قول توقف غنی‌سازی ۶۰ درصدی

نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز گذشته در وین آغاز به کار کرد. پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی درباره ایران به دبیرخانه آژانس ارائه شده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس در نشست خبری خود با خبرنگاران مدعی شد که ایران درخواست آژانس برای توقف افزایش ذخایر اورانیوم با غلظت ۶۰ درصد را پذیرفت.

به‌طور طبیعی این اقدام ایران در صورتی که شورای حکام قطعنامه ضدایرانی خود را تصویب نکند، اجرایی خواهد شد. مسئله صدور مجدد قطعنامه‌های شورای حکام علیه ایران از آن جهت بیش از پیش حائز اهمیت است که شنبه هفته گذشته، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگوی ویژه خبری، از فرصت محدود ایران برای مذاکره و دستیابی به یک توافق جدید و از احتمال استفاده طرف اروپایی از اسنپ‌بک و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت صحبت کرد.

این قطعنامه‌ها اگرچه تاثیری بر برنامه‌ هسته‌ای ایران ندارند اما به عنوان مستندات برای اقدامات بعدی علیه کشورمان مورد استفاده قرار خواهند گرفت؛ مانند ارجاع پرونده هسته‌ای ایران از آژانس به شورای امنیت سازمان ملل متحد در دهه هشتاد. ایران اعلام کرده است که در صورت تصویب این قطعنامه، واکنش فوری نشان خواهد داد. اخبار غیررسمی حاکی از آن است که ایران در واکنش به تصویب احتمالی این قطعنامه نسل جدید سانتریفیوژهای خود را گازدهی خواهد کرد و غنی‌سازی ۶۰ درصد را ادامه خواهد داد. 

درخواست برای گزارش جامع

براساس پیش‌نویسی که نسخه‌ای از آن در اختیار خبرنگار تابناک قرار گرفته است تا بهار ۱۴۰۴ (مارس ۲۰۲۵) به ایران مهلت همکاری با آژانس در مورد موارد خواسته‌شده داده شده است. در بند c این پیش‌نویس بر اهمیت پایبندی ایران به تعهدات پادمانی خود و نیاز به همکاری کامل و به‌موقع با آژانس به منظور شفاف‌سازی و حل و فصل موضوعات پادمانی باقی‌مانده که در گزارش GOV/۲۰۲۴/۶۲ مدیرکل و در چندین گزارش قبلی اشاره شده، تأکید کرده است.

در این پیش‌نویس آمده است با اشاره به نگرانی عمیق مدیرکل مبنی بر اینکه مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در چندین مکان اعلام نشده در ایران وجود داشته است و مکان(های) فعلی آن برای آژانس شناخته‌شده نیست و ارزیابی وی مبنی بر اینکه مواد هسته‌ای مورد استفاده در ایران طبق مقررات توافقنامه پادمان NPT ایران اعلام نشده است.

در بند (h) پیش‌نویس آمده است: با یادآوری آخرین قطعنامه شورای حکام در تاریخ ۵ ژوئن ۲۰۲۴ مندرج در GOV/۲۰۲۴/۳۹ که در آن قصور مستمر ایران در ارائه همکاری لازم، کامل و بدون ابهام با آژانس برای حل و فصل همه مسائل پادمان باقی مانده، ممکن است ایجاد یک ارزیابی جامع و به‌روز شده در مورد احتمال حضور یا استفاده از مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در ارتباط با گذشته و حال مسائل مربوط به برنامه هسته‌ای ایران، توسط مدیرکل ضروری است.

