قانون هوای پاک، اعتباری در بودجه ندارد

تهران از ابتدای سال 1403 تاکنون تنها 5 روز هوای پاک را تجربه کرده و روز یکشنبه شاخص هوا در پایتخت از 160 گذشت اما دولتمردان تنها مدارس را تعطیل کردند تا تهرانی‌ها سرگردان در بی‌تدبیری مسئولان همچنان جان ببازند و شهرداری و دولت به‌هم می‌پیچند تا تقصیر را گردن دیگری بیاندازند.

اینطور به نظر می‌رسد که برای مسئولان - اصلاح‌طلب و اصولگرا – جان باختن مردمان پایتخت و دیگر کلانشهرهای ایران چندان مهم نیست. در این میان مردم هر ساله بدون استثنا زمان وارونگی هوا که آلودگی به اوج خود می‌رسد، دست به دامن دعا می‌شوند تا شاید بادی بوزد یا بارانی ببارد و تعداد جانباختگان کاهش یابد. مسئولان در روزهای آلوده بدون هیچ برنامه‌ای - برخی از آنها - با تصفیه هوای اتاق‌هایشان روزهای آلوده را به شب می‌دوزند و جالب اینکه تاکنون هیچ‌یک از مسئولان یه دلیل آلودگی هوا جان نباخته‌اند.

در مقابل آنطور که محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز با استناد به داده‌های مرکز تحقیقات آلودگی هوا، 3 آذر اعلام کرده: «در سال گذشته حدود 50 هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در ایران ثبت شده است. عددی که با توجه به آمار مرگ و میر سالانه در کشور معادل 12 درصد آمار کل فوتی‌ها است.»

بهزاد اشجعی، کارشناس آلودگی هوا و عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرها نیز در 6 آذر تاکید کرده: «میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در کشور ما تنها در بخش ذرات معلق کمتر از 2/5 میکرون، از 24 هزار نفر در سال 1401 به 30 هزار نفر در سال 1402 افزایش یافته است.»

مجلس دهم سال 1396 برای رفع آلودگی هوا تنها چاره را تصویب قانون هوای پاک دید اما این قانون که با جان و سلامتی مردم سر و کار دارد هم به داد ریه‌های تهران و کلانشهرهای ایران نرسید تا نشان دهد حتی قانون هم در برابر ترک فعل‌ها و ایجاد آلودگی‌ها قدرتی ندارد. نه‌تنها قانون هوای پاک بلکه مصوبه شورای شهر پایتخت مبنی بر نیم‌بها شدن حمل و نقل عمومی برای کاهش خودروهای شخصی در پایتخت نیز از سوی شهرداری تهران به هیچ انگاشته شده است.

در تهران برای تردد و تنفس مشکل داریم

ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران درباره عدم اجرای این مصوبه توسط شهرداری به هم‌میهن گفت: «شهرداری تهران موظف شده در ایام آلودگی هوا تخفیف 50 درصدی در حمل و نقل عمومی اعمال کند. طبیعتاً شهرداری تهران باید زیرساخت‌های لازم را برای انجام این کار فراهم کند. البته این زیرساخت‌ها وجود دارد، چراکه هفته اول سال تحصیلی و روز زن و مادر حمل و نقل رایگان شد. به نظرم اجرای این مصوبه برای آلودگی هوا مهم‌تر است چون پای جان و سلامتی شهروندان در میان است و مردم کمتر از خودروی شخصی استفاده می‌کنند، بنابراین به کاهش آلودگی هوا کمک می‌شود. از نظر ما مشکل قانونی ندارد و زیرساخت آن نیز فراهم است. اگر شهرداری اقدام به اجرای این مصوبه نکرده باید آن را پیگیری کنیم.»

او در پاسخ به این سوال که چرا مردم از مسئولان دلسرد شده و در این روزهای آلودگی دست به دامان خدا می‌شوند؟ تاکید کرد: «سال 96 قانون هوای پاک به تصویب مجلس رسیده که 175 وظیفه جهت کاهش آلودگی هوا برای 21 سازمان، وزارتخانه و نهاد تعریف شده است. این قانون به دلیل تعدد مراجع، از سوی مسئولان دستخوش ترک فعل شده و تا جایی که خبر دارم حتی قوه‌قضائیه برای بعضی از مسئولان در دوره‌های مختلف تشکیل پرونده داده و یکسری محکومیت‌ها صادر کرده است. اما به نظرم این راه‌حل اساسی نیست. باید برای رفع آلودگی هوا در تهران و شهرهای دیگر یک ستاد ملی با عزم ملی تشکیل شود که رئیس‌جمهوری، وزرا و رؤسای سازمان‌های مورد نظر قانون هوای پاک در این ستاد حضور یافته و یک برنامه زمان‌بندی و اعتبار مشخص پیش بروند. آنطور که قوه قضائیه می‌گوید در حال حاضر از هر کدام از سازمان‌ها سوال کردند که چرا قانون را اجرا نکرده‌اید؟

