آقـای بـاکمـال
تأملی بر کارنامه تلویزیونی فردوس کاویانی
تأملی بر کارنامه تلویزیونی فردوس کاویانی
مازیار معاونی
منتقد سینما
بازیگر طناز و خاطره‌سازی که در شامگاه نهم مهرماه چشم از جهان فرو بست، ازجمله هنرپیشگانی بود که در هر سه مدیوم تئاتر، سینما و تلویزیون برای چند نسل خاطرات دلنشینی بر جای گذاشت. متولدین دهه‌های آغازین قرن گذشته این بخت را داشتند که شاهد هنرنمایی‌های فردوس کاویانی فقید روی صحنه تئاتر باشند اما نسلی که اکنون به میانسالی رسیده‌اند این بازیگر کرمانی را غالباً با نقش‌آفرینی‌های تلویزیونی و البته چند حضور سینمایی برجسته به‌یاد می‌آورند. کاویانی همچون بسیاری دیگر از نقش‌آفرینان مطرح بعدی دنیای نمایش، کار خود را در عرصه تصویر از برنامه‌های ویژه کودک و نوجوان سال‌های آغازین انقلاب که کیفیت قابل‌دفاعی هم داشتند، شروع کرد. «محله برو بیا» و «محله بهداشت»، دو جُنگ کودکانه جذابی بودند که در سال‌های نیمه نخست دهه60 خورشیدی توسط داریوش مودبیان برای تلویزیون ساخته می‌شدند، فردوس کاویانی هم نظیر دیگرانی همچون آتیلا پسیانی، محمود جعفری، حسین محب‌اهری و حمید جبلی که بعدها در قاب تلویزیون و پرده سینما بارها درخشیدند، با نقش‌آفرینی در همین دو برنامه کودکانه، نزد مخاطبین عام شناخته و به شهرت رسید. بازی طنازانه او در نقش پزشک
در «محله بهداشت» درحالی‌که با روپوش سپید پزشکی کاراکترهای کودک را به رعایت بهداشت تشویق می‌کرد، هنوز در یاد کودکان آن سال‌ها باقی مانده است. پرسونای شناخته‌شده این بازیگر با چشمانی که انگار همیشه می‌خندیدند و صورتی که حتی در نقش‌های جدی لبخند پنهانی را در بطن خود داشت، از همان حضورهای آغازین در تلویزیون شکل گرفت. حضور موفق کاویانی در قاب شیشه‌ای با دعوت غلامحسین لطفی از او برای بازی در سریال دوست‌داشتنی و پرطرفدار «آینه» ادامه پیدا کرد که با زبانی طنز مشکلات اجتماعی و عرف‌های غلط پذیرفته‌شده در جامعه را به تصویر می‌کشید. کاویانی در کنار بازیگران دیگری همچون زنده‌یادان مهین شهابی، جواد خدادادی و جمشید اسماعیل‌خانی و اکبر رحمتی، رویا افشار، مرجانه گلچین، اسماعیل محرابی و... بازیگران ثابت اپیزودهای مختلف این مجموعه را تشکیل می‌دادند که در میانه دهه60 روی آنتن می‌رفت. از نقش‌آفرینی کاویانی فقید در این مجموعه دو اپیزود مربوط به سری اول «آینه/1363»، بیشتر در ذهن مخاطبین مانده است، اپیزود گل گرفتن دودکش منزل همسایه و اپیزود خواستگاری، اپیزودهای ماندگار بازی کاویانی در این سریال بودند؛ به‌خصوص اینکه این بازیگر
با نقش‌آفرینی در آنها خود را از دایره محدود آثار کودک و نوجوان خارج کرد و توجه دیگر مجموعه‌سازان تلویزیونی و حتی کارگردانان عرصه سینما را هم به‌سوی خود جلب نمود که پیشنهاد بازی در نقش «مش مهدی»، سردسته کارگران ساختمانی در کمدی تحسین‌شده داریوش مهرجویی؛ «اجارهنشینها»، از نتایج مثبت همان بازی‌های موفق تلویزیونی بود.
