کشاورزی مدرن به جهت افزایش میزان بهره‌وری، بهبود کیفیت محصولات و البته مدیریت منابع طبیعی به شدت به مواد شیمیایی وابسته است. این مواد نقشی کلیدی در تأمین امنیت غذایی بشر و مقابله با چالش‌هایی مانند تغییرات اقلیمی، فقیر شدن خاک و هجوم آفات ایفا می‌کنند.

این مواد کشاورزی را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد که هر کدام از آن‌ها نقش ویژه‌ای در بهبود عملکرد کشاورزی دارند. در این مقاله قصد داریم به معرفی انواع، کاربردها، مزایا و معایب این مواد بپردازیم.

انواع مواد شیمیایی در کشاورزی

به صورت کلی می‌توان مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی را به چند دسته اصلی تقسیم کرد که عبارتند از:

کودهای شیمیایی

کودهای شیمیایی موادی هستند که به عنوان عناصر مغذی به خاک اضافه می‌شوند تا از این طریق بتوانند رشد گیاهان بهینه کنند. استفاده از کود برای بهبود عملکرد کشاورزی، سابقه‌ای هزاران ساله دارد اما با توجه به دشواری‌ها، هزینه و مقدار تولید کودهای طبیعی، امروزه کشاورزان بیشتر ترجیح می‌دهند تا سراغ کودهای شیمیایی ارزان‌قیمت‌تر بروند.

کودهای شیمیایی کشاورزی بر اساس عناصر اصلی تشکیل دهنده آن‌ها، شامل نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) طبقه‌بندی می‌شوند. استفاده از این کودها می‌تواند به بهبود کیفیت خاک و کمیت محصولات زراعی کمک زیادی بکند اما باید در استفاده از آن‌ها نهایت دقت صورت بگیرد، زیرا پتانسیل زیادی برای آسیب زدن به محیط‌زیست و حتی سلامت خود گیاهان دارند.

سموم دفع آفات

از ابتدای اختراع کشاورزی تا همین امروز، آفات یکی از بزرگ‌ترین و پردردسرترین مشکلات در این حوزه بوده‌اند. آفات که شامل حشرات، علف‌های هرز و البته بیماری هستند، می‌توانند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محصولات کشاورزی وارد کنند. از همین رو است که کشاورزان از هزاران سال پیش، همواره به دنبال راه‌هایی برای دفع این عوامل بوده‌اند.

در میان تمام روش‌های پیدا شده، واقعیت این است که هیچکدام تا کنون به اندازه استفاده از سموم شیمیایی در دفع آفات موثر نبوده‌اند و به همین خاطر استفاده از این محصولات، در صنعت کشاورزی بسیار گسترده و رایج است.

سموم شیمیایی دفع آفات را نیز می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد:

• حشره‌کش‌ها: مواد مسمومی که برای کنترل (دور نگه داشتن یا کشتن) حشرات مضر در مزارع استفاده می‌شوند.

• قارچ‌کش‌ها: موادی سمی که برای پیشگیری یا درمان بیماری‌های قارچی محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• علف‌کش‌ها: سموم شیمیایی که برای حذف و دفع علف‌های هرزی که با گیاهان اصلی، بر سر منابع غذایی خاک رقابت می‌کنند، مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

اصولاً استفاده از سموم شیمیایی کشاورزی باید با دقت بسیار زیادی صورت بگیرد زیرا همیشه احتمال پایین آوردن کیفیت محصولات و حتی مسموم کردن خود گیاهان اصلی وجود دارد و ممکن است حتی به سلامت و باروری خاک هم آسیب برساند.

تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهان

این مواد شیمیایی اصولاً برای بهبود فرآیندهای طبیعی رشد و توسعه گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. تنظیم‌کننده‌های رشد می‌توانند باعث افزایش مقاومت گیاهان نسبت به شرایط نامطلوب محیطی مانند خشکی و شوری خاک شوند.

این مواد اساساً برای افزایش باروری خاک در زمین‌هایی که خاک ایده‌آلی برای رشد محصولات کشاورزی ندارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این مواد، بدون نیاز به تغییر ماهیت خاک، می‌توانید انطباق‌پذیری رشد گیاهان را با آن تنظیم نمایید.

اصلاح‌کننده‌های خاک

برخلاف تنظیم‌کننده‌های رشد که گیاه را با شرایط خاک سازگار می‌کنند، اصلاح‌کننده‌های خاک، مواد شیمیایی هستند که وضعیت زمین را متناسب با شرایط کشاورزی، تغییر می‌دهند.

این مواد با هدف افزایش کیفیت عمومی زمین و تقویت قابلیت جذب مواد مغذی توسط گیاهان، به خاک اضافه می‌شوند و می‌توانند ساختار کلی آن را بهبود بخشند. خاکی که به آن اصلاح کننده اضافه شده، pH تنظیم‌شده‌تری دارد و بهتر می‌تواند آب را در خود نگه دارد.

