد که آب ناشی از سیل به داخل آن می‌ریزد و باتوجه به شدت آن می‌تواند پیشروی کند: «بارندگی فروردین‌ماه نسبت به اسفندماه سال گذشته شدت بیشتری داشت و علاوه بر آبگرفتگی، خسارت‌هایی هم به زیرساخت‌ها وارد کرد. بافت بیشتر خانه‌ها در این شهرستان از خشت و گل است و بارش‌ها به ریزش سقف و تخریب چاه‌های فاضلاب منجر شده و به زمین‌های کشاورزی خسارت وارد کرده است.
ازطرف‌دیگر «گرگروک» هم روستاها را تهدید می‌کند. ما پیش‌بینی می‌کردیم، شاخه‌های گرگروک در چندسال آینده به رودخانه دشتیاری برسد، اما باتوجه به بارندگی‌های اسفندماه سال گذشته، سرعت ایجاد این کانال افزایش پیدا کرده است. این شیارها به رودهای اصلی هم رسیده و بسیاری از باغ‌ها، خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی را تخریب می‌کنند.
اگر تا چند روز آینده کاری اساسی برای پیشروی این گرگروکها انجام نشود، به رودخانه می‌رسند و تمام پوشش گیاهی از بین می‌رود. درحال‌حاضر هم فقط آب در بخشی از رودخانه که طغیان کرده، کمی آب پایین آمده، اما هنوز به‌صورت کامل فروکش نکرده است.»
آبیار می‌گوید که این گرگروکها می‌توانند به اژدهایی چندسر تبدیل شوند و زمین‌های کشاورزی مردم را که تنها سرمایه آنهاست، از بین ببرند: «گرگروکها بعد از سیل، زمین را می‌کنند و جلو می‌روند، به جاده‌ها و پل‌ها خسارت وارد می‌کنند و اگر جلوی آنها گرفته نشود، به رودخانه دشتیاری می‌رسند و ممکن است تغییر مسیر دهند. درنتیجه بسیاری از روستاها خالی از سکنه می‌شوند و ساکنان آن به حاشیه شهرها می‌روند.»
سیلاب اول، موانع را از مسیر برداشت و سیلاب دوم به‌راحتی از میان راه‌های شسته‌شده راهش را پیدا کرد. اهالی می‌گویند که میزان بارندگی فروردین‌ماه با اسفندماه برابری می‌کند و اگر دو سیلاب پشت سر هم رخ دهد، سیلاب اول شدت بیشتری دارد.
آبیار توضیح می‌دهد که بخش‌هایی از دشتیاری و چابهار تا پنجشنبه زیرآب بود: «همین الان مسیر دشتیاری به سمت چابهار، زیر آب است. یکی از دلایلی که آب به روستاها فشاری وارد نکرد، باز بودن مسیرها و پیشروی گرگروکها بود که آب به طرف آنها تخلیه می‌شود.»
سقوط تیرهای برق
محمد توحیدلو، فعال اجتماعی منطقه بلوچستان هم از تیرهای برقی می‌گوید که در سیل اسفندماه آسیب دیدند و سقوط کردند: «در همین بازه زمانی دوماهه، بسیاری از این تیرهای برق سقوط کردند. سقوط هرکدام از آنها باعث می‌شود اهالی منطقه بین یک تا سه روز برق نداشته باشند. در سیل فروردین‌ماه هم این اتفاق افتاد و تعداد زیادی تیر برق سقوط کرد. شهرستان زرآباد تا عصر پنجشنبه به‌طور کامل برق نداشت. با توجه به همین موضوع، آنتن موبایل در بسیاری از روستاها قطع است و اطلاعی از وضعیت اهالی آنها در دسترس نیست.»
او از تلف‌شدن دام‌ها در شهرستان زرآباد هم می‌گوید: «در شهرستان تلنگ دسترسی به همه‌جا بسته و دور تا دور آن با آب محاصره شده بود. شهرستان قصرقند به نیکشهر، پل بزرگی دارد که از روی رود کاجو عبور می‌کند، این پل به‌صورت کامل ریزش کرده است.»
