شکست ایده محدودسازی

زبانه کشیدن آتش جنگ در یکی، دو سال اخیر همواره بهانه‌ای بوده برای قربانی کردن رسیدگی به خواسته‌های بحق شهروندان. قطعاً سیاست خارجه حوزه‌ای بسیار مهم است، اما توجه به این موضوع نمی‌تواند دلیل خوبی برای معطل ماندن مطالبات داخلی باشد؛ آن هم مطالبه‌ای مانند رفع فیلترینگ که ادامه یافتن آن به‌صورت روزانه به کسب‌و‌کارها و مردم آسیب می‌رساند. در شرایطی که به گزارش بانک جهانی، کشورهای منطقه پرسرعت‌ترین اینترنت را برای شهروندان خود فراهم می‌کنند، ما همچنان پیگیر دسترسی مردم به اینترنت آزاد هستیم. هرچند پیشرفت‌های فناورانه ممکن است به‌زودی ابتکار عمل را از دستان حاکمیت خارج کند.

امارات در صدر

داده‌های سال گذشته میلادی می‌گویند، امارات متحده عربی در سرعت دانلود اینترنت موبایل، حرف اول را در جهان می‌زند. در فهرست 10 کشوری که سریع‌ترین اینترنت موبایل را دارند، نام قطر، کویت و عربستان سعودی نیز دیده می‌شود. کشورهایی که رؤیاهای بزرگی برای محقق کردن تحول دیجیتال در کشور خود دارند. کشورهایی که دریافته‌اند آنچه می‌تواند آنها را در دنیای امروز قدرتمند کند و رفاه مردم را به همراه داشته باشد، حرکت به سوی اقتصاد دیجیتال است و اینترنت پرسرعت، پایه‌ای‌ترین زیرساختی است که چنین کشورهایی برای دست یافتن به رؤیاهای خود فراهم کرده‌اند.

این درحالی‌است که ما همچنان در ایران نه‌تنها با محدودیت سرعت و اختلال‌های فراوان روی شبکه اینترنت مواجه هستیم، بلکه حتی با همین سرعت نیز امکان دسترسی به بسیاری از وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها را نداریم. بعضی از آنها به‌دلیل تحریم‌های ایران، از کشور مبدأ به ایرانی‌ها خدمات نمی‌دهند و آن‌دسته از وب‌سایت‌ها و اپ‌ها نیز که تحریم شامل حال‌شان نمی‌شود، گرفتار تحریم داخلی شده‌اند و به‌دلیل فیلترینگ به‌سادگی در دسترس نیستند. 

اوایل آذرماه بود که وزیر ارتباطات ضرر فیلترینگ به ارتباطات کشور را بیش از 50 هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود. در نبود اینترنت پرسرعت و آزاد، طرح‌های توسعه‌ای شرکت‌ها با بحران مواجه می‌شود؛ نیروی انسانی متخصص به‌دلیل به‌رسمیت شناخته نشدن حقوق شهروندی‌اش (ازجمله دسترسی به اینترنت آزاد)، وضعیت نابسامان اقتصادی و جذابیت‌های کاری آن سوی مرزها مهاجرت می‌کند؛ مردم ناچار به پرداخت هزینه‌های اضافی و غیرضروری می‌شوند و... جالب این است که در صورت بهبود زیرساخت‌های کسب‌و‌کار (مانند دسترسی به اینترنت آزاد)، اقتصاد دیجیتال می‌تواند در ایران رونق بیشتری داشته باشد و روی وضعیت اقتصادی و ایجاد موقعیت‌های شغلی جذاب تأثیر بگذارد.

اتصال مستقیم موبایل به ماهواره‌های استارلینک

ابتکار عمل در مورد اینترنت، به‌مرور در حال خارج شدن از دستان حاکمیت است. سرعت پیشرفت‌های فناورانه به حدی بالاست که سازو‌کار‌های فرسوده پیش از آن‌که به خود بیایند، قافیه را به فناوری خواهند باخت. خبرهایی که از دنیای فناوری مخابره می‌شود، نشان می‌دهد که لجاجت عده‌ای در بدنه سیاست‌گذاری کشور با مردم، دیری نمی‌پاید و حاکمیت از امکان ارائه اینترنت آزاد به شهروندان خود به‌عنوان قدمی در جهت جلب اعتماد و رضایت عمومی محروم خواهد شد. این هشداری است که پیش‌تر نیز داده شده بود.

