ابراهیم رحیم‌پور معاون پیشین وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با «هم‌میهن»: در مورد رابطه با هند مبالغه زیادی شده‌است
بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، همزمان با ضرب‌الاجل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به دهلی نو برای توقف سرمایه‌گذاری در پروژه مشترک بندر چابهار سوال‌هایی را در مورد آینده روابط ایران و هند ایجاد کرده‌است.
بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، همزمان با ضرب‌الاجل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به دهلی نو برای توقف سرمایه‌گذاری در پروژه مشترک بندر چابهار سوال‌هایی را در مورد آینده روابط ایران و هند ایجاد کرده‌است.
ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر امور خارجه ایران معتقد است که تهران به دلیل محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی که در سال‌های اخیر در مناسبات خارجی با آن مواجه شده‌است، هر توفیق و دستاورد کوچکی را در بوق و کرنا می‌کند، در حالی که در سال‌های پس از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، روابط ایران و هند به شکل چشمگیری محدود شده‌است و اساساً اقدام‌هایی مانند سرمایه‌گذاری هند در پروژه بندر چابهار، به دلیل رقم کوچک سرمایه‌گذاری دستاورد چندان بزرگی محسوب نمی‌شدند.
رحیم‌پور معتقد است که هند منافع ملی خود را در روابط خارجی در اولویت قرار می‌دهد و به همین دلیل با توجه به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، دورنمای روابط ایران و هند چندان روشن نیست. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «هم‌میهن» را با ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مطالعه می‌کنید.
ضرب‌الاجل ۴۵ روزه رئیس‌جمهور آمریکا برای قطع سرمایه‌گذاری دهلی‌نو در بندر چابهار، چه تاثیری بر مناسبات اقتصادی ایران و هند برجا خواهد گذاشت؟
تا جایی که من اطلاع دارم، هندی‌ها در بندر چابهار اساساً مدت‌هاست که سرمایه‌گذاری جدیدی انجام نداده‌اند و توسعه این پروژه را متوقف کرده‌اند. دهلی‌نو اقدام‌های اولیه و محدودی در گذشته انجام داده است که این بندر قابل بهره‌برداری باشد. واقعیت این است که پس از خروج دونالد ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸، هندی‌ها برای استمرار حضور در بندر چابهار و سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام می‌دادند، مجوزهای لازم را از آمریکا دریافت کرده‌بودند و از تحریم‌های ثانویه معاف شده‌بودند.
واشنگتن این معافیت را به صورت دوره‌ای تمدید می‌کرد و حالا دونالد ترامپ گفته‌است که دیگر این معافیت را تمدید نمی‌کند اما به رغم دریافت معافیت از آمریکا، در سال‌های اخیر هند از سرمایه‌گذاری جدید و هزینه کردن برای توسعه بندر چابهار خودداری کرده‌بود. آنچه تاکنون هندی‌ها در چابهار سرمایه‌گذاری کرده‌اند، رقم قابل توجهی نیست و مسئله اینجاست که منافع هندی‌ها از این بندر، بسیار فراتر از هزینه‌ای است که انجام داده‌اند، چراکه این بندر هند را به افغانستان، آسیای میانه و قفقاز متصل می‌کند. این مسیر برای هند بسیار درآمدزا است.
باید در نظر داشت که استفاده از مسیر ایران به عنوان مسیر ترانزیت برای تجارت سودآور هند، برای ایران هزینه دارد و استهلاک راه‌آهن و جاده‌ای بر جا می‌گذارد. آنچه در مورد سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار مطرح شده‌است، بیش از هر چیز جنجال و سروصدای رسانه‌ای است که از طرف جمهوری اسلامی ایران مطرح می‌شود، حتی خود هندی‌ها هم چندان در این مورد سروصدا نکرده‌اند. ما در ایران به دلیل محرومیت‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی که با آن مواجه هستیم، هر توفیق و کار بسیار کوچک بین‌المللی را در بوق و کرنا می‌کنیم و به صورت نمایشی در آن مبالغه می‌کنیم.
