واکنش جناحهای سیاسی به نتیجهای که در هشتم تیر رقم خورد
انتخابات به دور دوم رفت
انتخابات ریاستجمهوری به مرحله دوم رسید و دو نامزد باقی ماندند. مسعود پزشکیان، نامزد اصلاحطلبان و سعید جلیلی، نامزد تندروها، جمعه هفته آینده بار دیگر در معرض انتخاب شهروندان قرار میگیرند. در مرحله اول انتخابات ریاستجمهوری چهاردهم، مسعود پزشکیان با کسب ۱۰ میلیون و ۴۱۵ هزار و ۹۹۱ رای در جایگاه اول ایستاد. سعید جلیلی با ۹ میلیون و ۴۷۳ هزار ۲۹۸ رای در جایگاه دوم. محمدباقر قالیباف با رای ۳ میلیون و ۳۸۳ هزار و ۳۴۰ رای در جایگاه سوم و مصطفی پورمحمدی با ۲۰۶ هزار و ۳۹۷ رای در جایگاه چهارم ایستادند. با توجه به این نتایج محمدباقر قالیباف و مصطفی پورمحمدی از جریان انتخابات حذف شدند. نتیجه نهایی انتخابات ساعت ۱۱:۳۰ دقیقه شنبه ۹ تیر ۱۴۰۳ از سوی محسن اسلامی، سخنگوی ستاد انتخابات کشور در جمع خبرنگاران حاضر در وزارت کشور اعلام شد. ۴۰ درصد واجدان شرایط، در این انتخابات مشارکت کردند.
رقابت تنگاتنگ
با اعلام تدریجی نتایج شمارش و تجمیع آرا از سوی سخنگوی ستاد انتخابات که از بامداد شنبه آغاز شد، مشخص شد که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس اقبال زیادی در آرای مردمی نداشته است. پورمحمدی نیز از ابتدا در انتهای ردهبندی انتخاباتی بود. همین اطلاعات نشان میداد که رقابت اصلی میان پزشکیان و جلیلی جریان دارد. حتی در جریان گزارش چهارم و پنجم سخنگوی ستاد انتخابات، اعلام شد که سعید جلیلی از مسعود پزشکیان پیش افتاده است. اما آرای پزشکیان بالا رفت و در نهایت با حدود یک میلیون رای بالاتر از جلیلی ایستاد. تحلیلگران پیش از این گفته بودند که احتمال کشیده شدن انتخابات به مرحله دوم بالاست و پزشکیان همراه با قالیباف یا جلیلی در این مرحله حاضر خواهند شد. با صعود پزشکیان و جلیلی به این مرحله، تحلیلها به این سو رفت که تکلیف سبد رای ۳ میلیونی قالیباف چه خواهد شد.
واکنش تندروها
اردوگاه میانهروها و نیروهای موسوم به جبهه انقلاب، واکنشهای متفاوتی به این انتخابات داشتند. تندروها ابتدا در شوک فرو رفتند. برخی از آنها به پایین بودن مشارکت امید داشتند که نامزد مورد نظرشان در همان دور اول با کف رای پیروز شود. برخی دیگر ابتدا زبان به انتقاد از قالیباف گشودند که با کنار نرفتنش از انتخابات، آرای جبهه انقلاب را شکسته است. اما خیلی زود موج انتقاد از قالیباف فروکش کرد و صحبتها و اظهارنظرهای وحدتآفرین جای آن را گرفت. محسن منصوری، معاون اجرایی دولت سیزدهم و رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی ابتدا در شبکه ایکس نوشت که احتمالاً انتخابات به دور دوم خواهد رفت و از همعهدی برای پیروزی کاندیدای جبهه انقلاب خبر داد. او صبح روز شنبه نیز در پستی دیگر نوشت: «صمیمانه، متواضعانه و خاضعانه از زحمات برادران عزیزم دکتر قالیباف، دکتر زاکانی، دکتر قاضیزاده و همهی ستادها و هوادارانشان قدردانی میکنم. فصل پیش رو، موسم همدلی است. تا دولت کریمه، یک یا حسین دیگر.»
