بررسی گزارش مدیرکل آژانس به شورای حکام/اتهام‌زنی گروسی
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز دوشنبه در وین یک نشست خبری برگزار کرد و گزارش خود درباره ایران را نیز به شورای حکام ارائه داد. گزارشی که حاوی اتهاماتی نسبت به تهران بود.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز دوشنبه در وین یک نشست خبری برگزار کرد و گزارش خود درباره ایران را نیز به شورای حکام ارائه داد. گزارشی که حاوی اتهاماتی نسبت به تهران بود.
شورای حکام در نشست ماه نوامبر خود، رافائل گروسی را موظف کرده بود که گزارشی جامع از برنامه هسته‌ای ایران و مسائل گذشته و حال این پروژه تهیه کند. گزارشی که بخش‌هایی از آن پیش از ارائه به شورای حکام در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت و با واکنش تند جمهوری اسلامی نیز روبه‌رو شد.
ارزیابی‌ها حاکی از آن است که به دنبال این گزارش و اقدامات سه کشور اروپایی و ایالات‌متحده، قطعنامه ضدایرانی پیشنهادی کشورهای غربی در شورای حکام به تصویب خواهد رسید. اقدامی که در راستای فراهم کردن شرایط ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی کشورهای اروپایی تفسیر می‌شود.
کشف ذرات اورانیوم و عدم همکاری
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در نشست خبری، همچنین ارائه گزارش به شورای حکام، چند اتهام متوجه ایران کرد. او گفت که ایران پاسخ مناسبی به ابهامات آژانس نداده و این نهاد، ذرات اورانیوم در سه مکان واقع در تورقوزآباد، ورامین و مریوان (آباده) کشف کرده است.
گروسی در بیانیه خود خطاب به شورای حکام اظهار داشت: «همانطوری که شما می‌دانید، آژانس ذرات اورانیوم ساخت بشر را در سه مکان اعلام نشده در ایران- یعنی ورامین، مریوان و تورقوزآباد کشف کرد؛ مکان‌هایی که ما دسترسی کاملی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به آن‌ها داشتیم. از آن زمان به‌بعد ما به‌دنبال توضیحات و شفاف‌سازی از سوی ایران درخصوص وجود این ذرات اورانیوم بودیم که این مسئله ازجمله از طریق تعدادی نشست‌ها و رایزنی‌های انجام‌شده در سطوح بالا انجام شد که من نیز شخصاً در آن‌ها حضور داشتم. متأسفانه ایران بارها و بارها یا به سؤالات آژانس پاسخ نداده یا پاسخ‌های فنی معتبری در این زمینه ارائه نکرده است. ایران حتی به دنبال پاکسازی این مکان‌ها بوده که همین امر مانع فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس شده است.
ارزیابی کامل آژانس که براساس ارزیابی فنی ما از تمام اطلاعات مرتبط با پادمان‌های موجود صورت گرفته، ما را به این نتیجه رسانده است که این سه مکان و دیگر مکان‌های احتمالی مرتبط، بخشی از برنامه هسته‌ای ساختاری است که تا اوایل سال ۲۰۰۰ اجرا می‌شد و در برخی از فعالیت‌ها از برخی مواد هسته‌ای اعلام‌نشده استفاده شده بود. بر این اساس، آژانس نتیجه می‌گیرد که ایران مواد هسته‌ای و فعالیت‌های مرتبط با هسته‌ای را در این سه مکان اعلام‌نشده در ایران اعلام نکرده است. در نتیجه این مسئله، آژانس در جایگاهی نیست که مشخص کند آیا مواد هسته‌ای مرتبط هنوز خارج از پادمان هستند یا خیر.»
مدیرکل آژانس جمهوری اسلامی ایران را به «عدم پایبندی» به NPT متهم نکرد اما چند موضوع قدیمی را روی میز گذاشت که می‌تواند به‌عنوان ابزار فشار مورد استفاده قرار بگیرد. مقامات جمهوری اسلامی بر این موضوع تاکید دارند که موضوع مربوط به ورامین و تورقوزآباد حاصل عملیات خرابکاری اسرائیل است. موضوع مربوط به سایت مریوان نیز پیش از این بسته شده بود. به‌طور مشخص گفته می‌شود که این اتهام ریشه در بعضی اسنادی دارد که سال ۲۰۱۸ توسط موساد از ایران سرقت شد و مربوط به دودهه قبل است.