همچنین آمده است: با تأسف عمیق از اینکه علی‌رغم قطعنامه‌های فوق توسط شورای حکام و فرصت‌های فراوان ارائه‌شده توسط مدیرکل در طول پنج سال، ایران نه توضیحات فنی معتبری در مورد حضور ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در چندین مکان اعلام‌نشده ارائه کرده است و نه به آژانس اطلاع‌رسانی کرده است؛ و در عوض (ایران) اعلام کرده که تمام مواد و فعالیت‌های هسته‌ای مورد نیاز براساس موافقتنامه پادمان خود را اعلام کرده است که با یافته‌های آژانس مغایرت دارد؛ و در ادامه آمده است: علی‌رغم اظهارات ایران، آژانس ارزیابی خود را از فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای اعلام‌نشده که در چهار مکان اعلام‌نشده در ایران رخ داده است، و همچنین در مورد منشأ ذرات اورانیوم با منشأ انسانی تغییری نداده است.

در این پیش‌نویس آمده است با تاکید بر این نتیجه‌گیری مدیرکل که تا زمانی که ایران از لحاظ فنی توضیحات معتبری برای حضور ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در مکان‌های اعلام‌نشده ارائه نکند و آژانس را از مکان(های) فعلی مواد هسته‌ای و/یا تجهیزات آلوده مطلع نکند، آژانس نمی‌تواند صحت و کامل بودن اعلامیه‌های ایران تحت توافقنامه پادمان NPT را تایید کند.

همچنین در این پیش‌نویس به توافق مارس ۲۰۲۳ و توافقات سفر اخیر «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس به ایران اشاره شده و آمده است: حمایت از تلاش‌های جاری مدیرکل، از جمله از طریق نشست‌های سطح بالا بین آژانس و ایران در تهران در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۴، برای به دست آوردن پیشرفت از سوی ایران در حل و فصل مسائل پادمانی باقی مانده و بهبود همکاری با آژانس، از جمله از طریق اجرای کامل توافق مشترک در بیانیه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران در ۴ مارس ۲۰۲۳، با یادآوری اینکه هر دو طرف دریافته‌اند که چنین تعاملاتی می‌تواند راه را برای توافقات گسترده‌تر بین طرفین هموار کند.

در بخش مربوط به بند‌های اجرایی، پیش‌نویس قطعنامه نوشته شده است: نگرانی عمیق خود را از اینکه ایران هنوز همکاری لازم، کامل و بدون ابهام را با آژانس ارائه نکرده است و اقدامات ضروری و فوری همانطور که در قطعنامه ژوئن ۲۰۲۴ توسط شورای حکام گرفته شده است را انجام نداده است و نتیجه آن این است که موضوعات پادمان با وجود تعاملات (interactions) متعدد با آژانس از سال ۲۰۱۹، همچنان باقی مانده است، مورد تأکید قرار می‌دهد.

گزارش مدیرکل

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جریان صحبت‌های خود در نشست شورای حکام که متن آن در سایت این نهاد منتشر شد، اظهار داشت: «من به‌تازگی از تهران برگشته‌ام و هفته پیش با رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران و دیگر مقامات ارشد ایرانی ملاقات کردم. علاوه بر جلسات، از سایت‌های هسته‌ای فردو و نطنز و همچنین از کارخانه‌های غنی‌سازی که تحت نظارت آژانس و بازرسی‌های منظم قرار دارند، و دیگر تأسیسات مرتبط با غنی‌سازی بازدید کردم. در رابطه با موضوع برنامه هسته‌ای ایران، آخرین گزارش من در مورد راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (۲۰۱۵) را در اختیار دارید. پس از آخرین گزارش من (در ماه اوت گذشته)، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با غلظت ۲۰ و ۶۰ درصد همچنان در حال افزایش است.»

وی افزود: «با این حال، طی جلسات سطح بالا بین آژانس و ایران در تهران در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۴، امکان توقف افزایش بیشتر ذخایر اورانیوم غنی‌شده با غلظت ۶۰ درصد توسط ایران، از جمله انجام اقدامات راستی‌آزمایی فنی لازم برای آژانس مورد بحث قرار گرفت. آژانس در ۱۶ نوامبر ۲۰۲۴، اقدامات مقدماتی ایران با هدف توقف افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد را در کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو و در کارخانه غنی‌سازی سوخت راستی‌آزمایی کرد. انتظار می‌رود تبادلات بین آژانس و ایران در این زمینه ادامه یابد.»