در حال حاضر ماهواره‌های استارلینک در ایران به‌شکل زیرزمینی خرید و فروش می‌شوند، اما به‌علت هزینه بالایی که به کاربر تحمیل می‌شود، آنچنان فراگیر نشده است. اما پیشرفت‌های اسپیس ایکس (شرکت تولیدکننده ماهواره‌های استارلینک و متعلق به ایلان ماسک) نشان می‌دهد دیر و دور نیست که تنوع امکانات و هزینه‌های اینترنت ماهواره‌ای به گونه‌ای باشد که امکان بهره‌مندی بیشتر مردم از آن فراهم شود. 

به‌تازگی، ۲۰ ماهواره استارلینک شرکت اسپیس ایکس به مدار زمین پرتاب شد تا امکان اتصال مستقیم تلفن همراه را برای مشترکان در هر نقطه از کره زمین فراهم کند. این پرتاب، اولین پوسته مداری این صورت فلکی ماهواره‌ای را تکمیل می‌کند که پس از پرتاب اولیه شش ماهواره آزمایشی در ماه ژانویه انجام شده است. ایلان ماسک، بنیان‌گذار اسپیس ایکس، در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرده که این تلاش «امکان اتصال به اینترنت تلفن‌های همراه بدون نیاز به تغییرات در مناطق دورافتاده را فراهم می‌کند.» او همچنین افزوده است: «پهنای باند هر پرتو، تنها حدود ۱۰ مگابیت بر ثانیه است، اما صورت فلکی‌های آینده بسیار قدرتمندتر خواهند بود.»

این با گفته قبلی ماسک در مورد قدرت سرویس استارلینک در ماه ژانویه مطابقت دارد. او اشاره کرده است: «درحالی‌که این یک راه‌حل عالی برای مکان‌هایی بدون اتصال سلولی است، اما با شبکه‌های سلولی زمینی موجود رقابت قابل توجهی ندارد.» با این حال پهنای باند فعلی ۱۰ مگابیت بر ثانیه نسبت به ۷ مگابیت بر ثانیه ماهواره‌های آزمایشی اولیه در ابتدای سال، بهبود یافته است.

نکته مهم در این پروژه جدید این است که برخلاف تلاش‌های قبلی برای ارائه خدمات ماهواره به تلفن همراه، برای دسترسی به آن در هر نقطه از جهان نیازی به گوشی خاص یا حتی برنامه ویژه‌ای ندارید. استارلینک از پروتکل‌های استاندارد LTE/4G که اکثر گوشی‌ها با آنها سازگار هستند، استفاده می‌کند و سیستمی طراحی کرده که سرویس آن به‌طور یکپارچه با تلفن کاربر کار می‌کند، حتی زمانی که به ماهواره‌هایی در فاصله ۵۴۰ کیلومتری بالای سطح زمین متصل است.

زمستان فیلترینگ بالاخره تمام می‌شود

این‌همه در شرایطی است که بارها به گواه آمارها و داده‌ها اثبات شده که فیلترینگ نه‌تنها موفق نشده دسترسی کاربران را به وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها قطع کند، بلکه با تحمیل نصب فیلترشکن به کاربران سبب شده تا اولاً امنیت شبکه اینترنت دچار اخلال شود، ثانیاً به‌صورت ضمنی این مجوز را به افراد زیر سن قانونی داده که به فیلترشکن دسترسی داشته باشند؛ فیلترشکنی که هم به او امکان دسترسی به پلی‌استور را می‌دهد و هم وب‌سایت‌های غیراخلاقی را. اتفاقی که در کشورهای پیشرفته برای پیشگیری از آن، محدودیت‌های متعددی قائل می‌شوند. 

بارها بی‌پایگی استدلال‌های مدافعان فیلترینگ مشخص شده است. آخرین مورد آن اظهارنظر رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی بود که با تکیه بر تجربه یکی، دو شرکت گفته بود که فیلترینگ سبب پا گرفتن و رونق این کسب‌و‌کارها شده، اما با واکنش تند مدیران این شرکت‌ها و سایر شرکت‌های اکوسیستم نوآوری مواجه شد. این مدیران اعلام کرده بودند که به هیچ عنوان با فیلترینگ موافق نیستند و کسب‌و‌کار خود را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که آمادگی رقابت با همتایان جهانی خود را داشته باشند. 

درواقع روندی غلط و ناکارآمد به‌نام فیلترینگ در سال‌های اخیر شکل گرفته که فکر می‌کند توان رویارویی با امواج پرقدرت فناوری را دارد و یک نارضایتی عمومی در سطح جامعه ایجاد کرده است. اما زمستان فیلترینگ چه با تصمیم حاکمیت برای رفع آن و چه با پیشرفت‌های فناورانه رخ خواهد داد و روسیاهی‌اش به آنهایی می‌ماند که پیشرفت کشور را در تمام این سال‌ها به‌خاطر لجاجت با مردم و پافشاری روی ایده‌های شخصی به گروگان گرفته‌اند.