ذخایر ۶۰ درصد
او در بخش دیگری از گزارش خود، ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران را ۴۰۰ کیلو اعلام کرد. ذخایری که نسبت به اسفند و فروردین‌ماه گذشته، افزایش قابل‌توجهی داشته است. او در این باره گفت: «غنی‌سازی اورانیوم فی‌نفسه یک فعالیت ممنوع‌شده نیست؛ این نکته‌ای است که همواره همتایان ایرانی من یادآور می‌شوند و این موضوع حقیقت دارد. اما وقتی شما اورانیوم را به میزان بالا و در سطحی بسیار نزدیک به آستانه مورد نیاز برای یک وسیله انفجاری هسته‌ای انباشته می‌کنید، نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت. به همین دلیل ما آن را با دقت و تمرکز ویژه زیر نظر داریم.»
او همچنین یادآور شد: «این مواد به‌خودی‌خود معادل سلاح هسته‌ای نیستند. برای آنکه یک وسیله انفجاری واقعی ساخته شود، به سامانه‌ای بسیار پیچیده شامل چاشنی‌ها و فناوری‌های پیشرفته دیگر، نیاز است.»
گزارش زیر سایه اسرائیل
مقامات جمهوری اسلامی معتقدند که اطلاعات ارائه‌شده از سوی اسرائیل به آژانس، نقش زیادی در تهیه گزارش داشته است. منبعی که مدیرکل در گزارش خود از آن به‌عنوان «طرف سوم» یاد می‌کند. او در پاسخ به پرسش خبرنگار پرس‌تی‌وی در وین، در مقام مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به موضوع تهدید اسرائیل مبنی بر هدف قرار دادن تاسیسات هسته‌ای ایران، این‌گونه واکنش نشان داد: «من کاملاً از نگرانی‌های اسرائیل در قبال برنامه هسته‌ای ایران آگاه هستم؛ این نگرانی‌ها موضوع جدیدی نیستند. با این حال، هرگونه اظهارنظر مربوط به اقدام نظامی، موضوعی است که به دولت اسرائیل مربوط می‌شود و در حوزه مسئولیت آن‌هاست. در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آنچه ما دنبال می‌کنیم، یافتن راه‌حل از مسیر دیپلماتیک است. هدف ما این است که مسائل را روشن کنیم و با گفت‌وگو و راستی‌آزمایی، بدون توسل به خشونت یا زور، به حل‌وفصل برسیم. بر این باوریم که اگر آژانس وظایف خود را با دقت، بی‌طرفی و قاطعیت انجام دهد و یک نظام قوی برای نظارت و راستی‌آزمایی در اختیار داشته باشد، این امر می‌تواند به اسرائیل و سایر کشورها اطمینان خاطر دهد که جای هیچ نگرانی وجود ندارد.»
خطر فصل ۷ از تحریم‌ها بیشتر است
علی ماجدی، سفیر پیشین ایران در آلمان، درباره گزارش مدیرکل آژانس به نشست شورای حکام به هم‌میهن گفت: «آنچه گروسی درباره ابهامات آژانس راجع به اماکنی مانند تورقوزآباد، ورامین و مریوان (آباده) مطرح کرد از قبل وجود داشته و مسئله جدیدی نیست. تنها موضوع جدید، مسئله رسیدن ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران از زیر ۳۰۰ به حدود ۴۰۰ کیلوگرم است. تنها مسئله‌ای که به پادمان برمی‌گردد، همان کشف ذرات اورانیوم در آن اماکن است که گروسی تائید یا رد نکرده است. این هم مسئله‌ای نیست که برای آن بتوان قطعنامه قوی با اتهام عدم پایبندی ایران به پیمان عدم اشاعه صادر کرد. اگر قطعنامه‌ای باشد، قطعنامه‌ای نیست که ظرفیت ارجاع به شورای امنیت را داشته باشد. اما قرار است از آن به عنوان ابزار فشار بر ایران استفاده کنند.»
این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی تاکید کرد: «آن‌ها می‌خواهند از طریق برجام فشار بیشتری بیاورند و اقدام کنند. چراکه بر اساس برجام، ما محدودیت‌هایی برای غنی‌سازی داشتیم که از یک سو آمریکایی‌ها از آن خارج شدند و اروپایی‌ها هم تحریم‌ها را برنداشتند. به قول معروف، شرایطی پیش آمد که برجام کار نکرد. با توجه به اینکه ایران برنامه هسته‌ای خود را گسترش داد، می‌خواهند بگویند ایران به برجام عمل نکرد. ایران از آنچه اسنپ‌بک نامیده می‌شود استفاده کرد و برنامه خود را از سر گرفت و آن را پیش برد. آمریکایی‌ها چون از برجام خارج شدند، نمی‌توانند ادعایی داشته باشند. اما در این بازی حضور دارند که اهرم فشاری برای مذاکرات دوجانبه داشته باشند. اروپایی‌ها این ابزار را در دست دارند که اگر لازم شد و مذاکرات ایران و آمریکا به جایی نرسید، از آن استفاده کنند. در حال حاضر آن‌ها به‌رغم اختلافاتی که بر سر موضوعاتی مانند تعرفه‌ها دارند، در این مورد هماهنگ هستند. بنابراین تلاش می‌کنند که زمینه‌های ارجاع به شورای امنیت و بازگشت قطعنامه‌های فصل هفتی پیشین را فراهم کنند. در حال حاضر به شورای امنیت نمی‌برند چون علاوه بر دلایل دیگر، به خاطر اینکه یک قطعنامه جدید است، با رای منفی چین و روسیه مواجه خواهد شد.»