اعلام کردند: «در بودجه ما چنین فصلی پیش‌بینی نشده است. این اقدامات نیاز به اعتبار دارد که اگر تامین شود آن را اجرا خواهیم کرد.» سازمان محیط‌زیست هم عملاً نتوانسته نقش اساسی خود را ایفا کند و گزارشی به نهادهای بالادستی بدهد که واقعیت عدم اجرای این قانون چیست که از سال 96 تاکنون اکثر دستگاه‌ها به وظیفه خود عمل نکرده‌اند. برابر با گزارش‌ها حداقل 60 درصد آلودگی هوا در تهران ناشی از وسایل نقلیه متحرک (خودرو و موتورسیکلت) است که 50درصد آن فرسوده هستند. نه‌تنها اسقاط خودروهای فرسوده را رها کرده‌ایم، بلکه راه ورود خودروهای بی‌کیفیت تولید داخل را هم مسدود نکرده‌ایم و ترافیک و آلودگی افزایش یافته است. این بخش به وزارت صمت برمی‌گردد و تولید خودرو و اسقاط خودرو زیرنظر این وزارتخانه است.»

امانی با اشاره به راه‌کار توسعه حمل و نقل عمومی بیان کرد: «در این دوره مدیریت اقداماتی برای این توسعه در شهر تهران انجام شده اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیاری داریم. این توسعه باید تا جایی پیش برود که مردم تشویق شوند از وسائط شخصی خود استفاده نکنند و به راحتی و بدون زحمت بتوانند از وسایل نقلیه عمومی – اتوبوس و مترو – استفاده کنند. در 3 سال اخیر کلاً 1000 دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل و نقل عمومی اضافه شده؛ در صورتی که سقف برنامه 9هزار دستگاه و حداقل نیاز شهر تهران 6هزار دستگاه است.

آنچه که مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی اعلام کرده 3500 دستگاه اتوبوس داریم که فقط 2500 اتوبوس فعال هستند. در حقیقت یک‌سوم حداقل اتوبوس مورد نیاز شهر تهران فعال است. هیچ واگن اتوبوسی هم در دوره گذشته و این دوره به مترو اضافه نشده است. البته در این دوره تلاش شد که پیش‌پرداخت 630 دستگاه از واگن‌هایی پرداخت شود که در سال 96 قرارداد آن با چین بسته و ابتدای سال بعد این واگن‌ها به ناوگان حمل و نقل اضافه شود. کار بسیار سنگین است و نیاز به برنامه و منابع ملی دارد اما چون هیچ‌یک از این ملزومات فراهم نیست تنها مجبوریم دست به آسمان ببریم و دعا کنیم که بارندگی شود یا بادی بوزد تا مردم تهران بتوانند نفس بکشند. خلاصه این است که در تهران برای تردد و تنفس مشکل داریم.»

شیوه حل مسئله آلودگی هوا کارآمد نیست

مهدی اقراریان، عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با هم‌میهن نیز درباره آلودگی هوای پایتخت تاکید کرد: «این شیوه‌ای که در موضوع حل مسئله آلودگی هوای تهران در پیش گرفته‌ایم، کارآمد نیست و این مسئله نه‌تنها با این روش‌ها و قانون‌گذاری‌ها حل نخواهد شد، بلکه روزبه‌روز به چالش‌ها و مشکلات آن افزوده خواهد شد. وقتی یک کاری به نحو شایسته انجام نشود، باید آن را به دستگاه‌های مختلف سپرد. در موضوع آلودگی هوا بیش از 20 دستگاه وظایفی دارند و ترک فعل‌هایی رخ داد اما پرونده آلودگی هوا در فصل پاییز و زمستان از بایگانی درمی‌آید و روی میز قرار می‌گیرد اما بعد به فراموشی سپرده می‌شود. مادامی که مسئله آلودگی هوا در تهران مسئول واحد و این مسئول اختیارات و بودجه لازم را نداشته باشد، این روند ادامه خواهد داشت و با تغییر و تحول در شوراها و شهرداران نه‌تنها آلودگی هوای تهران حل نمی‌شود بلکه استمرار پیدا می‌کند.»

او با اشاره به اینکه این معضل و اشکال حکمرانی ماست، افزود: «این موضوع تنها در آلودگی هوا نیست امروز با نسل جدیدی مواجه هستیم که از مدیران می‌پرسند آیا به وظایف خود عمل کرده‌اید؟ اگر به وظایف خود عمل کرده‌اید اقدامات شما موثر بوده یا خیر؟ آلودگی هوا به شهروندان تهرانی آسیب می‌زند اما این تنها مسئله پایتخت نیست بلکه کلانشهرهای ایران با آن دست به گریبان است و این چالش باید مورد توجه ملی قرار گیرد، اما با بی‌توجهی از کنار آن عبور می‌شود. اصلاح الگو و شیوه حکمرانی در کشور موضوعی است که باید انجام شود. آلودگی هوا جزو مصادیق است و فقط یک مصداق نداریم. با مدیرانی که دنبال نمایش هستند مسئله آلودگی هوا و ترافیک تهران حل نمی‌شود. در برخی از شهرهای چین کمتر از 4 سال معضل آلودگی هوا حل شده است. چطور آنها توانستند این کار را انجام دهند. اگر کاری را بلد نیستید از آنهایی که بلد هستند یاد بگیرید.»