نقش سولفات آلومینیوم در کشاورزی

یکی از مهم‌ترین مواد شیمیایی در صنعت کشاورزی سولفات آلومینیوم است. این ماده اغلب به‌ عنوان یک اصلاح‌کننده خاک و تنظیم‌کننده pH مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در خاک‌های قلیایی که pH بالایی دارند، اضافه کردن سولفات آلومینیوم موجب آزاد شدن یون‌های هیدروژن شده و در نتیجه به کاهش pH خاک کمک شایانی می‌کند. با این کار شرایط مناسب‌تری برای رشد گیاهان اسیددوست مانند بلوبری و آزالیا فراهم می‌شود و میزان بهره‌وری و تولید زمین به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد.

سولفات آلومینیوم می‌تواند علاوه بر کاهش خاصیت قلیایی (pH)، شرایط رشد برخی از گیاهان را بهبود بخشیده و علاوه بر آن، امکان جذب مواد مغذی همچون آهن و منگنز که در خاک‌های قلیایی غیرقابل جذب هستند را، برای گیاهان فراهم کند. همچنین با اسیدی کردن خاک، از امکان رشد برخی از قارچ‌های مضر جلوگیری می‌کند.

شما می‌توانید برای خرید سولفات آلومینیوم و دیگر مواد شیمیایی به فروشگاه‌های معتبر همچون تدارک صنعت کاغذ کرمان مراجعه کنید.

مزایای استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی

برخلاف باورهای رایج امروزی که پیرو خیلی از اخبار منفی شکل‌ گرفته‌اند، واقعیت این است که استفاده از مواد شیمیایی تا امروز مزیت‌های فوق‌العاده‌ای برای صنعت کشاورزی داشته و به شکل چشمگیری حجم غذای تولیدی را بالا برده است. از جمله مهم‌ترین مزیت‌های مواد شیمیایی در کشاورزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده از کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات و تنظیم‌کننده‌ها، می‌تواند به شکل قابل توجهی تولید محصولات کشاورزی را افزایش دهد و به امنیت تأمین غذایی مردم جهان کمک نماید. با ورود مواد شیمیایی کشاورزی، تولید محصولات زراعی در جهان، تا 200 درصد افزایش یافته است.

• سموم کشاورزی می‌توانند خسارات ناشی از آفات و بیماری‌ها را کاهش دهند. با بهره‌برداری از این مواد شیمیایی، نه‌تنها حجم محصولات زراعی از دست رفته کاهش می‌یابد، بلکه خسارات مالی و زمانی کمتری نیز به کشاورزان وارد می‌شود.

• استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد و اصلاح‌کننده‌های خاک به عنوان دو مورد از رایج‌ترین مواد شیمیایی کشاورزی، می‌توانند کیفیت محصولات زراعی را نیز بهبود ببخشند. محصولاتی که با ابزار کشاورزی مدرن تولید می‌شوند نسبت به نمونه‌های طبیعی بسیار بزرگ‌تر و پروارتر هستند.

معایب استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی

در کنار این مزایا، باید اشاره کنیم که استفاده از مواد شیمیایی کشاورزی، بدون عیب نیست و بهره‌برداری غیراصولی، می‌تواند خطرات زیادی را هم به همراه داشته باشد. در زیر به مهم‌ترین معایب قابل پیش‌بینی این مواد اشاره می‌کنیم:

• مصرف بی‌رویه از مواد شیمیایی کشاورزی می‌تواند منابع آب و خاک را آلوده کرده و در طولانی مدت به اکوسیستم‌ها آسیب بزند. این آسیب در نهایت به خود کشاورز باز می‌گردد و ممکن است پس از مدتی، کل خاک مزرعه و حتی نواحی اطراف را لم‌یزرع کند. بنابراین نباید در بهره‌برداری از این مواد، زیاده‌روی کرد.

• استفاده مکرر از سموم شیمیایی دفع آفات ممکن است منجر به ایجاد یک نوع مقاومت در آفات شود، زیرا این موجودات پس از مدتی می‌توانند بدن خود را با این ماده‌های جدید سازگار کرده و آسیب کمتری در برابر آن ببینند. بنابراین جهت حذف آفت‌ها، نباید تنها به سموم شیمیایی اتکا کرد.

• برخی از مواد شیمیایی کشاورزی، به ویژه استفاده بیش از حد از سموم، ممکن است کیفیت محصولات کشاورزی را به شدت پایین بیاورد و حتی اثرات منفی بر سلامتی انسان‌ها داشته باشند.

سخن آخر

مواد شیمیایی در کشاورزی ابزاری ضروری جهت افزایش میزان تولید و بهره‌وری هستند، اما استفاده نادرست و بی‌رویه از آن‌ها می‌تواند پیامدهای منفی زیادی داشته باشد. کشاورزی پایدار نیازمند مدیریت صحیح و متعادل مواد شیمیایی است تا همزمان با افزایش تولید، به حفظ محیط‌زیست نیز کمک کند.