او ادامه داد: «تا ماه اکتبر زمان زیادی باقی نمانده. نکته مهم در سه ماه پیش رو این است که مسائل با دقت پیگیری شود و یک موضع از جانب حاکمیت و مقامات کشور مطرح شود. یعنی مقام معظم رهبری، رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه در خصوص مسئله مذاکرات، بایدها و نبایدها صحبت کنند. کارشناسان و تحلیلگران متفاوت هستند. آن‌ها نظر کارشناسی خود را می‌گویند. موضع حاکمیتی و از جانب قدرت ندارند. در خارج از کشور باید یک صدا از ایران به گوش برسد که طرف مقابل نتواند از تفاوت آرا بهره‌برداری کند. از اکتبر که عبور کنیم، حق غنی‌سازی ایران محفوظ می‌ماند، امکان بازگشت قطعنامه‌ها از بین می‌رود. بنابراین باید این چند ماه را با دقت پشت سر بگذاریم. موضع واحد گرفته شود که طرف مقابل نتواند با استفاده از ابزارهای فشار، امتیازات بیشتری مطالبه کند.»
سفیر پیشین ایران در ژاپن تاکید کرد: «آثار تحریم‌های شورای امنیت با تحریم‌های ثانویه آمریکا، تقریباً برای ما برابر بوده است. تحریم‌های شورای امنیت صرفاً کمی از تحریم‌های آمریکا پرزورتر است. کشورها نمی‌توانند به خاطر تحریم‌های ثانویه آمریکا با ایران کار کنند. موضوع اصلی این است که ایران را ذیل فصل ۷ منشور ملل متحد می‌برند که خطرات خود را دارد.»
گروسی در چارچوب سیاست اروپا حرکت می‌کند
سهراب سعدالدین، پژوهشگر مسائل اروپا نیز درباره گزارش مدیرکل به هم‌میهن گفت: «اروپایی‌ها از ابتدا نسبت به مذاکراتی که درنهایت بین ایران و آمریکا آغاز شد، زاویه داشتند. به این خاطر که معتقد بودند، ایران در موقعیتی قرار دارد که می‌شود امتیازات بیشتری از آن گرفت و یک بسته پیشنهادی از توقعات را به تهران ارائه کرد. به این موضوع نقد داشتند که ترامپ درخصوص ایران به‌دنبال یک دستاورد شخصی و سریع است. برای همین سیاست صبر و انتظار را در پیش گرفته بودند. در عین حال که تلاش می‌کردند با جناح محافظه‌کار کابینه ترامپ ـ مانند مارکو روبیو ـ ارتباط برقرار کنند و تاثیر خود را بگذارند. از جایی که مواضع ایران و آمریکا در موضوع غنی‌سازی از هم دور شد و نسبت به هم تند شدند، اروپایی‌ها بیشتر آن مسیری که از ابتدا می‌خواستند را پی گرفتند.»
او ادامه داد: «اهرم اروپا چیست؟ استفاده از مکانیسم ماشه که بتوانند با به‌کارگیری آن بر ایران فشار بیاورند. ابزاری که اگر از آن استفاده نکنند، به‌زودی از دست‌شان خارج می‌شود. می‌خواهند ایران را گوشه رینگ ببرند و حداکثر امتیازات را بگیرند. نگاه و برنامه اروپایی‌ها این است. رافائل گروسی هم درست است که مدیرکل آژانس محسوب می‌شود، اما در هر حال براساس ملاحظات سیاسی عمل می‌کند و یک چارچوب سیاسی برای رفتار خود دارد. نه‌تنها مدیرکل، بلکه خود آژانس را نمی‌توانیم صرفاً یک نهاد فنی ببینیم. دستور کار و ملاحظات سیاسی دارند. گزارش گروسی را در این چارچوب اروپایی و در هماهنگی با تروئیکا می‌بینیم. چارچوبی که در حال فراهم‌کردن شرایط برای فعالسازی و به‌کارگیری مکانیسم ماشه است.»