محمدباقر قالیباف، نامزد ناکام این انتخابات که در اکثر نظرسنجیهای انتخاباتی جایگاهی پایینتر از جلیلی داشت و اجماع نیز میان آنان اتفاق نیفتاد، طی بیانیهای حمایت خود را از سعید جلیلی اعلام کرد. بدنه هواداران قالیباف پس از این نتیجه در رایگیری و اعلام حمایت قالیباف از جلیلی، به چند دسته تقسیم شدند؛ یک دسته آنهایی بودند که در فضای مجازی نوشتند در انتخابات شرکت نمیکنند یا رای سفید به صندوق میاندازند. دستهای دیگر نیز مطرح کردند که در دوگانه میان پزشکیان – جلیلی، به مسعود پزشکیان رای خواهند داد.
بدنه هواداران قالیباف تا همین چند هفته پیش درگیر جدال با هواداران جلیلی و دیگر نیروهای موسوم به جبهه انقلاب برای انتخابات مجلس بودند؛ طی چند روز گذشته نیز درگیریهایشان برای مرور اظهارنظرهایشان نشان میدهد که کنش سیاسی قالیباف پس از شکست در انتخابات را بر نمیتابند. قالیباف در بیانیه رسمی خود، تاکید کرد: «راه هنوز پایان نیافته است و علیرغم اینکه اینجانب برای شخص آقای دکتر پزشکیان احترام قائل هستم، اما بهدلیل نگرانی از برخی اطرافیان ایشان، از همه نیروهای انقلابی و حامیان خود میخواهم که کمک کنند تا جریانی که مسبب بخش مهمی از مشکلات اقتصادی و سیاسی امروز ما است، به عرصه قدرت باز نگردند لذا همه باید تلاش کنیم تا نامزد جبهه انقلاب، آقای دکتر جلیلی بهعنوان رئیس دولت چهاردهم انتخاب شوند.»
نصرالله پژمانفر، نماینده مجلس نزدیک به جبهه پایداری، درباره این اتحاد در توئیتر (ایکس) نوشت: «جلیلی و قالیباف دو رزمنده جبهه ولایتند. ملعون است کسی که یک کلمه علیه این دو بگوید! ۸ تیر تمام شد... همه در کنار هم در روز ۱۵ تیر.»
علیرضا زاکانی، کاندیدای انصرافی جبهه انقلاب، بهطور رسمی از جلیلی حمایت کرد. زاکانی در شبکه ایکس نوشت: «هفته پیش رو، مهمترین و سرنوشتسازترین روزهای جبهه انقلاب است. اگر دور اول در تطبیق شاخصهای اصلح بر نامزدهای جریان انقلاب، در بدنه نیروهای انقلابی اختلافنظر وجود داشت، الان خداوند متعال به برکت خون شهدا، فرصتی دوباره نصیب ما کرده است و دیگر دور دوم اختلاف نظری نیست و آقای سعید جلیلی تنها مصداق اصلح خواهد بود. با تشکر از زحمات آقایان دکتر قالیباف و دکتر قاضیزاده و تمام هواداران ایشان، اکنون وظیفه همگان بهویژه تمام ستادها و هواداران اینجانب است تا تمام تلاش خویش را به کار گیرند و علاوه بر خویش، دیگران را هم برای رأی به جلیلی در دور دوم متقاعد و آرای بیشتری جلب کنند.» لطفالله فروزنده، رئیس ستاد انتخاباتی زاکانی نیز اعلام کرد که «کلیه ستادهای تبلیغاتی دکتر زاکانی در سراسر کشور با تمام توان و ظرفیت برای پیروزی کاندیدای جبهه انقلاب تلاش خواهند کرد.»
امیرحسین قاضیزادههاشمی، دیگر کاندیدای انصرافی جبهه انقلاب نیز در حساب ایکس خود نوشت: «وظیفه امروز همه دلسوزان حمایت از کاندیدای جبهه انقلاب است. از ملت بزرگ ایران، هوادارانم و از سایر برادرانم آقایان قالیباف، زاکانی و ستادهای انتخاباتی ایشان میخواهم از برادر گرانقدر آقای دکتر سعید جلیلی حمایت کنند.»
