پیامدهای حقوقی قانون حمایت از گزارشگران فساد
سرانجام «قانون حمایت از گزارشگران فساد» که در 14 آذر 1402 به تصویب مجلس رسیده بود، در 26 دی‌ماه توسط «روزنامه رسمی کشور» منتشر شد و با توجه به ماده 2 «قانون مدنی» و شرط گذشت پانزده روز، از 12 بهمن امسال قابل اجرا خواهد بود. این مصوبه هفده ماده و چهار فصل با این عناوین دارد: «تعاریف و مصادیق»، «فرآیند دریافت گزارش»، «حمایت» و «پاداش». در ادامه، کوتاه به آثار حقوقی می‌پردازیم.
نخست. تعریف مفاهیم و گزارش‌های مشمول حمایت
در ماده یکم، هفت واژه تعریف شده است؛ «گزارش»: متنی است که دارای سه شرط باشد: نام دستگاه محل فساد، شرح رفتار ارتکابی و اسم یا سمت اشخاص مظنون به فساد؛ «گزارشگر»: هر شخص که با رعایت شرایط این قانون فساد را گزارش کند؛ «نهادپذیرنده»: دادستانی، مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضائیه، سازمان بازرسی کل کشور، وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه و نیروی انتظامی؛ «حمایت»: اقداماتی جهت جلوگیری از ضرر یا جبران ضرر به گزارشگر و افراد وابسته به او؛ «سامانه»: سامانه گزارشگران فساد؛ «افراد وابسته»: بستگان گزارشگر، همسر و بستگان همسر گزارشگر، افرادی که در زندگی گزارشگر مهم تلقی می‌شوند و افرادی که اخبار را به او رسانده‌اند؛ «اقدامات تلافی‌جویانه»: رفتارهایی به قصد اضرار جانی، مالی، حیثیتی و شغلی علیه گزارشگر و افراد وابسته. گزارش‌هایی مورد حمایت قرار می‌گیرند که مربوط به جرائم دارای مجازات درجه سه یا بالاتر (حبس بیش از ده سال یا جزای نقدی بیش از سیصدوشصت میلیون ریال) و یا محتوای آن یکی از این یازده مورد باشند: رای موضوع «قانون مجازات اسلامی» (1375) و ارتشاء موضوع «قانون تشدید مجازات مرتکبین، ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری» (1367)؛ تصرف غیرقانونی در اموال عمومی و دولتی؛ رفتارهای موضوع «قانون مجازات اعمال نفوذ برخلاف قوانین و مقررات» (1315)؛ رفتارهای موضوع «قانون مجازات تبانی در معاملات دولتی» (1348)؛ اخذ درصد در معاملات خارجی موضوع «قانون ممنوعیت اخذ پورسانت در معاملات خارجی» (1372)؛ تدلیس در معاملات دولتی؛ رفتارهای موضوع ماده 19 «قانون نحوه اجرای اصل 49 قانون اساسی» (1363)؛ تحصیل مال نامشروع؛ تزویر در اسناد دولتی؛ دریافت پاداش توسط کارکنان دولت در معاملات و تشخیصات.
دوم. چگونگی دریافت گزارش
سازمان بازرسی کل کشور مکلف شده تا شش ماه پس از لازم‌الاجرا شدن قانون با همکاری دیگر نهادهای پذیرنده گزارش، «سامانه گزارشگران فساد» را راه‌اندازی و آیین‌نامه اجرایی مربوطه را نیز برای تصویب در دولت تهیه کند. بعد از دریافت گزارش، نهاد پذیرنده ابتدا تحقیق می‌کند و در صورت وجود قرائن بر صحت، به مرجع قضایی ارسال می‌نماید. در صورت رد گزارش، گزارشگر ظرف بیست روز می‌تواند درخواست بررسی مجدد کند.
سوم. انواع حمایت‌ها از گزارشگر فساد
دو نوع حمایت برای گزارشگر فساد در نظر گرفته شده است: اول، تعیین وکیل معاضدتی در پرونده‌های ناشی از گزارشگری و دوم، هرگونه حمایتی که به تشخیص مقام قضایی برای حفظ امنیت جانی یا مالی یا شغلی گزارشگر لازم است. در مورد دوم، حداکثر زمان حمایت شش ماه در نظر گرفته شده که قابل تمدید خواهد بود. شروع این حمایت‌ها از زمان تشکیل پرونده در مرجع قضایی رسیدگی‌کننده به فساد است.
چهارم. پاداش افشاگری
گزارشگر فساد از زمان ثبت گزارش تا یک سال پس از شروع اجرای حکم قطعی محکومیت به فساد فرصت دارد درخواست پاداش کند، در غیر این صورت چیزی به او تعلق نمی‌گیرد. مرجع قضایی بدوی یا تجدیدنظر مکلف است در هنگام صدور رأی، استحقاق گزارشگر به پاداش و میزان آن را براساس میزان تأثیر گزارش در کشف فساد تا دو درصد ارزش ریالی موضوع پرونده تعیین نماید. سقف پاداش برای اشخاص حقیقی صد میلیارد ریال و برای شخص حقوقی خصوصی دویست میلیارد ریال است. در موضوعات غیرمالی، پاداش بیست تا شصت میلیون ریال خواهد بود. در صورتی که اصل گزارش قابل تجدیدنظر یا فرجام باشد، گزارشگر می‌تواند نسبت به موضوع استحقاق پاداش و میزان آن تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی کند. اشخاصی که موظف به گزارش یا تعقیب متهمان هستند، نمی‌توانند از پاداش بهره‌مند شوند. اشخاصی که در ارتکاب فساد نقش داشته‌اند، در صورتی که با ثبت گزارش موجب کشف فساد شوند، از مجازات معاف شده یا تخفیف می‌گیرند. اگر گزارشگر در فرآیند گزارشگری مرتکب جرم شود، از حمایت و پاداش محروم خواهد بود. مرجع پذیرنده گزارش یا رسیدگی‌کننده، بدون رضایت گزارشگر حق افشای هویت او را ندارد. مقام رسیدگی‌کننده می‌تواند از گزارشگر به‌عنوان شاهد یا مطلع دعوت کند.