او در ادامه به وضعیت گرگروکها و نگرانی مردم سیل‌زده اشاره می‌کند: «این گرگروکها زیست‌بوم منطقه را تغییر داده و چاله‌هایی عمیق با بیش از یک‌متر عمق ایجاد کرده است. زمانی که حیوانات برای چرا به این چاله‌ها وارد می‌شوند، دیگر نمی‌توانند بالا بیایند. حیوانات وحشی هم همان‌جا گیر می‌کنند و می‌مانند. باتوجه به اینکه این شیارها باعث می‌شوند آب دیگر در رودخانه‌های فصلی حرکت نکند، کشاورزی مردم منطقه هم تحت قرار می‌گیرد؛ چون نمی‌توانند آب سیلاب را دپو کنند و چیزی برای کشاورزی باقی نمی‌ماند. اگر رودهای قبلی احیا و لایروبی عمیق انجام نشود، شاید تا 10 سال دیگر اثری از برخی روستاها مانند همین تلنگ باقی نماند؛ چون ممکن است کشاورزی آنها از بین برود.»
گرگروکها مسیر سیل را تغییر می‌دهند و آن را به روستاها می‌کشانند و تنها راه این است که مسیل‌ها ترمیم شود تا آب سرکش به راه سابق خود برگردد، اما بعد از دو سیل اخیر در بلوچستان، حجم زیادی از گل در آنها انباشته شده و نمی‌توانند آب ناشی از بارندگی‌ها را در خود نگه دارند. به گفته او، خانه‌هایی که در سیل قبل سست شده بودند، در این بارندگی اخیر ریخته‌اند.
دارو و پتوی اهدایی به مردم نرسید
تجربه امدادرسانی سیل اسفندماه باعث شده، مردم از توزیع اقلام و کمک‌ها در جریان سیل هفته گذشته نگران باشند. یکی از اهالی دشتیاری به هم‌مهین می‌گوید: «آب دفعه قبل مسیر را شکافته و حالا راهش را باز کرده، اما زیرساخت‌ها از مخابرات تا جاده و راه‌های روستایی تخریب شده است. در این شرایط نیاز شدیدی به کمک‌های دولتی و خیرین وجود دارد. علاوه بر آن به تجهیزات سنگین مانند بولدوزر و لودر نیاز داریم. در سیل اسفندماه این تجهیزات را آوردند و با آن مانور دادند، اما کاری نکردند.»
به گفته او، در سیل اسفندماه بخشی از کمک‌های مردم مانند یک بار پتو و بخشی از داروهایی که برای مردم فرستاده شده بود، به دست‌شان نرسید: «دلیل این اتفاقات نظارت نکردن مسئولان مرکزنشین است. باید راهی پیدا کرد که اگر کمکی از طرف دولت یا خیرین رسید، به بهترین نحو به دست مردم برسد. در سیل قبلی، خانه‌ها ترک برداشت و حالا خانه‌ها خراب شده است.»
مدیریت بحران کجاست؟
منصور کریم‌دادی، فعال رسانه‌ای بلوچستان، این روزها در مناطق سیل‌زده دشتیاری حضور دارد و می‌گوید که این شهرستان در سیل اسفندماه هم درگیر سیل بزرگی شده بود و مردم و دستگاه‌های اجرایی کم‌کم در حال ترمیم زیرساخت‌ها بودند که با سیل فروردین‌ماه غافلگیر شدند: «در سیل اخیر راه‌های روستایی و بخش کشاورزی با خسارت زیادی روبه‌رو شد. درحال‌حاضر آب فروکش کرده، اما راه‌های مواصلاتی بیش از 50 روستای این شهرستان مسدود شده است. زیرساخت راه‌های روستایی ما بسیار ضعیف است و با کمترین بارندگی و سیل دچار خسارت می‌شوند.»