تلاش برای تکمیل پیروزی
مسعود پزشکیان توانست در جایگاه نخست انتخابات قرار بگیرد. درحالیکه مردم به وضوح با صندوق رای قهر کردهاند و مشارکت ۸/۸ درصد از انتخابات ریاستجمهوری سیزدهم کمتر بود، اصلاحطلبان و اعضای اردوگاه پزشکیان، تلاش کردند که تمرکز خود را بر تلاش برای جذب مشارکت بگذارند. محمدجواد آذریجهرمی که در این انتخابات همکاری نزدیکی با ستاد پزشکیان داشت و یکی از سخنرانان اصلی همایشهای انتخاباتی او در شهرهای مختلف بود، در شبکه ایکس نوشت: «آغوشهای باز بر ذهنهای بسته پیروز خواهند شد، انشاالله».
وزیر ارتباطات دولت روحانی در واکنش به مشارکت ۴۰ درصدی در انتخابات نیز نوشت: «برنده انتخابات مهم است اما مهمتر از آن، آن ۶۰درصد نورچشمانی هستند که به دلایل مختلف تصمیم گرفتند در انتخابات حاضر نشوند چونکه تاکنون صدایی برای همنوایی با آن نشنیدند. ایران متعلق به همه است، متعلق به همه این ۶۰ درصد هم. باید صداشون بود که ایران، ایران همیشگی بشه....»
محمدعلی ابطحی، سیاستمدار اصلاحطلب نیز درباره نتیجه انتخابات نوشت: «پیشتازی پزشکیان، تا دوهفته پیش غیرقابل تصور بود. آمد و خیلی از مردم هم آمدند. اما اکثریت ۶۰ درصدی همچنان قهر ماندند. کسانی قهر ماندند که میتوانستند پزشکیان را در مرحله اول راهی پاستور کنند. نتیجه پزشکیان و جلیلی دو مسیر کاملاً جدا در برابر ملت قرار داده است. ائتلاف بسیاری از هواداران قالیباف با رایدهندگان به جلیلی که پشتوانه مذهبی و تکلیف شرعی هم برای رای دادن حس میکنند، میتواند مسیر را برای آقای جلیلی هموارتر کند.
با رای ندادن حکومت سقوط نمیکند اما رنج و رفاه فرزندانمان تا اندازه زیادی در انتظار مرحله دوم انتخابات است. اصرار به رای دادن نکنیم. خودشان میدانند. اما به این نکته باید توجه داد که برای خونخواهی و دفاع از همانها که مظلومانه در این سالها آسیب دیدند لازم است رای بدهیم تا کمتر تکرار شود. کسانی در خارج از کشور پس از انتخاب جلیلی یا پزشکیان به زندگی عادی برمیگردند، نوش جانشان. اما برای مردم داخل ایران خیلی اوضاع زندگی، آرامش، آزادی با جلیلی و یا پزشکیان فرق میکند.»
حسین مرعشی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی به جماران گفت: «اختلافنظری که امروز بین رأیدهندگان به آقای قالیباف با آقای جلیلی وجود دارد، از شکاف بین اصلاحطلبان و آقای جلیلی بسیار عمیقتر است. اگر آقای جلیلی قادر بود اصولگرایان را نمایندگی کند، میتوانست در مرحله اول این کار را بکند. وقتی کسی در مرحله اول نتوانست این ائتلاف را به وجود بیاورد، حتماً در مرحله دوم بسیار ضعیفتر ظاهر خواهد شد.
ملت ایران متوجه نیاز امروز کشور به استقرار یک دولت ملی و فراگیر و دوری از تنگنظری و تندروی هست. ملت ایران انشاءالله آینده خودشان را با رأی قاطع به جناب آقای پزشکیان رقم خواهند زد؛ که ایشان هم متعهد به تشکیل یک دولت فراگیر و ملی هستند. پیروزی بسیار نزدیک است و گام آخر را همه با هم، با استواری بر میداریم.»