حضور کاویانی در سریال‌های تلویزیونی و آثار سینمایی در نیمه دوم دهه60 و اوایل دهه70 با نقش‌آفرینی در آثاری همچون مجموعه تلویزیونی «مش خیرالله صندوقچه اسرار»، تله‌تئاتر مشهور «فیزیکدان‌ها»، فیلم «بانو» دیگر ساخته مهرجویی، «در مسیر تندباد»، ساخته دیده‌شده مسعود جعفری‌جوزانی و... ادامه پیدا کرد تا این بازیگر توانا به سال 1373 و پیشنهاد زوج بیژن بیرنگ و مسعود رسام، برای بازی در یکی از چهار نقش اصلی سریال «همسران» رسید که موفق‌ترین و متفاوت‌ترین حضور او در قاب شیشه‌ای را رقم زد. فردوس کاویانی در کنار مهرانه مهین‌ترابی، فرهاد جم و الهام پاوه‌نژاد؛ چهار بازیگر ثابت این مجموعه بودند که دو زوج میانسال و جوان این سریال را تشکیل می‌دادند. در این جمع دوست‌داشتنی، پاوه‌نژاد و جم بنا به سوابق تئاتری خود پیشنهاد بازی در یک سریال پرطرفدار را دریافت کرده بودند و اولین تجارب تصویری خود را سپری می‌کردند و مهرانه مهین‌ترابی هم حضورهای نه‌چندان پررنگی در عرصه تصویر به‌ویژه سریال‌های تلویزیونی داشت و این فردوس کاویانی بود که نقش بزرگتر و ریش‌سپید جمع را بنا به سال‌ها حضور درخشان بر صحنه تئاتر و یک دهه حضور چشمگیر در تلویزیون
و سینما، ایفا می‌کرد. بی‌تردید از همین رو بود که بیرنگ و رسام هم، چه در مرحله نگارش، چه در هنگام کارگردانی کار، وزن دراماتیک بیشتری برای نقش دوست‌داشتنی «کمال» در نظر گرفتند که کاویانی با ظرافت و طنازی هرچه تمام‌تر به آن جان می‌بخشید. بینندگان آن سال‌های تلویزیون خاطرات خوش بسیاری از چهارشنبه‌های پاییز و زمستان 1373 و نیمه نخست 1374 دارند که طنز روانشناسانه متفاوت «همسران» که با قلم متفاوت بیژن بیرنگ نوشته می‌شد، رأس ساعت 21:30 دقیقه شب، روی آنتن شبکه دوم تلویزیون می‌رفت که در آن سال‌ها هنوز شبکه متفاوت‌تر، غیررسمی‌تر و جذاب‌تر تلویزیون به‌حساب می‌آمد. به‌دنبال درگذشت فردوس کاویانی، بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی از خاطرات دلنشین خود از این سریال به‌ویژه نقش‌آفرینی و تکه‌کلام خاطره‌انگیز نقش کمال -یعنی «مهین»گفتن‌های مکرر این نقش- نوشتند و یاد این بازیگر طناز را گرامی داشتند.
فردوس کاویانی پس از اوج «همسران»، همچنان به بازی در سریال‌های تلویزیونی و آثار سینمایی ادامه داد و البته گاهی هم حضور بر صحنه تئاتر را تجربه کرد که حضور در نمایش «تانگوی تخم‌مرغ داغ»، نوشته اکبر رادی و کارگردانی هادی مرزبان که سال 1393 در تالار وحدت روی صحنه رفت، ازجمله آنها بود. در مدیوم سینما، بازی کوتاه او در فیلم سینمایی «سگ‌کشی/1380»، ساخته بهرام بیضایی در آن سال‌ها به‌چشم آمد و در عرصه تلویزیون هم اگرچه بازی در آثار متعددی را تجربه کرد که البته هیچ‌کدام اوج نقش‌آفرینی او در سریال «همسران» را تکرار نکردند، اما حضورش در مجموعه «آژانس دوستی»، ساخته مسعود جعفری‌جوزانی در یادها ماند. سریال‌های «مدرسه ما/داریوش یاری/1388»، «هفت‌سین/یدالله صمدی/1392»، «پرانتز باز/کیومرث پوراحمد/1395» و «پشت کوهای بلند/امرالله احمد جو/1394»، ازجمله آخرین حضورهای کاویانی در تلویزیون پیش از ابتلایش به بیماری‌های فرساینده دهه انتهایی عمرش بودند. دیدن چهره تکیده و شکسته کاویانی که حدود چهارسال پیش و پس از چندین سال دوری از عرصه‌های تصویری در یک مراسم عمومی رونمایی شد، واکنش احساسی بسیاری از مخاطبینی که با آثار این
بازیگر خاطره داشتند را در پی داشت.
فردوس کاویانی در ماه مهر 82سال قبل، یعنی مهرماه 1320 و در روزهایی که کشورش ماه‌های آغازین حمله متفقین را از سر می‌گذراند، به دنیا آمد و تقدیرش اینگونه بود که در همان ماهی که چشم به جهان گشوده بود، چشم از دنیا فرو بندد. یادش جاودان.