او از مدیریت بحران این سیل هم انتقاد می‌کند: «هواشناسی برای بارش‌های فروردین‌ماه هشدار قرمز صادر کرده بود، این هشدار یعنی بحران، خسارت و مسدودشدن راه‌ها. مسئولان هم از این هشدارها خبر دارند. شهرستان دشتیاری 120 هزار نفر جمعیت دارد که 80 درصد آن در روستاها زندگی می‌کنند. بزرگترین مشکل مردم در سیل اسفند و فروردین‌ماه، بحث راه‌های مواصلاتی است. بخشدار یکی از مناطق گفته که ارتباط 25 روستای بخش باهوکلات قطع شده: «فقط تصور کنید در یک روستا زنی باردار باشد و راه‌های روستایی و ارتباط تلفنی قطع باشد؛ در این شرایط چطور باید به او کمک رساند؟»
کریم‌دادی می‌گوید که در سیل اسفندماه بیشترین خسارت به راه‌های مواصلاتی و زمین‌های کشاورزی وارد شد: «کشاورزان بلوچستان در زمین‌های کشاورزی خود از بندسار استفاده می‌کنند که سیل آنها را از جا می‌کند و می‌برد و تعمیر آن هم هزینه زیادی برایشان به جا می‌گذارد. برای جبران خسارت‌های سیل ماه هیچ اقدامی نشد. من در روستایی هستم که رئیس‌جمهوری در سیل قبل، از آن بازدید کرد و قول داده شد که شش بولدوزر در اولین فرصت در منطقه مستقر شود، اما این وعده تا الان محقق نشده است.»
او ادامه می‌دهد: «در بخش مرکزی شهرستان دشتیاری، 28 روستا در یک خط قرار دارند که به دریای عمان منتهی می‌شوند. این روستاها در محل تلاقی دو رودخانه بزرگ سیستان و بلوچستان‌اند که یکی از آنها ـ یعنی رودخانه سرباز ـ از شرق و دیگری ـ که کاجو نام دارد ـ از غرب می‌آید. مناطق دلگان‌ها، سندها، سیتارها و کلدانی‌ها در همین محدوده قرار دارند و با توجه به موقعیت جغرافیایی خود همیشه کانون اصلی سیل در بلوچستان بوده‌اند، بااین‌حال بعد از دو روز هیچ مسئولی به این 28 روستا نیامده و مردم هم هیچ راه ارتباطی‌ای ندارند. فقط روز جمعه یک بالگرد آمده بود.»
به گفته او، سیل فروردین‌ماه بیشترین خسارت را به شهرستان زرآباد وارد کرد و حدود 270 میلی‌متر بارش در این شهرستان ثبت شد. بخش باهوکلات دشتیاری هم بعد از سیل با همین مشکلات روبه‌رو شده و برق شهرستان بریس، به‌عنوان یک منطقه گردشگری، بارش زیادی دریافت کرد به‌همین‌دلیل برق این شهر دو روز قطع بود.
سیل باغ‌ها را برد
بخش زیادی از اهالی «زرآباد» یا صیادند یا کشاورز و بیشتر زمین‌های کشاورزی هم در اختیار کاشت موز است. حالا بعد از سیل فروردین‌ماه، باغ‌های موز زیر آب رفتند و تخریب شدند. عیسی هدایتی از اهالی این شهرستان است و به هم‌میهن می‌گوید: «قبل از سیل هشدار داده بودند و در زرآباد تلفات جانی رخ نداد، اما زیرساختی در این شهرستان نمانده است. هیچ جاده‌ای از چابهار تا زرآباد، وضعیت عادی ندارد. این شهرستان نوپاست و زیرساختی برای مدیریت بحران ندارد؛ حتی یک لودر. برخلاف دشتیاری، زمین‌های شهرستان زرآباد نفوذپذیر است و حجم زیادی از آب فروکش کرده و مردم دیگر در محاصره آب نیستند. تخریب خانه‌ها هم در حد آبگرفتگی بوده و ممکن است سقف خانه‌های چوبی، دیوارها و... به‌دلیل بارش سنگین آسیب دیده باشد.»
او می‌گوید که زمین‌های کشاورزی زیادی در مجاورت رودخانه بزرگ زرآباد قرار دارد که بزرگترین پل استان هم روی آن ساخته شده است: «بعد از سیل، حجم زیادی از آب به سمت این زمین‌های کشاورزی رفت. تصاویر هوایی مشخص کرد که باغ‌های موز یا زیر آب رفته‌اند یا سیل آنها را برده. شبکه برق از پنجشنبه شب ترمیم شد و در جریان است، اما هنوز شبکه آب تا این ساعت تعمیر نشده است.» هدایتی تعریف می‌کند که فعلاً راه برخی از بخش‌ها مانند بخش کاروان به شهرستان زرآباد باز است: «مردم زرآباد برای تامین نیازهای خود مانند اقلام غذایی، درمان و... به چابهار می‌روند، اما الان دسترسی به کنارک، نیکشهر و چابهار قطع شده ولی راه شهرستان زرآباد به جاسک، باز است»
عکس: ایرنا