علی ربیعی، وزیر کار دولت تدبیر و امید، در توئیتر نوشت: «کاهش آرا در سال ۱۴۰۰ نسبت به سالهای ۹۲ و ۹۶ نتیجه ناامیدی طبقه متوسط از دستاوردهایی بود که تصور میشد با وقوع برجام و گشایشهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی رخ خواهد داد که آنهم شما قدرتگرایان ضدتوسعه مانع شدید. سقوط منحنی مشارکت در ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۰ نیز نشان میدهد طبقات و دهکهای پایین جامعه در نتیجه سیاستهای فقرگستر، طبقه متوسط به دلیل عدم گشایشها و در حالت کلیتر عموم مردم بهویژه نسل جدید از سیاستهای تنشزا و تنگناگستر اجتماعی و فرهنگی به ستوه آمدهاند. این است علت اصلی نزول مستمر آرا، آدرس غلط ندهید! این بار مردم هستند که باید بین دو رویکرد (ادامه این روند و یا حرکت برای تغییر)، انتخابی مهم و تاریخساز کنند.»
آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات درباره نتیجه انتخابات و دورخیز برای تکمیل این پیروزی نوشت: «تا اینجای کار پیروز انتخابات، ملت بزرگ ایران است.(در این باره بیشتر خواهم نوشت) اما در دور دوم انتخابات یعنی پانزدهم تیرماه با رأی به دکتر پزشکیان افقی دیگر پیش روی مردم و ایران عزیز ما باز خواهد شد.»
تلنگر یک جامعهشناس
مسئله نظرسنجیها در این انتخابات داغ بود. محمدرضا جوادییگانه، جامعهشناس در این باره نوشت: «مشکل اصلی نظرسنجیها در پیشبینی نادرست نتایج انتخابات، در ندیدن جامعه دوم بود. نظرسنجیها، آنها را که حاضر به پاسخ دادن به پرسشگر نمیشدند، در محاسبات خود در نظر نمیگرفتند و هیچ اطلاع و تحلیلی درباره آنها نمیدادند. این گروه از مردم، حدود چهل درصد بودند.»
چه خواهد شد؟
پیش از این نوشتیم که افزایش مشارکت، میتواند باعث باز گرداندن کشور به ریل عقلانیت شود. جبهه تندرو تلاش میکند که تمام ظرفیت خود را برای پیروزی سعید جلیلی به کار بگیرد. اما در این مسیر، با چند مشکل روبهروست. اول؛ بخشی از جناح اصولگرا که خود را زیر پرچم قالیباف تعریف میکنند، قرابتی با ایدئولوژی جلیلی ندارند و ممکن است که پیشبینی انتقال بخشی از سبد رای قالیباف به سبد پزشکیان، محقق شود. جناح تندرو هنوز نتوانسته است که خود را از دل درگیریها و افشاگریهای انتخابات مجلس رها کند.
دوم، سقف رای تندروهاست. آرای ایدئولوژیک و تکلیفمحور، سنتی و تشکیلاتی خود را در این انتخابات نشان داده و بعید است که تحت این عناوین، رای به سبد جلیلی اضافه شود. به همین دلیل، آنها با محدودیت روبهرو هستند. امیدشان به سبد رای قالیباف و مجموع سبد رای احتمالی زاکانی و قاضیزادههاشمی است که این دو مورد به تنهایی تاثیرگذار نبودند اما در مجموع، میتوانند به سبد جلیلی اضافه شوند. مشارکت به ضرر آنهاست. در موضعگیریهای آنها پیش و پس از مرحله اول انتخابات اثری از دعوت به مشارکت یافت نمیشود.
سوم، اصلاحطلبان و میانهروها امیدشان به افزایش مشارکت است. به همین دلیل، آنها بر دعوت مردم به حضور در مرحله دوم انتخابات اصرار دارند. اصلاحطلبان مسیر سختتری نسبت به تندروها در پیش دارند. چراکه آنها نیازمند تجمیع و اندکی افزایش مشارکت هستند اما جناح اصلاحگرا، نیازمند آشتی مردم با صندوق رای و قانع شدن آنها برای ورود به میدان و عقب زدن نیروهای تندرو است.
در نهایت، طی این هفته تا زمان پایان مهلت قانونی تبلیغات، باید دید که از طریق رسانه و فضای مجازی میتوان یخ مشارکت را شکست یا نه. سیاستمداران میانهرو طی این روزها بر دعوت چهره به چهره و تلفنی از اشخاص نیز تاکید کردهاند. برنامههای تبلیغاتی نامزدها طی این چند روز و افزایش مشارکت، میتواند سرنوشت این انتخابات را تعیین کند.