اسرائیل پشت قطعنامه است

حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل به‌هم‌میهن می‌گوید: «در این متن از مدیرکل آژانس خواسته‌اند که جزئیات بیشتری از فعالیت‌های ایران به شورای حکام گزارش کند. در واقع این زمینه‌سازی برای آن است که بگویند ایران از تعهدات خود تخلف کرده است تا بعداً بتوانند مکانیزم ماشه را فعال کنند. اگرچه این موضوع تاثیر چندانی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران ندارد‌ اما از جهت اینکه این نوع برخوردها و صدور قطعنامه‌ها،‌ پرونده‌سازی علیه ایران محسوب می‌شود و برگ‌برگ آن توجیه‌کننده اقدام‌های بعدی کشورهای غربی در شورای حکام و احیاناً در شورای امنیت خواهد بود، بنابراین ایران با حساسیت این موضوع را دنبال می‌کند.»

او ادامه داد:«گروسی در کنفرانس مطبوعاتی که دیروز برگزار شده صحبت‌های مثبتی کرده و گفته ما با ایران به توافق رسیدیم، ‌من از ایران درخواست کردم که غنی‌سازی اورانیوم را در میزان ۶۰ درصد متوقف کند و ایران هم این درخواست من را پذیرفته است. مسئولان ایرانی گفته‌اند به شرطی که قطعنامه جدید علیه ایران صادر نشود زیرا این اقدام نشان‌دهنده آن است که کشورهای غربی قصد تقابل با ایران را دارند و سیاست تعامل را کنار گذاشته‌اند. بنابراین در صورت صدور قطعنامه ایران هم بلافاصله واکنش نشان خواهد داد حالا قرار است امروز مشخص شود آیا قطعنامه صادر خواهد شد یا نه.»

به باور این کارشناس مسائل بین‌الملل ایران محکم به صورت جدی این موضوع را پیگیری می‌کند تا چنین مسئله‌ای محقق نشود.  او افزود:«فکر می‌کنم این چهارمین قطعنامه‌ای است که بعد از برجام علیه ایران صادر کردند. بنابراین بازهم تاکید می‌کنم با اینکه این موضوع روند فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را متوقف نمی‌کند اما به دلیل اینکه جنبه حقوقی داشته و زمینه‌سازی پرونده علیه ایران است، برخورد ایران با موضوع منطقی است زیرا قصد دارد با طرف مقابل اتمام‌حجت کند که اگر واقعاً قصد دارند با ایران توافق کنند راه آن صدور قطعنامه نیست بلکه نشستن پشت میز مذاکره و پیدا کردن راه‌حل‌های دیپلماتیک است.»

بهشتی‌پور درباره برخی اخبار غیررسمی درباره اینکه ایران گفته است دو نسل از سانتریفیوژهای جدید را گازدهی می‌کند،‌ گفت:«بله این موضوع برای اقدام متقابل است یعنی اگر زمانی اینها قطعنامه صادر کنند یکی از اقداماتی که ایران می‌تواند انجام دهد، آن است که سانتریفیوژهای نسل جدید را که چندبرابر سانتریفیوژهای نسل قدیم قدرت غنی‌سازی دارد، گازدهی کند که به معنای غنی‌سازی پیشرفته است. همچنین ایران در اظهارات خود در خصوص ویزا دادن به کارشناس‌های آژانس که به دلیل سوءسابقه‌شان ایران به آنها ویزا نمی‌داد در سفر گروسی اعلام آمادگی کرده بود که در این خصوص همکاری کند. درواقع روندی مثبت در جریان است.»