به نظر می‌رسد که هدف از این مبالغه کردن این باشد که افکار عمومی آرام بماند و امید در جامعه از بین نرود. در شرایط فعلی که تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد به خواست اروپایی‌ها بازگشته‌است، هنوز نمی‌توان در مورد آینده روابط ایران و هند پیش‌بینی دقیقی انجام داد. از یک سو روابط هند و آمریکا تا حدی وارد مرحله تنش شده‌است و از طرف دیگر روابط هندی‌ها با طالبان تا حدی بهبود یافته‌است که باعث خشم پاکستان شده‌است.
به اضافه اینکه سرمایه‌گذاری در راه‌ها و کریدورهایی که ایران را دور می‌زنند، در حال افزایش است. غفلت ما در حوزه کریدورها باعث شده‌است مسیرهای جایگزینی ایجاد شود که ایران را دور می‌زنند. متاسفانه شرایط تحریمی و جنگی ایران، ضررهای هنگفتی به کشور وارد کرده‌است. تصور من این است که به‌رغم مشکلاتی که بین واشنگتن و دهلی نو وجود دارد، بعید است که چیز زیادی از هندی‌ها برای چابهار دربیاید.
هند تا پیش از خروج آمریکا از برجام یکی از مشتریان نفت خام ایران بود. خرید نفت ایران توسط هند بعد از خروج آمریکا از برجام کم و بیش قطع شد و فقط گزارش‌هایی از خرید بسیار محدود نفت از سوی هند وجود دارد. فکر می‌کنید اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت چه تاثیری بر این موضوع بر جا بگذارد؟
در مورد خرید نفت هم باید منتظر رویدادهای آینده باشیم و ببینیم که قطعنامه‌های شورای امنیت که با اسنپ‌بک بازگشته‌اند تا چه اندازه از سوی ایران قابل مهار و کنترل خواهند بود. بین تحریم‌های یکجانبه آمریکا و تحریم‌های شورای امنیت تفاوت وجود دارد. تحریم‌های آمریکا به دلیل اینکه یکجانبه و غیرالزام‌آور بود، راه‌هایی را برای دور زدن باقی می‌گذاشت. اما هند خود را به رعایت قوانین بین‌المللی متعهد می‌داند و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، ممکن است تا حد زیادی بر رفتار هندی‌ها تاثیر بگذارد. باید منتظر تحولات آینده بود تا دید که هند چه واکنشی به تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران نشان می‌دهد.
در حالی فروش نفت ایران به هند در دوران تحریم آمریکا قطع شد که روسیه که هم تحت تحریم آمریکا و هم تحت تحریم اتحادیه اروپا قرار دارد، به بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت خام هند تبدیل شد. چرا روسیه می‌تواند در رابطه با هند تحریم‌ها را دور بزند، اما ایران نمی‌تواند؟
از نظر هندی‌ها بین ایران و روسیه تفاوت‌های زیادی وجود دارد. متاسفانه امروز در بازار جهانی نفت، بین ایران و روسیه رقابت ناسالمی در دادن تخفیف شکل گرفته‌است. در این مورد وقتی پای درآمدهای ارزی در میان باشد اصطلاحاتی مانند روابط سنتی و روابط راهبردی ارزش یک پول سیاه هم ندارد. توجه هند به روسیه به دلیل روابط تاریخی دو کشور بسیار بیشتر از ایران است.
هند که اخیراً تنش‌هایی با آمریکا پیدا کرده‌است، ترجیح داده‌است که بیشتر به سمت روسیه و چین تمایل پیدا کند و حتی حاضر شده‌است مشکلات سیاسی و ارضی که با چین دارد را با دیده اغماض نگاه کند. ما حتی پیش از اینکه مکانیسم ماشه فعال شود، در فروش نفت به هند مشکل داشتیم. با بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت شرایط در روابط تهران و دهلی‌نو سخت‌تر می‌شود. با توجه به تشدید تحریم‌ها علیه ایران متاسفانه صحنه‌ای که برای ایران چیده شده‌است، صحنه خوبی نیست و هیچ ابتکار عمل و راهکاری هم برای عبور از این مرحله در ایران دیده‌نمی‌شود.