او با اشاره به یکی از مصوبات شورای شهر تهران مبنی بر نیم‌بها شدن حمل و نقل عمومی زمان آلودگی هوا، گفت: «مسئله حمل و نقل عمومی به یک معنا رایگان است. ایستگاه‌های اتوبوسی وجود دارد که کنترلی در حوزه بلیط وجود ندارد. این مصوبه هم باید اجرا شود، اما مانند سایر مصوبات، شورا با بی‌توجهی شهرداری مواجه می‌شود. امروز ظرفیت حمل و نقل عمومی تهران کامل زیربار است و حتماً باید افزایش ناوگان دنبال شود. سیاست شورای شهر تهران در این دوره درست بود. مسئله‌ای که درباره قرارداد چین و مواردی از این دست مطرح شد این است که کار درست باید با شفافیت و به درستی انجام شود تا شاهد انحراف از مسئله نباشیم.»

تردد چندین هزار خودروی فرسوده در تهران

سیدجعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران نیز درباره آلودگی هوا به هم‌میهن گفت: «طبیعت و توپوگرافی شهر تهران به گونه‌ای است که با پدیده انباشت آلودگی و کاهش وزش باد در این منطقه مواجه هستیم و بخشی از آلودگی هوای تهران ناشی از طبیعت تهران است که امکان وزش باد وجود ندارد یا کمتر است. عملاً آلودگی‌ها روی هوای تهران مستقر می‌شود.»

او افزود: «منشأ آلودگی‌ها باید مشخص شود تا آلودگی‌ها کاهش یابد. آلاینده‌های گازی (خودروها، کارخانه‌جات، تاسیسات خانگی و...) بخشی از آلایندگی هوای تهران است. بخش دیگر ذرات زیر 5/2 میکرون است. طبق تحقیقات شهرداری تهران در سال 1396 حاکی از آن است که 83درصد منابع تولید گازهای آلاینده از منابع متحرک است. در بحث ذرات معلق نیز 61درصد مربوط به خودروهاست. برای کنترل آلودگی‌ها باید آلودگی‌های متحرک را کنترل کرد. این تصمیم، تصمیم پیچیده‌ای نیست. بخشی به توسعه حمل و نقل عمومی برمی‌گردد و تا زمانی که مردم مجبورند از وسیله شخصی خود برای تردد استفاده کنند و جایگزین نداشته باشند، در روی این پاشنه می‌چرخد. به لحاظ برآوردها شهر تهران باید 9 هزار اتوبوس و در سال آینده 11 هزار اتوبوس داشته باشد. در بخش مترو 1000 واگن کسری داریم که باید تامین شود. طبق آمار مطرح‌شده توسط شهرداری تعداد اتوبوس‌های شهر تهران حدود 2300 دستگاه است و فاصله معناداری تا 9هزار دستگاه نیاز کنونی شهر دارد. این نشان می‌دهد دولت و مدیریت شهری باید به فکر حل این مشکل باشد.»

تشکری هاشمی با اشاره به اینکه صدها هزار خودروی فرسوده در شهر تهران تردد می‌کنند، تاکید کرد: «این خودروهای فرسوده چندین برابر خودروی معمولی آلایندگی دارند. از رده خارج شدن خودروهای فرسوده موضوع فراموش‌شده‌ای است که متاسفانه عملکرد در این خصوص بسیار ضعیف بوده است.»

او با اشاره به آلایندگی چند برابر خودروها توسط موتورسیکلت‌های کاربراتوری، افزود: «ما درباره این موضوع در شورای شهر تهران صحبت کردیم و برای آن بودجه تعیین کردیم. چراکه موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا نقش بسیار موثری دارند. خودروهای سواری 13/9 درصد، موتورسیکلت 10/1 درصد، اتوبوس‌های شرکت واحد 5/7 درصد و کامیون‌ها 15/7 درصد از آلاینده‌های معلق 5/2 میکرون را به وجود می‌آورند. آلاینده قالب در این روزها و طول سال که باعث تشدید مشکلات تنفسی می‌شود، ذرات معلق زیر 2/5 میکرون است. برای راه‌حل باید به سمت این برویم که موتورسیکلت‌های کاربراتوری و خودروهای فرسوده را از چرخه خدمات خارج کنیم و به سمت کنترل کامیون‌های شهر تهران برای جایگزین کردن خودروهای استاندارد حرکت کنیم. نهایتاً به اتوبوس‌های شرکت واحد می‌رسیم که سهم 5/7 درصدی دارند.»

تشکری هاشمی با اشاره به مصوبه شورای شهر برای نیم‌بها شدن کرایه حمل و نقل عمومی، تاکید کرد: «نیم‌بها یا حتی رایگان کردن حمل و نقل عمومی تاثیری بر مسئله ندارد چراکه در حال حاضر هم این ناوگان در وضعیت اشباع است و داخل اتوبوس و مترو جا برای مسافر وجود ندارد. مسئله اصلی این است که ظرفیت لازم را نداریم.»