این تحلیلگر سیاست خارجی ادامه داد: «این اقدامات اروپایی‌ها ناشی از لابی قوی اسرائیل در این سه کشور است. آن‌ها هستند که تمایل دارند در این شرایط تنش میان ایران و آژانس را بالا ببرند و با ایجاد بهانه‌های جدید سیاست‌های خود را دنبال کنند. برخی تحلیل‌ها می‌گوید بحث جنگ اوکراین و اتهاماتی که اروپایی‌ها به ایران می‌زنند دلیل این اقدامات است اما این را فقط یک عامل می‌دانم. معتقدم در این شرایط اسرائیل به شدت این اقدامات را از طریق اروپایی‌ها پیگیری می‌کند.»

ایران امروز شرایط سختی دارد

فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین ایران در واشنگتن اما برخلاف دیگر کارشناس سیاست خارجی، نگاه مثبتی به وقایع ندارد. او به خبرنگار هم‌میهن گفت: «ایران طی ایامی که گذشت، شرایطی گذاشت و محدودیت‌هایی برای آژانس مشخص کرد که نمی‌دانیم مطابق توانمندی‌ها بود یا نه. از طرف دیگر، طرف مقابل هم اقداماتی علیه ایران انجام دادند که لزوماً در مسیر پرونده و ماجرای هسته‌ای نبود. از همان زمان که آلمان کنسولگری‌های ایران را تعطیل کرد و کشتیرانی و هواپیمایی ایران را تحت تحریم قرار داد، نشان دادند که در این مسیر قدم برمی‌دارند و تصمیمات‌شان را اجرایی می‌کنند. این روند هم می‌تواند به اعمال تحریم‌های بیشتر منجر شود. نیازی هم به شورای امنیت ندارند. اروپایی‌ها و آمریکا در حال حاظر به طور غیرمستقیم با روس‌ها در حال جنگ هستند و غم شورای امنیت و وتوی مسکو را هم ندارند. ایران هم با غرب مشغول جنگ است. جبهه اسرائیل جبهه غرب و جنگ با اسرائیل جنگ با آمریکاست و ما الان در این جنگ درگیر هستیم.»

او ادامه داد: «قبول واقعیت‌ها شجاعت بیشتری از تن دادن به جنگ می‌طلبد. تضاد منافعی که میان دو طرف وجود دارد، خودش را در چنین شرایطی نشان می‌دهد. برخی سیاست‌های ایران، طرف مقابل را نگران می‌کند. در هیچ جای برجام ذکر نشده است که این موضوع به برخی سیاست‌های منطقه‌ای ایران ارتباط دارد. اما حقیقت این است که مرتبط بوده. چرا در میان تمام کشورهای دنیا، با ایران چنین رفتاری می‌کنند؟

برخی فعالیت‌ها در گذشته مخفیانه بود و برخی اهداف نیز وقتی کنار این برنامه‌ قرار می‌گرفت، باعث می‌شد آژیر خطر در ذهن طرف مقابل به صدا دربیاید. در نهایت ما را متهم کردند که می‌خواهید بمب بسازید. برجام همان روزی که روی موشک نوشتند مرگ بر اسرائیل، در مسیر متلاشی شدن قرار گرفت. از آن مسیر در حال حاضر رسیدیم به این نقطه که در شرایط جنگی قرار گرفتیم. مهم است که در برخی سیاست‌های خود تجدیدنظر کنیم. باید تعهداتی داشته باشیم از جمله اینکه تهدید موجودیتی نسبت به دیگران ابراز نکنیم در کنار اینکه از خودمان دفاع می‌کنیم.» 

مجلسی یادآور شد: «توجه به این نکته مهم است که جنگ، جنگ می‌آورد. جنگ‌های اول و دوم جهانی هم به همین شکل آغاز شدند. ما تاکنون تجربه جنگ بزرگ بین‌المللی نداشته‌ایم. جنگی مانند آنچه از سوی عراق به ایران تحمیل شد، جنگ در مرزهاست و یا به تخریب محلی منجر می‌شود. هیچ‌وقت تجربه بمباران‌های جنگ جهانی را نداشتیم. هیچ وقت بغداد را در چند موج با چند صد بمب‌افکن بمباران نکردیم. در جنگ‌های بزرگ، شهرها با خاک یکسان می‌شوند.»