می‌توان گفت که هندی‌ها پذیرفته‌اند که عواقب دور زدن تحریم‌های روسیه را در رابطه با آمریکا بپذیرند و حتی تحت فشار تعرفه‌ای قرار بگیرند، اما در مورد ایران این کار را نکرده‌اند...
برای کشورها و قدرت‌های جهانی در سیاست خارجی، همواره اقتصاد حرف اول را می‌زند. مسائل دیگر از جمله جنگ، تحریم، روابط تاریخی و امثال اینها تحت تاثیر نان و آب مردم قرار می‌گیرد. هندی‌ها هم از این امر مستثنی نیستند، اما در مورد ما اینگونه نیست و منافع اقتصادی در اولویت سیاست خارجی ما قرار ندارد. هندی‌ها که در سال‌های اخیر رشد چشمگیر اقتصادی داشته‌اند، همه محاسبات خود را در راستای منافع ملی و اقتصادی قرار می‌دهند.
بر اساس سوابق، آنچه از رفتار هندی‌ها می‌توان به‌طور قطع گفت این است که دولت این کشور ممکن است که به تحریم‌های یکجانبه اهمیت ندهد، اما سعی می‌کند که قوانین بین‌المللی را رعایت کنند و بعید است که از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد تخطی کنند.
در مجموع برآورد شما از روابط اقتصادی و تجاری ایران با کشورهای آسیایی پس از بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد چیست؟
اتفاق‌هایی که در طول چند ماه اخیر رخ داده‌است، باعث شده که کار برای کشور در سیاست خارجی و مناسبات بین‌المللی سخت‌تر شود. دورنمای تحولات به کارآیی دیپلماسی کشور بستگی خواهد داشت. دیپلماسی فعلی بر اساس واقعیت میدانی موجود، نتوانسته‌است به مقاصد و اهداف مورد نیاز کشور دست پیدا کند.
استمرار این رویکرد و راهبردها، نمی‌تواند وضعیت کشور را بهبود دهد، مگر اینکه تغییرات و تحولاتی در سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی کشور رخ دهد و البته تحولات بین‌المللی مانند سرنوشت آتش‌بس غزه، جنگ اوکراین، مسائل منطقه‌ای و برنامه‌های سیاست خارجی دولت دونالد ترامپ تاثیر بسزایی بر سیاست خارجی ما برجا خواهد گذاشت. متاسفانه در داخل کشور ما شاهد هستیم که رئیس‌جمهور ادعا می‌کند مسائل خارجی قابل مهار است و باید نگاه به داخل کشور باشد.
از نگاه ما دیپلمات‌ها این نوع نگاه به مسائل داخلی کشور غلط است، چراکه به اعتقاد من و دیپلمات‌های دیگر بخش بزرگی از مسائل داخلی کشور هم به روند دیپلماسی در خارج از کشور مرتبط است. وضعیت وخیم جاری کشور، ناشی از خطاها و استراتژی‌های غلطی است که در سیاست خارجی در پیش گرفتیم. مشکل اصلی ما در داخل کشور مسئله اقتصاد است، مسائل اجتماعی و آزادی‌ها و سلائق فرهنگی همگی در درجه بعدی قرار می‌گیرند.
اولویت اصلی دولت باید اقتصاد باشد و اقتصاد هم به شدت به مناسبات خارجی ما بستگی دارد. حرف آقای رئیس‌جمهور در مورد بی‌اهمیت دانستن مسائل سیاست خارجی، یک ادعای خطرناک است و گفتن آن از سوی بالاترین مقام اجرایی کشور اصلاً صحیح نیست.
